De wereld zit met het vergrootglas te kijken naar de politiediensten in Spanje. De voorbije dagen werd in de internationale – ook Vlaamse – media het nieuws gedeeld dat de Catalaanse politie al twee maand geleden gewaarschuwd werd door de CIA dat er een aanslag op komst was op de Rambles van Barcelona. Dit nieuws werd de wereld ingestuurd door de krant El Periódico, zonder vermelding van enige bron en later tegengesproken door de politie. Zomaar nieuws kopiëren uit Spaanse kranten is problematisch, zeker als het over Catalonië gaat. Geen kans wordt onbenut gelaten om de Catalaanse regering – die op onafhankelijkheid aanstuurt – aan te vallen. Ook nu met de aanslagen.

Politieke oorlog

Het nieuws over de CIA is niet bevestigd en wordt tegengesproken door gerespecteerd journalist Ernesto Ekaizer, die bevestigt dat de Spaanse politie het nieuws over de CIA ontkent. El Periódico, de krant die het nieuws bekend maakte als ‘exclusief’ is een Spaans-unionistische krant die naar sensatie zoekt. Dat het met dit nieuws de Catalaanse regering wil beschadigen naar aanloop van het geplande onafhankelijkheidsreferendum, is een realistische mogelijkheid. De andere bron die gisteren werd opgevoerd als kolonel, Pedro Baños, is dat al sinds 2012 niet meer. Hij is sinds 2012 ‘zelfstandig veiligheidsconsulent en gastspreker’ volgens zijn openbaar profiel op LinkedIn en werkt al vijf jaar niet meer voor de overheid.

Spaans veto tegen Catalaanse politiediensten

Wat we wel weten, is dat de Catalaanse – en Baskische – veiligheidsdiensten al jaren uit de nationale en internationale politieplatformen worden geweerd door de Spaanse regering. In maart nog besliste de regering-Rajoy het jarenlange veto tegen de Catalaanse ‘Mossos d’Esquadra en de Baskische Ertzaintza (de beide regionale politiediensten) te behouden voor deelname in politionele coördinatiecentra zoals Europol (SIENA, SIRENE) en Interpol. Europol zelf zag geen graten in de aanwezigheid van de Mossos of de Baskische Ertzaintza. Informatie-uitwisseling en coördinatie met andere Europese en internationale politiediensten werd dus onmogelijk gemaakt door de Spaanse regering. Dat is tot op vandaag het geval; Madrid verhindert dat de regionale politiediensten van Baskenland en Catalonië worden uitgenodigd op vergaderingen van Europol en Interpol.

In Baskenland en Catalonië zijn de autonome politie plaatselijk verantwoordelijk voor de strijd tegen zware criminaliteit. Nationaal is dat de Spaanse Guardia Civil en de Policía Nacional, die in Catalonië en Baskenland een kleinere rol spelen. De regering van de Partido Popular ziet liefst opnieuw een volledig gecentraliseerde staat. Ze gebruikt daarbij alle middelen. Eerder dit jaar lekte al uit dat het Spaanse politiediensten en magistratuur inzet in een vuile politieke oorlog tegen Catalaanse pro-onafhankelijkheidspolitici.

Politieke koehandel

Het blokkeren van de autonome politiediensten in internationale politieplatformen is een instrument in de machtspolitiek van Rajoys regering. Deze regering heeft geen meerderheid in de Spaanse kamer van volksvertegenwoordigers. Naast de verzekerde steun van Ciudadanos, moest Rajoy dit jaar op zoek gaan naar steun van onder andere de Baskische nationalisten van PNV voor het goedkeuren van de begroting. Die kregen in ruil voor hun steun niet alleen een enorme belastingkorting. Een maand na het akkoord werd bekendgemaakt dat de Baskische politie nu toch aan tafel mocht zitten bij Europol en Interpol. De Catalaanse regering en de directie en vakbonden van de Catalaanse politie reageerden daarop misnoegd.

Toen de Spaanse regering de aanwerving van 500 politieagenten in Catalonië tegenhield, maar wel toeliet voor Baskenland, was de maat vol voor minister-president Carles Puigdemont. Het Veiligsheidscomité, dat de werking van de verschillende politiediensten moet coördineren, was toen al acht jaar niet meer samengekomen, ondanks het jarenlange aandringen van de Catalaanse minister van Binnenlandse Zaken. Puigdemont besloot dan in juni om eenzijdig een datum op te leggen voor een vergadering van dit comité. De Spaanse minister van Binnenlandse Zaken moest, onder druk van de publieke opinie, toegeven. Het resulteerde een maand geleden in een vergadering met positieve uitkomst: de Mosso’s kregen toegang tot Europol en andere coördinatiemechanismen.

Burgers slachtoffer van machtsspel

De Catalaanse politie nu de met de vinger wijzen, gezien de context, is moeilijk te verdedigen. Het toonde zich met de aanslagen een efficiënte politiedienst. Eerste minister Mariano Rajoy, bekend om zijn schuwheid voor de pers, hield een eerste publieke verklaring pas na middernacht, maar liefst vijf uur na die van de Catalaanse regering. Rajoy had zich eerst verenigd met de Spaanse nationale politie, de Guardia Civil, de Spaanse binnenlandminister en de vertegenwoordiger van de Spaanse regering in Catalonië. Geen enkele van deze actoren is betrokken in politionele acties na de terreuraanslagen in Barcelona.

Na een herhaling van deze vergadering vrijdagochtend, zat de Spaanse regering dan toch samen met de Catalaanse regering. Het daadkrachtige optreden van de Catalanen ontging de buitenlandse media niet, zeker niet na de opvallend positieve toespraak van minister-president Puigdemont, die opriep om ‘samen het terrorisme te overwinnen’. Hij verklaarde dat ‘Democratie en zijn intrinsieke waarden, vrijheid en gelijkheid, altijd boven het gewelddadige terrorisme zullen staan.’ Volgens hem zijn de ‘Catalanen een volk dat altijd met open armen anderen ontving, ontvangt en zal ontvangen.’ Mariano Rajoy riep dan weer herhaaldelijk op tot ‘eenheid’, zinspelend op de onafhankelijkheidsdrang van de Catalaanse regering. Hij verklaarde verder dat: ‘De terroristen nooit een verenigd volk zullen verslaan dat houdt van vrijheid tegenover barbaarsheid. Geheel Spanje staat aan de zijde van de slachtoffers.’

Spaanse pers niet geloofwaardig

Het is een natuurlijke reflex om naar de Spaanse (Castiliaanse) pers te grijpen om informatie in te winnen over nieuws in Spanje. Grote kwaliteitsmedia heeft Spanje echter niet meer. Sinds de vorige crisis kwamen de meeste mediagroepen in handen van politiek invloedrijke actoren. Bovendien zijn Spaanse kranten voor hun overleven afhankelijk van subsidies van de Spaanse overheid . De politieke hand in de media werd de voorbije jaren al duidelijk door de campagnes in de aanloop naar de Catalaanse verkiezingen. Ook nu weer moesten kranten zoals El País en El Mundo de terreuraanslagen koppelen aan de Catalaanse onafhankelijkheidsplannen, daarbij rechtstreeks met de vinger wijzend naar Catalaanse regering, die verweten wordt “onverantwoordelijk te besturen”.

Pedro Baños

Spanje dwarsboomde Catalaanse politiediensten