De Commissie Wetenschappelijke Integriteit (CWI) van de Universiteit Gent wil geen definitieve uitspraken doen over de wetenschappelijke integriteit van psycholoog Mattias Desmet. Toch besliste een ander orgaan, de opleidingscommissie psychologie, om Desmet te kortwieken in zijn lessen en zijn boek te schrappen als lesmateriaal.

Mattias Desmet is de Gentse psychologieprofessor die met zijn boek ‘Psychologie van het totalitarisme’ furore maakt. Desmet beweert dat tijdens de covidcrisis bepaalde maatschappelijke processen op gang zijn gekomen die neigen naar totalitarisme. Daardoor vonden bepaalde en soms absurde covidmaatregelen volgens hem zo makkelijk ingang. De psycholoog probeert dat vanuit zijn vakgebied en vanuit zijn praktijk te verklaren.

Daarbij gaat Desmet soms idiosyncratisch te werk. Die controversialiteit ligt aan de basis van de beslissing van zijn vakgroep psychologie om Desmet niet meer voltijds het vak ‘Cultuur- en Maatschappijkritiek’ te laten geven. Ook mag Desmet zijn boek niet meer als lesmateriaal gebruiken.

Twee commissies

De zaak kwam de voorbije dagen uitgebreid in de media. De universiteit Gent heeft er zelf over gecommuniceerd nadat enkele maanden geleden klachten tegen Desmet werden geuit. Die klachten werden onderzocht door een Commissie voor Wetenschappelijke Integriteit (CWI), en een Opleidingscommissie, die onafhankelijk van elkaar opereerden.

Vreemd genoeg heeft de Commissie Wetenschappelijke Integriteit nooit geoordeeld dat Mattias Desmet een gebrek aan wetenschappelijke integriteit vertoonde. Nochtans wordt hij door zijn eigen faculteit beperkt in de manier waarop hij lesgeeft. Hoe valt dat te verklaren?

Doorbraak sprak uitgebreid met Desmet om de zaken te proberen reconstrueren.

Vijf klachten

Er lopen vijf aanklachten tegen Mattias Desmet: dat hij bij de controversiële Amerikaanse opiniemaker Alex Jones beweerde een openhartoperatie onder hypnose met eigen ogen te hebben gezien, dat hij tijdens de coronacrisis opinies verkondigde zonder bewijs, dat hij oncollegiaal gedrag vertoonde naar mensen die het covidbeleid steunden, dat zijn cursus maatschappijkritiek fouten bevat en dat hij zijn hypothese over massavorming in zijn boek niet grondig onderbouwt.

De CWI zou geoordeeld hebben dat de eerste drie klachten niet echt het probleem zijn. Vooral de twee laatsten zouden van belang zijn. Het meest specifiek de allerlaatste klacht: dat Desmet zijn hypothese niet voldoende onderbouwt.

Het eerste argument binnen die aanklacht, komt van de Nederlandse wiskundige en scepticus Pepijn van Erp. Het komt erop neer dat Desmet in zijn betoog vaak begrippen en metaforen uit de exacte wetenschappen gebruikt die niet of niet volledig kloppen. Zo beroept Desmet zich bijvoorbeeld op de kwantumfysica om zijn theorie van massavorming van voorbeelden te voorzien, maar begrijpt hij die dingen volgens van Erp niet. Ook zou Desmet volgens van Erps betoog de Russische schrijver Alexander Solzjenitsyn te zeer op diens woord geloven over de wandaden die het communistische Sovjetregime heeft begaan. Deze aanklacht is openbaar, want van Erp heeft die hier gepubliceerd.

Postmoderne extremist

Het tweede argument dat speelt in de aanklacht dat Desmet zijn hypothese over massavorming niet voldoende zou onderbouwen, is gebaseerd op een getuigenis en essay van de Amerikaanse psychiater Nassir Ghaemi. Desmet werd in het voorjaar van 2022 uitgenodigd voor een online conferentie georganiseerd door The Karl Jaspers Society of North America. Dat filosofische genootschap had Desmet zelf gepolst om zijn boek te komen voorstellen aan enkele critici. Desmet zei eerst toe op de conferentie, maar trok zich nadien terug. Naar eigen zeggen omdat hij te veel werk had en omdat die conferentie ook voor hem betalend was.

De conferentie ging toch door, zonder Desmet. Ze is terug te vinden op het internet. Psychiater Ghaemi maakte daar Desmet met de grond gelijk. Volgens Ghaemi is Desmet het typevoorbeeld van een postmoderne extremist die de verlichting aanvalt. Ghaemi heeft die argumenten voor de conferentie opgelijst in een essay. Daardoor zou er volgens hem ernstig getwijfeld kunnen worden aan Desmets wetenschappelijke integriteit.

Ghaemi beweert ook dat Desmet een controversiële bevinding van de bekende Amerikaanse epidemioloog John Ioannidis uit 2005 (‘de meeste wetenschappelijke studieresultaten zijn vals’) voor waar aanneemt als ze op vaccinstudies van toepassing zijn. Desmet ontkent dat. Maar omdat hij tijdens de conferentie niet aanwezig was, kon hij zich toen dus niet verdedigen. Ondertussen heeft Desmet dat punt proberen weerleggen op zijn persoonlijke blog. Volgens Desmet verdraait Ghaemi zijn woorden.

Hannah Arendt

Wat bevreemdt, is dat die kritiek van Ghaemi veruit de meest negatieve is van tijdens die conferentie. Hoewel de sfeer door Desmets afwezigheid naar een dieptepunt was gezakt tijdens het meer dan twee uur durende evenement, zijn de meeste andere sprekers niet zo radicaal tegen Desmet als Ghaemi.

Hier is het belangrijk om eventjes abstractie te maken van de conferentie zelf. Naar aanleiding van de conferentie hebben deelnemers hun kritiek op Desmet in essays gegoten. Die van Ghaemi was zoals eerder vermeld vernietigend. Maar eigenlijk valt de kritiek van de overige deelnemers nogal mee. Wetenschappers als Azar, Schwarz en Mendelowitz lijken Desmets werk een voldoende basis te vinden om op voort te bouwen.

Samengevat luidt de voornaamste kritiek bij hen dat Desmet zijn grote inspiratiebron – de Duits-Amerikaanse filosofe Hannah Arendt – te weinig als een politiek filosofe ziet, en dat hij de processen die tot totalitarisme zouden kunnen leiden te veel en te eenzijdig psychologiseert. Zonder rekening te houden met politieke instellingen die tot totalitarisme zouden kunnen leiden. Uit die essays blijkt echter ook welwillendheid voor Desmets hypothese, al is ze volgens de auteurs onvolledig.

Persoonlijk

Mede door de ambiguïteit van alle aanklachten, oordeelt de integriteitscommissie CIW van de UGent in het najaar van 2022 dat ze geen uitspraak doet over Desmets wetenschappelijke integriteit. Het rapport is volgens Desmet bij momenten erg persoonlijk en venijnig, maar heeft ook de intellectuele eerlijkheid om de aanklachten grondig af te wegen en uiteindelijk zonder voorwerp te vinden.

Het andere orgaan, de opleidingscommissie, oordeelde echter enkele weken geleden alsnog dat ze aan Desmets faculteitsraad zou voorstellen zijn betrokkenheid bij de lesopdracht voor het vak Cultuur- en Maatschappijkritiek terug te schroeven. Ook mag Desmets boek niet meer als lesmateriaal gebruikt worden.

Studentenklachten

Van de aanklacht die enkele maanden geleden werd gedaan, dat Desmets studenten zijn lessen storend zouden vinden, blijft volgens Desmet ook weinig overeind. Hij heeft zelfs alle opnames van zijn lessen op vraag van de opleidingscommissie overgemaakt. Nadien bleef het erg stil over de studentenevaluaties, zegt Desmet. Volgens hem apprecieert de overgrote meerderheid van zijn studenten zijn lessen en is dat zelfs objectiveerbaar.

De Universiteit van Gent reageert per e-mail op Desmet. Woordvoerder Tine Dezeure:

‘Het besluit van de opleidingscommissie van de faculteit om Desmets boek niet als dusdanig te laten gebruiken als lesmateriaal is dubbel. Enerzijds op basis van de slordigheden die in het boek staan. Anderzijds omwille van wat er niet in het boek staat. De opleidingscommissie vraagt om een bijkomend handboek te gebruiken zodat de studenten meer dan één referentiekader krijgen. Het is een logische vraag voor een tweede bachelorvak dat wordt verondersteld een brede basis te bieden en ligt in lijn met het multiperspectivisme van onze universiteit.’

Verouderde wetenschap

‘Wat betreft de Commissie voor de Wetenschappelijke Integriteit: die concludeerde dat er slordigheden in het werk van professor Mattias Desmet zitten en dat zijn werk deels gebaseerd is op verouderde wetenschap. Maar de commissie benadrukt eveneens dat het systeem van ‘peer review’, waarbij collega’s openlijk fouten in het werk benoemen, in deze kwestie afdoend zijn werk deed en doet. De commissie concludeerde daarom dat het finaal aan de faculteit was om het lesmateriaal ten gronde te screenen en tot een besluit te komen over het opleidingsonderdeel.’

‘Tot voor kort ontvingen we geen signalen die erop wezen dat door Desmet gebruikt leermateriaal problematisch was. Recent hebben we dergelijke signalen wel ontvangen. We hebben ze ernstig genomen en grondig onderzocht. De resultaten van dit onderzoek zijn inmiddels bekend en de faculteit handelt daar op correcte wijze naar’, aldus de Universiteit Gent.

Pepijn van Erp

Zaak-Mattias Desmet: Twee commissies UGent, twee oordelen