‘UGent stopt Israëlische academische samenwerkingen maar bezetters eisen totale boycot en gaan door.’ Dat stond gisteren in De Morgen. De bezetters van de universitaire gebouwen hebben hun slag grotendeels thuisgehaald en zetten de strijd verder. Psychologisch begrijpelijk. Wie in een ‘oorlog’ aan de winnende hand is, heeft weinig haast om vrede te sluiten.

De overwinning van de bezetters stond in de sterren geschreven, ik zal uitleggen waarom. Maar eerst twee opmerkingen vooraf. In dit stuk viseer ik de UGent niet. Als gewezen rector van de KU Leuven zou dit onkies zijn. Meer zelfs, het zou onkies zijn tout court.

Ook kies ik geen partij in het uiterst complexe conflict tussen Israël en Palestina. Het vindt zijn oorsprong in het falen van Europa, in de gruwelen van de nazitijd en zelfs nog langer geleden. De aanval en ontvoeringen door Hamas op 7 oktober vind ik onaanvaardbaar. Een reactie van Israël was gerechtvaardigd, maar jammer genoeg werd ze disproportioneel, met niet te verantwoorden wreedheden tot gevolg. Uiteraard is dit enkel mijn persoonlijke mening, niet de Waarheid.

Mensenrechten

Tot zover de inleiding. Nu terug naar het eigenlijke onderwerp: de overwinning die de bezetters boekten aan de UGent. Ze wonnen de strijd om één enkele reden: ze staan ergens voor. Ze kiezen resoluut de kant van Palestina. De onderliggende motieven zijn ongetwijfeld niet voor iedereen dezelfde. Sommigen zullen Hamas veroordelen, anderen niet. Sommigen vinden mensenrechten belangrijk, anderen enkel de strijd. Maar alle actievoerders weten wel waarvoor ze opkomen: voor Palestina. Hun strijdpunten zijn duidelijk. En een eerste doelstelling hebben ze bereikt, het stopzetten van alle academische samenwerkingen met Israël.

De universiteit is, sinds de jaren tachtig van vorige eeuw, geleidelijk een bedrijf geworden met daarin eerder nadruk op onderzoek dan op onderwijs

Daartegenover staat de hedendaagse westerse universiteit. Waarvoor is zij bereid tot het uiterste te gaan? Waar staat of strijdt zij compromisloos voor? Hier is het antwoord eenvoudig: heel weinig. Eigenlijk niets. Want de universiteit is, sinds de jaren tachtig van vorige eeuw, geleidelijk een bedrijf geworden met daarin eerder nadruk op onderzoek dan op onderwijs. Met biomedische en exacte wetenschappen als zwaartepunten. In een geglobaliseerde universitaire wereld met Engels als voertaal leidt dit tot netwerken van internationale samenwerking waarbij ook Israël, dat over uitstekende universiteiten beschikt, sterk betrokken is. Vandaar dat de inzet van de discussie in Gent en elders niet bij het inhoudelijke debat ligt, maar gaat over wat vandaag de kern van het universitaire bedrijf is geworden: onderzoek, onderzoeksprojecten, onderzoeksgelden.

Persoonsvorming

Kardinaal John Henry Newman (1801-1890) schetste in zijn tijd een beeld van de universiteit dat lang overeind bleef maar vandaag volkomen vergeten is. Newman pleitte onder meer voor een brede algemene discussie over verschillende vakdisciplines heen en de persoonsvorming van de student. Hij had een holistische visie op belangeloze kennis.

Precies dat belangeloze is volledig verdwenen aan de huidige universiteit, niet officieel, wel in werkelijkheid. Hoezeer ze het zelf ook zal ontkennen, ze is een bedrijf geworden. De Nieuw-Zeelandse criticus Peter Fleming noemt haar, misschien iets te scherp uitgedrukt, een ‘cash hunting machine’.

Om die harde werkelijkheid te verbloemen en tegelijk moreel te compenseren, presenteert de universiteit zich als een zeer ethische instelling die bekommerd is om de wereld en academische vrijheid hoog in het vaandel draagt. Diversiteit ook. Duurzaamheid. Inclusie. En ga zo maar verder. Het hele hedendaagse placebo-vocabularium dat goedheid uitstraalt passeert schaamteloos de revue. Kortom, de universiteit is ‘rechts’ op gebied van fondsenwerving en bedrijfsvoering, ‘links’ wanneer het op haar maatschappelijk imago aankomt.

Tijdgeest

Dat is meteen het volgende, misschien wel wezenlijke punt: imago. Geheel in overeenstemming met de heersende tijdgeest willen universiteiten niet zozeer deugdzaam zijn, maar deugdzaam overkomen. Het imago is belangrijker dan de onderliggende werkelijkheid. Meer zelfs, het vervangt haar. Daarom zal de universiteit de vrijheid van meningsuiting beschermen, maar altijd voorwaardelijk. Ze beschermt de vrijheid niet langer als ze reputatieschade voor zichzelf vreest. Men denke aan de sancties die de Universiteit Antwerpen nam tegen twee personeelsleden die foute dingen zeiden nadat ze examentoezicht hadden gehouden en niet beseften dat hun gesprekken werden opgenomen.

De vrijheid van meningsuiting en de academische vrijheid zouden voor de universiteiten vanzelfsprekend moeten zijn. Zonder dwaling geen waarheid. Maar dat zijn ze niet. De reputatie van de universiteit is belangrijker dan de academische vrijheid. Waarbij overigens de huidige cultuurstrijd het de universiteiten niet gemakkelijk maakt. Wat vandaag de juiste kant van de geschiedenis is, kan morgen de verkeerde zijn. Kunnen we Israëlische universiteiten uitsluiten en Chinese omarmen? Hoe gaan we om met Turkse instellingen die door president Erdogan gezuiverd zijn? Het antwoord is simpel: alles hangt af van de omvang van het protest ertegen.

Actiegroep

Om die reden zal elk conflict tussen een volhoudende actiegroep en de hedendaagse universiteit op een overwinning van de actiegroep uitdraaien. Die heeft een, al dan niet eerbiedwaardige, inhoudelijke visie die hij wil doorduwen. Dat in schril contrast met de universiteit. In mission statements en officiële verklaringen hanteert ze mooie woorden die haar inhoudelijke visie niet uitdragen maar vervangen. Haar eigen reputatie is haar enige ideologie. Die is belangrijk om voldoende maatschappelijke steun te behouden om haar zakelijk model in stand te houden.

Ooit wordt het anders. Nu nog niet. Maar laten we de strijd voor een open en vrije universiteit nooit opgeven.

Peter Fleming

De universiteit en de strijd voor Palestina

Universiteit