De nieuwe strategische relatie tussen de Europese Unie en Kazachstan krijgt vorm. De nadruk ligt op de zeldzame aardmetalen zoals lithium en op strategische metalen zoals tantalium, titanium, berylium en kobalt. Vooral de ruimtevaart en luchtvaartsector in de EU zijn grote klanten in Kazachstan. Het grootste probleem is het transport omdat Kazachstan ‘landlocked’ is.

Op 7 november tekenden de Europese Commissie (via voorzitster Ursula von der Leyen) en de premier van Kazachstan Alikhan Smailov een Memory of Understanding (MoU) om een nieuw partnerschap tussen de EU en het Centraal-Aziatische land te sluiten. Het doel is om een duurzame voorziening van grondstoffen te verzekeren. De ontwikkeling van groene waterstof en de ‘waardeketens’ van batterijen voor de groene en digitale transitie kwamen eveneens aan bod.

Kazachstan beschikt over grote geologische rijkdommen. Van goud en diamant tot zeldzame metalen. Enkele andere voorbeelden zijn titanium, tantalium, berylium, tungstenerts van 57% concentraat, molybdeenerts van 50% concentraat, nikkel, kobalt en bismuth. Uit de Kostanal Oblast komt momenteel lithium. Zo’n 2.500 ton per jaar die momenteel naar China gaan. De prijs van lithium die in de Chinese munt, de yuan, uitgedrukt wordt, steeg de afgelopen week tot liefst 89 euro per kilo. Lithium is cruciaal voor batterijen van elektrische auto’s. Kazachstan is tevens een belangrijke producent van koperbuizen en aluminiumfolie.

Donderdag 17 november stelde de delegatie uit Kazachstan zichzelf voor aan de pers in Brussel. Naast Peter Handley, Head of Unit for Raw Materials, DG GROW, van de Europese Commissie spraken de viceminister voor industrie Marat Karabayev en Al-Farabi Ydyryshev, de directeur-generaal van het nationale centrum voor technologieplanning van Kazachstan de niet erg talrijke pers. Het hoofd van de Kazachse missie bij de Europese Unie, Timur Sultangozhin, leidde de debatten.

Rusland

Kazachstan nodigde onlangs alle westerse bedrijven, die omwille van morele overwegingen geen zaken meer wensen te doen in Rusland, uit om naar Kazachstan te verhuizen. Met buurlanden als China en Rusland is Kazachstan een geopolitiek strategisch gelegen staat. Het getekende document zet een belangrijke stap in een proces dat al tien jaar lang aansleepte. Volgens Alikhan Smailov is het een begin voor het opzetten van financiële en technologische samenwerking en de voorbode van nieuwe industriële allianties.

Volgens Handley is het transport van de grondstoffen en halffabricaten uit Kazachstan altijd het belangrijkste probleem geweest. Ydyryshev zei dat dit eigenlijk wel meevalt. ‘De aardmetalen zijn heel licht en daarom verschepen we die momenteel met vliegtuigcargo. Dat is een efficiënte manier waar we tevreden over zijn.’

Sultangozhin zei over de logistieke uitdagingen dat de zogenaamde ‘middle corridor’ of transkaspische route van groot belang is. Deze transkaspische route of Trans-Caspian International Transport Route (TITR) loopt tussen China en de EU. De hoofdroute of ‘noordelijke corridor’ liep via Kazachstan over Rusland, Wit-Rusland naar EU-lidstaat Polen. Een tweede route of middelcorridor loopt via Azerbeidzjan, Georgië en Turkije naar de EU-lidstaat Bulgarije. Deze laatste is nu de vrijwel enige optie.

Energiebedrijven

De Kazachen hebben een soort internationaal vrijhandelscentrum opgezet naar Brits recht waar bedrijven kunnen zaken doen met Kazachstan. Een volgende stap is om te investeren in Kazachse bedrijven of zelf bedrijven in Kazachstan op te richten. Een investeringspoot van de overheid biedt bedrijven daarvoor een contactpersoon die alles regelt. Momenteel loopt veel financiering via de Aziatische ontwikkelingsbank, de Europese Bank voor Wederopbouw en Ontwikkeling (EBRD) enzovoort, maar ook Kazakh Invest heeft middelen om projecten te financieren. Momenteel werken Zweedse staalbedrijven en energiebedrijven zoals Vattenfall samen om groen staal van het hoogwaardige ijzererts uit Kazachstan te produceren. Noorse bedrijven zijn eveneens actief in lopende projecten.

De EU is verreweg de grootste buitenlandse investeerder in Kazachstan met 60 procent van de directe buitenlandse investeringen.

Toch is het MoU slechts een eerste stap. De Kazachse delegatie verwacht een versnelling in de samenwerking en het land neemt nu al deel aan het Erasmusprogramma en Europese onderzoeksprojecten. Hoewel naast Kazachs ook Russisch een officiële taal is kreeg Engels recent een speciale positie en is het de bedoeling van de regering om te zorgen dat elke Kazachse student minstens drie talen kent. Het land kent zeer veel lokale talen, maar enkel Kazachs is grondwettelijk de officiële taal naast het Russisch, dat niet enkel een Russische minderheid bedient, maar als lingua franca dienst doet voor de etnische minderheden.

Het transportprobleem vergt nog veel aandacht. Kazachstan kan door nauwere banden met de EU zich ontworstelen aan Rusland en China die een te grote invloed uitoefenen op de nationale economie. Voor de EU is de relatie met Kazachstan nog belangrijker omdat China 70% van alle zeldzame aardmetalen controleert en de EU voor de ‘groene energietransitie’ compleet afhankelijk dreigt te worden van China. Qua zonnepanelen domineert China al de markt en qua elektrische voertuigen dreigt een dergelijk scenario.

Peter Handley

Zeldzame metalen en bodemrijkdom lokken Europese Unie naar Kazachstan