Toen na een uiteenzetting in de Nederlandse Tweede Kamer een lachende Zihni Özdil (GroenLinks) een vrolijke selfie met de Nederlandse filosoof Sid Lukkassen postte op sociale media, ontstond er haast een rel in Nederland. Verstarde linkse mensen begrepen niet dat een weldenkende ‘progressief’ zich vrijwillig associeert met ‘iemand als Lukkassen’.

Nou nou. Je mag denken wat je wilt, maar ‘iemand als Lukkassen’ gaat tenminste de dialoog aan in zijn nieuwe boek Links & rechts in dialoog. Als een van de weinige hedendaagse denkers. Uit de botsing van meningen ontstaan nieuwe inzichten. En een beter begrip. Ja, toch? Links zou het ‘een betere wereld’ noemen…

Want wat is dat nu, links en rechts?

Het doel van Lukkassens dialoog is niet zozeer om het eens te worden, maar wel om elkaar beter te begrijpen. En beter geïnformeerd te zijn over elkaars standpunten. Blijkt immers dat er vaak vooroordelen zijn die helemaal niet kloppen.

Lukkassen is van oordeel dat er evenveel is dat ons kan verbinden, als wat ons verdeelt. Vaak zijn het media die er plezier in scheppen om meningen overdreven op scherp te zetten. En uit de context te rukken. Ze hebben er belang bij, aldus Lukkassen, om clicks te genereren met verontwaardiging: ‘een format dat tegenstellingen vaak overdreven scherp neerzet, met de eerdergenoemde negatieve gevolgen voor het publiek debat.’

Luister naar wat we elkaar te zeggen hebben

Met Links & rechts in dialoog gaat Sid Lukkassen in 27 brieven en replieken daarop, de dialoog aan met links-progressieven. Daarmee publiceerde hij een brievenboek dat de polemiek niet schuwt. Overigens kunnen we links en rechts beter benoemen als ‘opwaarts mobiele wereldburgers’ en daar tegenover ‘verantwoordelijke nationalisten’, dixit Lukkassen.

De ideologische verblindheid van fanaten ontneemt ons echter een platform waarop ‘links’ en ‘rechts’ inhoudelijk van gedachten kunnen wisselen. Lukkassen haalt het voorbeeld aan van Darya Safai. Die werd in Iran opgepakt door de geheime politie omdat ze weigerde een hoofddoek te dragen. Toen ze zich in West-Europa ondubbelzinnig uitsprak tegen hoofddoek en boerka, lieten haar links-feministische vriendinnen haar meteen vallen. Ze werd voortdurend bekritiseerd en door het slijk gehaald. Hoe kan je dan – zelfs als ervaringsdeskundige — nog in alle openheid praten over concrete samenlevingsproblemen?

Er moet een generatie onafhankelijke denkers opstaan, concludeert Lukkassen, die met elkaar de degens kruisen en opnieuw in gesprek gaan over de grote thema’s. Daarom is een ‘dialogenplatform’ een laatste en enige kans om enige resonantie voor systeemkritische gedachten te creëren. Dat kan alleen door de aanhangers en achterban van linkse en rechtse intellectuelen te groeperen. Te ‘poolen’, zoals Sid dat noemt.

Links of rechts

In dit boek merk je snel dat de visies van linksdenkenden strikt genomen niet altijd ‘links’ zijn, maar ook niet liberaal-conservatief. Als lezer krijg je meteen inzicht in diverse geschilpunten. Alvast enkele voorbeelden.

Liberalen, stelt Lukkassen, staan pal voor vrijheid, socialisten voor gelijkheid; voor conservatieven is rechtvaardigheid het centrale begrip en bij de ‘nieuwe realisten’ is dit soevereiniteit. Het is dan ook verrassend dat rechtvaardigheid verheven wordt tot het credo en toetssteen der sociaaldemocratie.
Jan Cornillie (hoofd van de sp.a-studiedienst) heeft het daarover in zijn boek Zonder links geen toekomst voor Europa. Lukkassen verwijst er graag naar. ‘Als sociaaldemocraten – en bij uitbreiding ook christendemocraten en liberale democraten – het pleit willen herwinnen,’ schrijft Cornillie, ‘zal het rechtvaardigheidsconcept moeten worden uitgebreid naar een verhaal dat ook loyaliteit waardeert en bescherming biedt.’ Die is er momenteel niet. Of hoe dan ook te weinig, zoals de burger dat aanvoelt.

Dit komt uiteindelijk best overeen met wat Lukkassen schrijft. ‘Ons land en onze beschaving hebben het recht om iedereen te weren die onze openheid en verworvenheden bedreigt (…) Migratie vanuit andere landen en culturen mag worden beperkt en aan migranten mogen eisen worden gesteld ’

Cornillie suggereert dat ‘een opengrenzenbeleid de bevolking minder bereid maakt om belastingen af te dragen voor een verzorgingsstaat. Het opnemen van oorlogsvluchtelingen levert geen “winst” op. Vandaar de noodzaak om migranten in de lokale regio op te vangen.’ Geef toe, dat is toch een onverwacht standpunt voor een ‘links progressief’’?

Verder heeft Cornillie het nog over: ‘Migratie kan verenigbaar zijn met de welvaartsstaat als die gecontroleerd gebeurt. Dat vraagt social engineering, van lokaal tot internationaal. Dat is onderhevig aan reality checks. Het vraagt de bereidheid om democratisch op te treden wanneer waarden en principes met elkaar botsen.’ Verrassend, niet?

Zo vind je in elk van deze dialogen wel een interessante uitspraak of kanttekening. Te veel om op te sommen in het kader van deze recensie, maar ik nodig u uit om ze te ontdekken.

Vraagstukken

Het boek behandelt niet alleen migratie, maar over de Verlichting, cultuurmarxisme, islam, vrijheid en macht. ‘Vrijheid is het uitleven van onze levensfelheid, de energie waarmee wij onze hand of geest uitstrekken naar dat wat ons sterker maakt, ons verlangen opwekt en onze macht vergroot. En nog over identiteit, soevereiniteit, democratie, Europa en zijn cultuur.

Want ‘Vrijheidsliefde en zelfbeschikking: dat is de Europese cultuur. Een visie die zowel humanistisch als realistisch is en tegelijk in staat is soevereiniteit te waarborgen, kan mijns inziens niet anders dan de waarde van onze identiteit te onderstrepen evenals de rol van de lidstaten’. Kortom, de vraagstukken van deze tijd.

Dichter bij elkaar
Uit correspondentie met liberaal Peter Lamberts, over waarheid en democratie, wil ik dit duidelijk herkenbaar ‘aha’-stukje aanhalen: ‘Wat de mainstream partijen betreft, leiden de fractiediscipline en het eindeloos compromissen sluiten tot een politiek waarin alleen niet-authentieke zielen kunnen gedijen en waar het ideologisch onderscheid tussen die partijen verwatert. Als reactie daarop zullen de “populistische” partijen groeien, waarop de mainstream partijen nóg dichter naar elkaar toe kruipen om middels “de helft van de meerderheid plus één” de macht te behouden.’

Ons land is er zowaar het voorbeeld van. Tussendoor schrijft Lukkassen nog een verklarend stuk over macht en vrijheid en het Herrschaft-denken. Ik bedoel maar, dit boek is intrigerend veelzijdig.

Uitsmijter

Als uitsmijter nog deze profetische overweging van de auteur: ‘Niettemin zal uit de chaos die nu aanbreekt – qua migratie, botsende culturen, het verpulveren van de middenklasse door de globalisering en kunstmatige intelligentie – een nieuwe kracht oprijzen. Iedere tijd moet een eigen antwoord vinden op eigentijdse beproevingen en dat kan niet door bestaande symbolen te blijven herkauwen.’

Dit is kortom een veelomvattend boek. Een boek dat je met mondjesmaat, druppelsgewijs moet lezen. Hoofdstuk per hoofdstuk, brief per brief. Voor iedereen die bekommerd is over onze maatschappij en de meningen die polariserend daarin circuleren, bevat dit boek een schat aan informatie, meningen, visies. Het maakt duidelijk waar de diverse politieke en publieke opinies voor staan. Dat geeft inzicht. U zou dit allen moeten lezen!

Links en rechts in dialoog is deze week ook het Doorbraak boek van de week in promotie.

Peter Lamberts

Onze zombie-economie en de levensles van John Galt

Wat is dat nu, links en rechts?