‘Wat we zelf doen, doen we beter’. Het is een stelling die vaak wordt geciteerd om op ironische wijze het Vlaams beleidsniveau te kapitelen. De uitspraak wordt toegeschreven aan de allereerste Vlaams minister-president Gaston Geens, maar eigenlijk zei hij dit nooit. Integendeel sprak hij de gevleugelde woorden: ‘Wij zullen moeten bewijzen dat wij wat we zelf doen, beter doen’.

Het is jammer genoeg zeer de vraag of dat altijd het geval is. Vooreerst zijn er de voorbeelden van eerder komisch aandoende Vlaamse geldverspilling. Denken we maar aan de ‘natuurcoach’, opgeleid door het Vlaams Agentschap Natuur en Bos. Deze persoon helpt mensen bij moeilijke keuzes op het werk of bij stress, gedurende twee keer twee uur wandelen in het bos, aan een kostprijs van 550 euro, waarvan de Vlaamse overheid 510 euro betaalt. Ongetwijfeld waardevol, maar de vraag is of dit een kerntaak van de Vlaamse overheid is, zeker gezien de geldtekorten voor bijvoorbeeld gehandicaptenzorg.

Minder komisch zijn grootschalige financiële schandalen, zoals bijvoorbeeld de meest recente onthulling door HLN-onderzoeksjournalist Jeroen Bossaert. Hij ontdekte dat de Vlaamse overheid meer dan een half miljoen euro aan foute facturen voor contactonderzoek zou hebben betaald, wat pas na een grondige, 105.000 euro kostende, audit werd ontdekt. Diezelfde journalist legde onlangs ook ernstige tekortkomingen bloot inzake Vlaams overheidstoezicht op de kinderopvang, naar aanleiding van het overlijden van een baby. Dat de bevoegde minister weigert op te stappen, met als excuus dat hij zelf geen persoonlijke fout heeft gemaakt, geeft te denken over de Vlaamse bestuurscultuur. Bossaert vat het samen als volgt: ‘In de onmiddellijke nasleep van het dodelijke drama in een crèche blijkt onze overheid vooral bezorgd geweest om zichzelf. De feiten werden gespind en de waarheid verdraaid’.

Investeerdertje spelen

Tussen het behartigen van kerntaken door heeft de Vlaamse overheid blijkbaar ook tijd om ‘investeerdertje’ te spelen. De Vlaamse investeringsmaatschappij PMV investeerde zo maar even 22,5 miljoen euro in FNG, een modebedrijf, met daarbovenop nog eens een lening van 10 miljoen euro. Vlaamse belastingbetalers dreigen miljoenen te verliezen na gesjoemel bij het bedrijf. Enkele tientallen miljoenen zijn overigens zakgeld voor de Vlaamse begroting.

In 2016 kon maar nipt worden vermeden dat de Vlaamse overheid een monsterbedrag van 2,4 miljard euro subsidies zou pompen in een paar biomassacentrales, wiens activiteit neerkomt op het opstoken van houtoverschotten. Om de een of andere reden beschouwt de EU dit als ‘hernieuwbare’ energie, allicht omdat anders met enkel zonne- en windenergie dat aandeel veel te laag uitkomt. Meer recent besliste de Vlaamse regering bepaalde grootschalige subsidies voor zonnepanelenparken af te schaffen. Het valt nog te zien of dit de juridische toets doorstaat.

Kern van het probleem is dat de Vlaamse overheid eigenlijk te veel geld krijgt in vergelijking met de financiële verplichtingen die ze heeft. Zoals ik in het verleden reeds betoogde, moet een volgende staatshervorming daarom een transfer van – zeker sociale – bevoegdheden naar het Vlaams niveau inhouden zonder navenante financiering. Onder het motto ‘wie zoekt, die vindt’ kan de Vlaamse overheid dan een deel van het geld om pensioenen en gezondheidszorg te betalen binnen de eigen bestaande budgetten gaan zoeken.

Peperduur Vlaams klimaat- en milieubeleid

Los van enorme budgetten beschikt de Vlaamse overheid reeds over belangrijke bevoegdheden inzake regelgeving. Zeker op vlak van klimaat- en milieubeleid is de laatste jaren veel aan het bewegen.

De strikte Vlaamse ruimtelijke ordening en onzekerheid daaromtrent is al jarenlang een gekend fenomeen, maar de laatste jaren worden woningeigenaars geplaagd door allerlei nieuwe isolatieplichten. De investering betaalt zichzelf niet altijd terug, anders hadden woningeigenaars die sowieso vrijwillig al gedaan. Het nieuwe Vlaamse ‘klimaatplan’ voorziet nu ook een zogenaamde renovatieplicht.

Uit onderzoek van de denktank Itinera blijkt dat bijna de helft van de huidige woningeigenaars al die klimaatrenovaties niet kan betalen. Een groot deel heeft al geïnvesteerd in bijvoorbeeld dakisolatie en heeft geen zin om nu opnieuw renovatiewerken uit te voeren.

Grootgrondbezitter Natuurpunt

Voorts is er het stikstofdossier. Een rechterlijke uitspraak over stikstof, afgedwongen door het zwaar gesubsidieerde Natuurpunt, na het Vlaams Gewest en de Belgische staat de voornaamste grootgrondbezitter in ons land, zorgt er voor dat duizenden Vlaamse boeren nu voor hun toekomst moeten vrezen. Nochtans heeft de Vlaamse overheid de mogelijkheid om Europese regelgeving terzake eerder mild te interpreteren.

Vooralsnog heerst er grote onzekerheid, ondanks een akkoord in februari over strengere regels. Als voorlopig antwoord reserveerde de Vlaamse regering 100 miljoen euro voor emissie-reducerende technieken maar ook voor financiële compensatie voor de landbouwsector. Het lijkt echter al te gek om landbouwbedrijven te gaan sluiten met belastinggeld nu we volgens sommigen op de drempel staan van een globale voedselcrisis. Maar goed, dit is men dus effectief van plan.

De stikstofuitstoot is bovendien ook een hinderpaal voor biomassacentrales en gascentrales. Laat ons hopen dat we die niet nodig hebben, maar door het treuzelen met de beslissing om kerncentrales toch open te houden, is dat niet zeker.

Dat de Vlaamse overheid waardevolle natuur beschermt, is een goede zaak, maar het subsidiekluwen veroorzaakt vaak onbedoelde neveneffecten. Zo krijgt het gesubsidieerde Natuurpunt blijkbaar geld om in natuurgebieden windmolens van maar liefst 200 meter hoog te zetten.

Tot slot hebben we het dan nog niet gehad over de zogenaamde Vlaamse ‘betonstop’, waarbij gemeenten de komende jaren maar liefst 1,6 miljard euro belastinggeld zouden kunnen gaan uitgeven om grondeigenaars te compenseren voor nieuwe beperkingen om woningen te bouwen.

Het voorzorgsprincipe en omkering van bewijslast

Verder mag men ook wel eens vragen stellen bij de regelgevende cultuur van de Vlaamse administratie. Op verschillende plaatsen in Vlaanderen is er de problematiek van de zogenaamde PFOS-vervuiling. Het meest bekende geval is dat van de fabriek van chemiebedrijf 3M in Zwijndrecht. Om hiermee om te gaan, hanteert de Vlaamse overheid het zogenaamde voorzorgsprincipe. Op het eerste gezicht mag dat voor sommigen misschien als goed beleid klinken, maar het dat is maar zeer de vraag.

Op een conferentie over het voorzorgsprincipe in 1998 in Wingspread, in de VS werd dit principe als volgt omschreven: ‘Wanneer een activiteit schade dreigt te berokkenen aan het milieu of aan de menselijke gezondheid, moeten voorzorgsmaatregelen worden genomen, ook al is het verband tussen oorzaak en gevolg wetenschappelijk niet volledig aangetoond’.

Met andere woorden, ook al is er geen wetenschappelijk bewijs, dan kan er toch een verbod op iets worden uitgevaardigd. Peter McNaughton, professor in de farmacologie aan de vermaarde Universiteit van Cambridge, stelde dan ook dat uitvindingen zoals de aspirine nooit zouden zijn goedgekeurd indien dit principe was gevolgd.

Concreet toegepast op het geval van 3M hield de toepassing van het voorzorgsprincipe in dat de Vlaamse Omgevingsinspectie het Amerikaanse bedrijf verleden jaar verplichtte om alle productieprocessen in de fabriek te Zwijndrecht waarbij PFAS-stoffen kunnen worden uitgestoten, tijdelijk stop te zetten. Dat men deze vaststelling neemt indien wetenschappelijk vast zou staan dat de productie schade aanricht, is nogal evident, maar dat wordt dus alvast door het bedrijf zelf betwist. Dat stelt dat jaarlijks 3 gram PFAS-stoffen worden uitgestoten uit de schouw van de fabriek, wat een waarde is die te laag is om het hoge PFAS-gehalte in het bloed van de omwonenden te verklaren. Het bedrijf beweert bovendien: ‘We onderzoeken al decennialang de bloedwaarden bij ons eigen personeel, en die liggen tot tien keer hoger dan wat in Zwijndrecht gemeten is. Maar onze werknemers worden daar niet ziek van.’

PFAS-emissies

Recent werden de Vlaamse milieuregels en lozingsnormen voor 3M nog verstrengd. Daartegen stelde het bedrijf een vordering tot schorsing ‘bij uiterst dringende noodzakelijkheid’ in bij de Raad voor Vergunningsbetwistingen. Het bedrijf stelde dat de nieuwe normen zelfs kunnen leiden tot méér PFAS-emissies. Dit omdat de wijziging ‘in de praktijk de aanwezige zuiveringsinstallatie voor grond- en regenwater zou stilleggen’. 3M verloor de zaak echter, omdat het ‘de beweerde financieel-economische nadelen niet [kan] verduidelijken’. De raad sprak zich echter nog niet ten gronde uit over de wettigheid van de verstrenging.

Men mag er toch wel vragen bij stellen dat de Vlaamse overheid hierbij de bewijslast de facto omkeert. Ondernemingen moeten maar bewijzen dat bepaalde activiteiten niet schadelijk zijn, wanneer zij zich tegen een verbod willen verdedigen. Gaat men hier niet al te lichtvaardig over mogelijke economische gevolgen door industrieprocessen stil te leggen ook al is er geen bewijs dat die nog schadelijk zijn?

Daarbij moet worden toegevoegd dat de onderneming enkel beweert dat de huidige productieprocessen niet schadelijk zijn maar wel bereid is op te draaien voor schade uit het verleden. 3M gaf ook al zijn akkoord voor een compensatie voor landbouwers die gronden hebben rond de fabriek in Zwijndrecht.

Niet alles is slecht

Uiteraard is niet alle Vlaamse beleid slecht. Zo verlaagde de Vlaamse regering onlangs de registratierechten voor de aankoop van een eerste woning, wat een welkome verlichting is voor veel mensen. Echter, wie zijn kinderen graag ziet, moet af en toe eens kritiek durven uiten. Voorstanders van meer Vlaamse autonomie, waartoe ik alleszins behoor, moeten kritisch staan ten opzichte van het Vlaams beleid. Alles kan beter, maar in het geval van de Vlaamse overheid is dat een understatement.

Peter McNaughton

Doet Vlaanderen alles wel beter?