Alsof het een internationaal fenomeen is dat overal tegelijk de kop opsteekt kruipen binnenkort ook enkele Vlaamse actrices in de stoel van filmregisseur.

Zoals Clint Eastwood

Films gespeeld en geregisseerd door dezelfde creatieveling is bijna zo oud als het medium film zelf. Mooiste voorbeelden zijn uiteraard Charlie Chaplin en Buster Keaton. Die dubbele pet is het punt niet. Acteurs die gaandeweg zijn beginnen regisseren is een ander verhaal. Dat gebeurde vrij sporadisch met als exponent bijvoorbeeld iemand als Sean Penn (The Indian Runner). Maar het fenomeen kreeg internationale allure met kleppers van acteurs zoals Robert Redford en Clint Eastwood.

Vooral Eastwood, die nooit onder stoelen of banken heeft gestoken dat hij Republikeins stemde, speelde meer dan eens de wraakengel. En toen hij eindelijk besloot om zelf te gaan regisseren zijn zijn films meestal een strijd van een individu voor gerechtigheid en tegen een systeem/overheid die hem dreigt plat te walsen. Zelfs vandaag is Clint Eastwood, intussen 90 jaar jong, lang niet uitverteld.

Franse film

Actrices die zelf zijn gaan regisseren, is een vrij recent fenomeen dat uit Frankrijk is komen overwaaien, zo lijkt het wel. Zoals wel vaker is de Franse film de voortrekker. Iemand zoals Nicole Garcia timmert aan sinds de jaren 80 aan de weg. En nu zijn er plotseling ook nog Melanie Laurent, Emmanuelle Bercot, Maïwenn, Sandrine Kiberlain, Hafsia Herzi e.a.

Acteurs en actrices hebben altijd wel de behoefte gehad om zelf te gaan regisseren met de bedoeling om hun visie op het verhaal en hun personages, kortom op de wereld, mee te geven. Niet helemaal ten onrechte trouwens. Zij verbeelden mee de film, geven hun personage een ziel en een lichaam.

Altijd al een mannenwereld

De Vlaamse film is altijd al een mannenwereld(je) geweest. We tellen dan intussen wel — gelukkig — een tiental vrouwelijke langspeelfilmregisseurs (Fien Troch, Patrice Toye, Kaat Beels, Nathalie Teirlinck, Eva Cools, Dorotheé van den Berghe, Carolien Strubbe, Sophie Schoukens, Lenny Van Wesemael, Cecilia Verheyden, Hilde Van Mieghem e.a.). Maar boeiende en verhaaldragende hoofdrollen voor actrices zijn in de in hoofdzaak door mannen geregisseerde Vlaamse films bijzonder schaars, om niet te zeggen onbestaande.

Af en toe duikt er een uitzondering op. Zoals de rol van Mona in de verfilming van de gelijknamige roman van Griet Opdebeeck Kom hier dat ik u kus, uitstekend vertolkt door de Vlaams-Poolse actrice Tanya Zabarylo. De actrice heeft tot haar 34ste moeten wachten op een eerste voldragen filmrol. Je zou voor minder beginnen wanhopen. En ze is lang niet de enige.

Actrices hunkeren naar rollen-met-flink-wat-vlees-aan-de-botten. Zo schreef de jonge Vlaamse actrice Line Pillet in een dagboek, dat ze op een filmset bijhield voor het filmblad Filmmagie, deze inspirerende woorden: ‘Enkele jaren geleden stelde ik me de vraag of het verlangen om me te verliezen in anderen wel normaal was. (…) Toch. Ik vind troost in het fantaseren over het leven van passanten. Altijd zoek ik stilzwijgend mijn toevlucht in anderen. Al deze schimmen walsen dagelijks mijn leven binnen. Deze ontmoetingen fungeren als een belangrijke inspiratiebron waaruit ik put voor het ontwikkelen van een rol.’

Hilde waagde het

Ere wie ere toekomt. De eerste actrice die de sprong naar de filmregie waagde was Hilde Van Mieghem. Ze maakte haar regiedebuut met de forse en steengoede korte film De suikerpot, regisseerde. Vervolgens kregen we met Dennis van Rita een verdienstelijke tv-film.

Haar volgende langspeelfilm De kus was al minder spectaculair. En daarna vertilde ze zich (als scenarioschrijfster en als regisseur) aan de adaptatie van de roman Sprakeloos van Tom Lanoye. In de zeven jaar dat zij aan het filmverhaal sleutelde, schreef Van Mieghem tal van versies. Waardoor de uiteindelijke film haar finaal wel door de vingers moest glippen.

Veerle smelt

Vandaag staan er tenminste drie Vlaamse actrices te trappelen van ongeduld om (eindelijk?) hun langspeelfilmdebuut te maken. Alle drie hebben ze een heel divers parcours doorgemaakt. Toeval? Niet echt. Het is een publiek geheim dat er — in het mannenwereldje dat de Vlaamse film nog altijd is — er (veel te) weinig interessante, boeiende vrouwenrollen zijn. Heeft dat te maken met de weinige vrouwelijke filmproducenten? En/of het schrijnende tekort aan scenarioschrijfsters? Zeer zeker. En binnen de leescomités van het Vlaams Audiovisueel Fonds (VAF), die de filmscenario’s (moeten) beoordelen, te weinig aandacht voor de aanwezigheid van vrouwenrollen die het cliché overstijgen.

En dus broedt Veerle Baetens al vier jaar aan haar adaptatie van de bestseller Het smelt, het debuut van Lize Spit. Tot nu toe draagt de actrice in het Vlaamse filmpanorama vrijwel in haar eentje de rol van een vrouw diewat meer moet zijn dan die van meeloper met de mannelijke hoofdrol. ‘Ik moet het voelen, anders kan ik het niet spelen’, placht ze te hanteren om ja te zeggen tegen een rol. Typecasting na haar eigenzinnig personage in The Broken Circle Breakdown?

Het wijst tevens op de gemakzucht — ‘commerciële feeling’ wordt dat soms ten onrechte genoemd — van casting directors, producenten en regisseurs. Gelukkig voor haar zijn er nog de internationale filmwereld én televisie. Maar niet alle actrices hebben deze ‘vluchtheuvel’. Het blijft uiteraard voor de actrice zeer gedurfd om zonder enige ervaring in de regiestoel te (willen) kruipen. En is dan de verfilming van een bestseller zoals Het smelt een mooi cadeau of een vergiftigd geschenk?

Maaike & Ruth

Maaike Neuville, bekend vooral van televisie, voelde als actrice al dat ze zelf films moest gaan regisseren wou ze haar verhalen kunnen vertellen. Zij studeerde af aan een filmschool en regisseerde al enkele heel bijzondere korte films. En is nu eindelijk aan haar langspeelfilmdebuut toe: Julian, naar de autobiografische roman van Fleur Pierets. De film zit nog in de scenariofase en wordt na Girl een volgende film waarin het lgbtq-thema, ingebed in een liefdesverhaal, aan bod komt – een zoveelste thema dat schromelijk wordt onderbelicht in het Vlaamse filmlandschap.

Ruth Becquart ten slotte, bekend van theater en televisie – vrij recent nog te zien in de misdaadserie Undercover – kreeg nog geen rol van formaat in een Vlaamse film te pakken. En dus besloot ze dan maar zelf een filmscenario te schrijven voor zichzelf (als actrice): Night nurse, een psychologisch drama over een vrouw die een postnatale psychose te boven wil komen.

Omdat de actrice zich ervan bewust is dat een filmscenario veel research vergt en om zich helemaal te verdiepen in een goed verhaal doet ze daarvoor wel een beroep op scenarist/regisseur Peter Monsaert. In zijn meer dan verdienstelijke bioscoopfilms Offline en Le ciel flamand drapeerde de filmmaker originele verhalen rond ongewoon boeiende, eigentijdse vrouwen.

Het resultaat is in geen van de drie gevallen voor morgen. Films maken is een werk van lange adem. Intussen – van het ogenblik dat corona het toelaat en de bioscopen opnieuw opengaan voor het publiek – is er dus het warm aanbevolen en intense vrouwenportret Kom hier dat ik u kus!

Peter Monsaert

Drie Vlaamse films in première

Vlaamse actrices klimmen in de regiestoel