Sinds gisteren ligt Benedikt XVI. – Ein Leben in Duitsland in de boekhandel; de nieuwe biografie van Benedictus XVI/Jozef Ratzinger. Biograaf Peter Seewald schreef al verschillende boeken van en met de emeritus paus. Controverse is nu al verzekerd.

Antichristelijke samenleving

Je moet het onze media nageven: ze zijn zuinig en recycleren graag nieuws. Komt er een boek uit over Ratzinger/Benedictus, dan is de kop telkens dezelfde. In 2011, 2016 en 2020 is/was dat het geval: hij haalt fors uit naar het homohuwelijk. Of nog, zowat alles wat misloopt is de schuld van de seksuele permissieve cultuur die ook de Kerk aangetast heeft sinds de jaren 60. Benedictus maakt het hen wel gemakkelijk. Het is niet de eerste keer dat hij dat beweert.

Volgens Benedictus leven we in een tijd waarin de basiswaarden haaks staan op die van het christendom. ‘De moderne samenleving is bezig met het formuleren van een antichristelijke geloofsbelijdenis, en als iemand ertegen is, wordt hij door de samenleving gestraft met excommunicatie’, zo wordt uit de biografie geciteerd in de pers. ‘De angst voor deze spirituele kracht van de antichrist is dan alleen maar meer dan natuurlijk, en het heeft echt de hulp nodig van gebeden van een heel bisdom en van de Universele Kerk om zich ertegen te verzetten.’

Bepalende kerkfiguur

Het laatste boek is net als de vorige geschreven door de Duitse journalist en pausbiograaf Peter Seewald. Vier interviewboeken met Joseph Ratzinger/Benedictus XVI publiceerde Peter Seewald al. Het werden allemaal bestsellers. Nu ligt de langverwachte biografie van de voormalige paus er. Het boek was twee jaar geleden al aangekondigd voor het voorjaar van 2019, maar het werd 2020. Geen wonder: de biografie telt 1 184 pagina’s. Het boek verscheen meteen in het Duits, Italiaans, Pools, Spaans en Engels. In de Duitse Amazon stond het al na één dag op plaats 13 in de bestsellerlijst.

De in 1927 geboren Ratzinger speelt al meer dan 40 jaar een vooraanstaande rol in de wereldkerk. Hij was bepalend in twee pontificaten. Eerst in dat van Johannes Paulus II (1978-2005), in wiens theologische koers hij een sleutelrol speelde als ‘hoofddogmaticus’. Vervolgens werd hij als Benedictus XVI zelf paus tot 2013, toen hij besliste af te treden. Zo maakte hij het pontificaat van paus Franciscus mogelijk. Sinds zijn aftreden bleef hij wel op de achtergrond aanwezig bij het pontificaat van Franciscus. Af en toe leidde dat tot controverse.

Denker van wereldklasse

Peter Seewald, die kardinaal Jozef Ratzinger voor zijn vorige biografieën al verschillende keren heeft geïnterviewd, schreef de biografie Benedikt XVI. – Ein Leben op basis van talloze gesprekken met getuigen van het leven van de paus-emeritus. Het boek wil een gedetailleerd portret schetsen van de theologieprofessor, de aartsbisschop van München en Freising, de prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer in Rome, de paus en daarna emeritus paus.

Volgens Seedorf is Ratzinger/Benedictus een militante en controversiële denker, maar tegelijk ook een denker van wereldklasse die het pausschap als geen ander heeft veranderd. Duitse persbureaus konden Benedikt XVI. – Ein Leben al inkijken. Fijne details zullen in de loop van de volgende weken wel doorsijpelen. Of Ratzinger ooit verliefd is geweest? Op een vrouw? Hoelang? Wanneer?

De mens Ratzinger

Volgens de eerste berichten (portretteert Seewald Ratzinger als het tegenovergestelde van de ‘Panzer Kardinal’. In de biografie zouden de de menselijke trekken benadrukt worden, waarin Ratzinger een man is die twijfelt aan zichzelf. In de Duitse media wordt geciteerd dat Ratzinger in het boek zijn priesterwijding het ‘hoogtepunt van mijn leven’ noemt, niet zijn verkiezing tot paus in 2005.

Wel zie je in de verschullende artikels dat het beeld van de geleerde naar voren blijft komen. Zo zou Ratzinger ermee geworsteld hebben dat hij zijn werk als hoogleraar dogmatiek en zijn huis in Regensburg moest opgeven, eerst voor München en daarna voor Rome, en hij wilde nooit paus worden.

Het trauma van Tübingen

Benedikt XVI. – Ein Leben ondergraaft volgens de Duitse pers ook de these dat Ratzinger zichzelf als ‘tegenpaus’ blijft inzetten tegen de te progressieve Franciscus. Volgens Ratzinger is de relatie tussen de twee pausen goed en is de persoonlijke vriendschap zelfs gegroeid. Two Popes in realiteit als het ware. Two Popes is een netflix film die het verhaal vertelt van een langdurige ontmoeting tussen Kardinaal Bergoglio en paus Benedictus XVI in Rome. Daarin vertelt de paus dat hij wil aftreden en Bergoglio als zijn opvolger ziet. In de film groeien de twee, met heel verschillende kerkvisies en geschiedenis naar elkaar. Ondanks de verschillen.

Centraal in de hele kwestie over de ideeën van Ratzinger staat ‘het trauma van Tübingen’. Dat is bij ons wat onderbelicht maar speelt een grote rol in de Duitse pers over Ratzinger. De these is dat Ratzinger van een progressieve naar een reactionaire theoloog veranderde. Geschokt door de ‘opstanden’ van ’68. Volgens Seewald is dat een legende. Zelf ziet hij dat als een van de kerntheses in het boek. ‘Hij was nooit zo vooruitstrevend als hij zou zijn, maar ook nooit zo conservatief’, zei Seewald over Ratzinger in een interview met het Duitse persbureau in München.

Pauselijke apologie

Uit de eerste reacties en uit de opstelling van Seewald blijkt dat het zeker geen neutrale biografie is. Dit is hoe een bewonderaar naar Benedictus XVI en zijn leven kijkt, met toestemming van de paus-emeritus zelf. Een geautoriseerde biografie. Misschien is het zelfs meer een apologie dan een biografie. Met gaten, zoals gebruikelijk in dat genre. En die zullen opgevuld geraken door wetenschappelijk en journalistiek onderzoek. Meestal na de dood van het onderwerp.

Het laatste hoofdstuk van het boek is een interview uit het najaar van 2018. Daarin vertelt Benedictus XVI, met oude en nieuwe argumenten, waarom hij in 2012 besloot af te treden en hoe hij de spirituele functie van ‘Papa emeritus’ begrijpt en uitoefent. Met een beetje bitterheid verwerpt hij ook de scherpe kritiek op zijn publieke uitspraken.

Maar ook gaat het boek gedetailleerd in op de beschrijving van de misbruikcrisis en andere schandalen in de late fase van het pontificaat van Benedictus. Dat zou leiden tot zijn beslissing om af te treden. Ook zou de minutieuze voorbereiding van de wereldschokkende gebeurtenis van dat pauselijke aftreden gedetailleerd weergegeven zijn. ‘Nu weet je wie wanneer werd geïnformeerd en hoe ze het sensationele plan maandenlang geheim konden houden.’ schreef een Duitse journalist.

Of en wanneer er een Nederlandse vertaling komt is nog niet bekend.

Peter Seewald

Benedictus, een denker van wereldklasse