Onze media hebben al lang geen religie-redactie meer. Er is hier en daar nog wel een redacteur die religieusnieuws erbij moet nemen. En die draait nu overuren aan de krantenkolommen te zien. Ook de opiniemakers doen hun duit in het zakje. Voor die laatsten is Benedictus XVI, de 265ste paus een complete mislukking. De vraag is natuurlijk wat de criteria daarvoor zijn.

Moeilijke tijden

Makkelijk heeft hij het niet gehad. Hij kreeg de hele wereld over zich toen het seksueel misbruik in de kerk uit de vorige eeuw naar boven kwam. Nog moeilijk als meer en meer blijkt dat vele van die zaken binnen de kerk in de doofpot zijn gestoken. Een duidelijke bekentenis was meer op zijn plaats geweest. Dat past ook beter bij het beeld van de kerk vandaag. Daarnaast is het heel duidelijk dat er iets loos is binnen de Romeinse Curie, het bestuursapparaat van de Katholieke kerk. Jan Dumon, een priester die voor een onderdeel in die Romeinse Curie werkt zegt in De Standaard ‘Wereldvreemdheid is één van de grootste problemen van het hele systeem dat rond de paus is opgebouwd.’ Dat lijkt allemaal veel ingrijpender dan de mediagenieke Vatileaks en de geruchten over een homoseksueel netwerk inclusief afpersingen binnen het Vaticaan.

Dat de paus het niet altijd even makkelijk had bleek ook uit zijn laatste audiëntie, waarin hij zei ‘Mijn pontificaat was een moeilijke weg. Soms leek het alsof God sliep.’

De man heeft zichzelf ook niet mee om het te maken in de media. Hij is oud en een professor. Hij spreekt niet in makkelijk te verknippen oneliners, maar in traktaten. Daar knippen de media dan oneliners uit, en die leiden tot heuse diplomatieke rellen zoals in Regensburg met een middeleeuws citaat over de moslims. Wat deze paus heeft gezegd en geschreven is geen makkelijke bedlectuur. Dat mag ook. Was het wereldschokkend? Neen dat ook niet, maar wel degelijk en vaak lezens- en te overdenken waard.

Benedictus XVI heefy daarnaast ook echt geprobeerd om de eenheid te herstellen in de kerk door toenadering te zoeken tot de Pius X-broederschap (de afgescheurde kerk van de overleden Mgr. Lefebvre die de constituties van Vaticanum II niet erkennen). Het gaf de paus het imago van een conservatief, temeer door de deur open te zetten voor anglicanen die zich niet kunnen verzoenen met de veranderingen binnen hun kerk. Vele Europese progressieve christenen zagen dat met argusogen gebeuren. De angst voor een conservatief-progressieve polarisering in de westerse kerk (Europa en Noord-Amerika) is reëel. De kranten gingen daaraan compleet voorbij en focusten steevast op de antisemitische uitspraken van Richard Williamson, notoir lid van de Pius X-broederschap. Dat de Pius X-broederschap onder druk van de onderhandelingen met het Vaticaan af te rekenen kreeg met een interne afscheuring, kon u ook bijna nergens lezen.

Criteria

Wie verwacht had dat Benedictus XVI het celibaat zou afschaffen, een ommekeer maken in de seksuele moraal, vrouwen zou toelaten tot het priesterschap en een homohuwelijk zou toelaten, die zal wel ontgoocheld zijn. Al lijken dat in enkele voorbeschouwingen de criteria te zijn om het lukken of mislukken van het pontificaat van Benedictus te beoordelen. Die criteria lijken voor vele journalisten ook beslissend te zijn bij de keuze van een opvolger. Maar ze staan ver van de criteria die de kardinalen opsommen.

De ontgoocheling over wie de 266ste paus zal zijn, staat nu al in de sterren geschreven. De journalisten zijn dan ook naarstig in de weer om elke mogelijke pauskandidaat of elke stemgerechtigde kardinaal te screenen. De Ghanese kardinaal Peter Turkson, was met een uitspraak dat ‘homoseksualiteit niet bestaat in Afrika’ het eerste slachtoffer. De man kan alle sympathie van de media op voorhand vergeten want eerder op de synode over de nieuwe evangelisatie liet hij een filmpje zien dat omschreven werd als ‘anti-islamitisch’. Twee kapitale fouten voor de westerse media.

De criteria die echt zullen spelen op het conclaaf liggen nochtans grotendeels vast. Kardinaal Danneels lichte ze toe in een persconferentie voor zijn afreizen naar Rome voor het conclaaf. ‘Het is absoluut noodzakelijk om iemand te hebben die de nodige empathie kan opbrengen voor alle continenten – voor de secularisering in Europa, maar ook voor de problemen van Afrika. De paus mag niet toegeven aan de bekoring zich uitsluitend te richten op een kleine groep van volmaakten. We zijn een volkskerk.’ Waarmee Danneels terloops nog even positie innam in een hedendaagse discussie in de Belgische kerk, geen journalist die dat echter heeft gemerkt. Andere kardinalen geven ook aan dat er een paus moet komen die de interne organisatie van de curie moet aanpakken. Een man met organisatietalent die orde op zaken stelt en met sterke hand leidt.

Verandering?

Hoe groot is de kans op een ommekeer? Een conclaaf kan altijd een verrassing brengen, maar het systeem is op zich nogal conservatief. Het grootste deel van de kardinalen is benoemd door Benedictus XVI. Ze delen vaak grotendeels zijn visie op de kerk. Maar een kandidaat kan verrassen. Toen Angelo Roncalli in 1958 paus werd, leek hij een grijs overgangsfiguur te worden. Maar Hij riep een jaar later een concilie bijeen dat grote verandering in de kerk bracht. Alles kan dus. De vraag zal ook zijn of de kardinalen nu voor een jongeren kandidaat durven kiezen, met het precedent van het opstappen van Benedictus XVI hoeft die niet te blijven tot ver voorbij het punt waarop het niet meer gaat, zoals Johannes Paulus II. Maar de toekomst zal misschien eerst moeten uitwijzen of Benedictus daarin een vernieuwende trendsetter is of een unieke uitzondering.

De kranten maken zich ook vrolijk over de schaduw die de nog levende paus-emeritus op het conclaaf en het pontificaat van zijn opvolger zal werpen. De kans is groot dat dat nogal zal meevallen. Benedictus heeft duidelijk verandering willen brengen in de traditie dat pausen als paus sterven. Jan Dumon, een Vlaams priester in die in de Romeinse curie werkt, ziet het als een ‘demystificatie’ van het ambt. Het is een ambt, niet iets magisch. In andere bisdommen lukt het perfect dat een bisschop terugtreedt (op 75jarige leeftijd) en volstrekt niets meer van zich laat horen om alle ruimte te geven aan zijn opvolger. Niemand in de pers maakte ook die bedenking toen ze noteerden dat kardinaal Danneels al twee jaar niet met de pers had gesproken. Volgens de pers ‘Om te ontsnappen aan de kritiek voor zijn aanpak van de zaak-Vangheluwe en de andere pedofilie-affaires binnen de Belgische Kerk’. (Het Nieuwsblad, 28/02/2013) Die man houdt zich afzijdig omdat hij geen functies meer heeft in de Belgische kerk en er hem enkel nog vragen gesteld worden over het seksueel misbruik in de kerk.

Er is alvast één nieuwigheid tegenover het vorige conclaaf. Onze media zullen ons niet proberen te doen geloven dat Danneels papabile is.

Peter Turckson

De foute paus