Niemand heeft behoefte aan ongevraagd advies. Nederlanders trekken zich daar overigens weinig van aan. ‘Ik geef mijn mening, dus ik ben.’ Kennis van zaken niet vereist.

De meeste lezers hier zijn geen Nederlanders. Daarom geen advies, enkel een mededeling. Op zaterdag 24 januari 1948 werd de rechts-liberale Vereniging voor Vrijheid en Democratie (VVD) opgericht. Van die 74 jaar zat ze 52 jaar in de regering, sinds oktober 2010 als grootste partij met Mark Rutte als premier. In al die tijd veranderde ze nooit van naam.

Onveranderlijke partijnamen

Gebeurt overigens nooit, dat Nederlandse partijen van naam veranderen. Wanneer twee of meer partijen fuseren, dan onder een nieuwe naam. Geen naamverandering, maar een nieuwe fusiepartij. Het Christen-Democratisch Appèl (CDA) ontstond in 1980 als fusie van drie confessionele partijen, één katholieke en twee protestantse. In 1990 gingen vier kleine linkse partijen, waarvan enkele niet eens meer in de Tweede Kamer zaten, op in GroenLinks. In 2000 werden twee kleine orthodox-protestantse partijtjes de ChristenUnie. Maar een bestaande partij die van naam verandert? Dat komt in Nederland niet voor.

Het dichtst in de buurt komt de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij (SDAP), die zich in 1946 omvormde tot Partij van de Arbeid (PvdA). In zekere zin voltooide dit een vooroorlogs proces. In 1938 had de SDAP een nieuw beginselprogramma aangenomen. Hiermee werd het marxisme definitief uit de partij verbannen. Weg met klassenstrijd, revolutie en ‘religie is opium van het volk’. Voortaan streefde de partij naar verbetering van de materiële én de morele omstandigheden van alle Nederlanders. Wat al in 1939 beloond werd met de allereerste regeringsdeelname.

Alleen: twee andere, kleinere, partijen gingen in 1946 ook op in de PvdA. Vanwege het getalsmatige overwicht van de SDAP kan het beschouwd worden als naamsverandering van de grootste partij die twee kleinere opslokte. Formeel was het nog steeds een fusie.

Geen advies, enkel opsomming van feiten.

Geen twee zielen in één borst

‘Het liberale huis heeft vele kamers.’ Een uitspraak toegeschreven aan Johan Thorbecke (1798-1872), de liberaal die in 1848 de Nederlandse Grondwet ontwierp en zo het parlementarisme invoerde.

Tot 1879 kende Nederland geen politieke partijen. Kamerleden werden tot 1917 via kiesdistricten gekozen en dienden te stemmen ‘zonder last of ruggespraak’. De opkomst van politieke partijen werd betreurd: deel- en partijbelangen boven het algemeen belang. Liberale partijen kwamen er niet eerder dan toen alle overige stromingen al partijen hadden. Ze moesten wel, met tegenzin.

Let goed op het meervoud. Nederland had nooit één partij die alle liberalen verenigde. Voor de oorlog bestonden afzonderlijke partijen voor links-liberalen en rechts-liberalen.

Eén daarvan, de Vrijzinnig-Democratische Bond (VDB), ging in 1946 op in de PvdA. De VVD was een bundeling van rechts-liberalen en van gewezen VDB-leden die bij nader inzien de PvdA te links vonden. Links-liberalen waren tot aan de oprichting van D66 in – inderdaad, de naam verwijst ernaar – 1966 politiek dakloos.

In Duitsland is het wel geprobeerd, om na de oorlog alle liberalen te verenigen. Dit eindigde in 1982, toen partijleider Hans-Dietrich Genscher halverwege een legislatuur de grotere sociaaldemocratische regeringspartner in de steek liet ten gunste van de christendemocratische CDU van Helmut Kohl. Waarop de links-liberalen massaal hun partijlidmaatschap opzegden. Aangenomen wordt dat die nadien op de Groenen of de SPD stemden.

Geen advies, enkel een geschiedkundige constatering.

Goedbedoelde botheid

De Nederlandse directheid wordt over de grens weinig gewaardeerd. Geert van Istendael waardeert Nederland, maar stelde ook dat Nederlanders ‘het recht om alles te mogen zeggen verwarren met de plicht om altijd een grote bek op te zetten.’

Dat maakte het des te opvallender wat Peter Wilson zei bij zijn afscheid als Brits ambassadeur in Nederland, in 2020. In het begin viel de Hollandse botheid hem rauw op het dak. Tot hij bedacht dat dit, vanuit het perspectief van de Nederlanders, juist een blijk van waardering was. Als iemand je koud laat, doe je niet de moeite hem te bekritiseren.

Communicerende vaten

In Nederland traden de socialisten pas in 1939 voor het eerst toe tot de Nederlandse regering. Tijdens het interbellum waren veel regeringen niet liberaal óf christelijk, maar confessioneel-liberale coalities. Vijf keer met Hendrikus Colijn als premier (1869-1944)

De afgelopen eeuw regeerden liberalen en christendemocraten vaker met elkaar dan met de PvdA. Sinds 1980 hadden centrumrechtse kiezers de luxe dat ze afwisselend VVD of CDA konden stemmen. De twee partijen werden ‘communicerende vaten’ genoemd: ging de ene naar het midden, stapten de kiezers over naar de andere.

De neergang van het CDA in Nederland betreur ik, want daarmee verdwijnt een uitwijkmogelijkheid. Nieuwe partijen als JA21 en BBB moet nog bewijzen wat ze kunnen en bij de VVD klinkt steeds vaker ‘hoe moet het na Rutte?’.

De dreigende teloorgang van de Vlaamse liberalen en confessionelen stemt evenmin vrolijk. Het succes van N-VA biedt weinig troost. Die partij heeft een vergelijkbaar probleem als de VVD: ‘Wat na Bart De Wever?’ En wat baat het grootste partij te zijn, zonder natuurlijke bondgenoten om in een meerderheidsregering het gewenste beleid te voeren?

Nog steeds geen advies, enkel bezorgdheid.

Peter Wilson

Open Vld wil nieuwe naam maar wat zegt een naam?