Terwijl in België vijfjarigen gevaccineerd worden en anderen opgeroepen voor hun vierde prik, is de situatie in lage inkomenslanden helemaal anders. Op 1 januari 2022 waren daar 11 vaccins per 100 inwoners gezet. Ter vergelijking, in hoge inkomenslanden waar België toe behoort, zaten we op dat moment aan 169 vaccins per 100 inwoners.

Falend programma

Het COVAX-programma slaagt er niet in het vooropgestelde aantal vaccins te leveren aan lage inkomenslanden. Bedenk daarbij dat de impact op de uitgaven voor de gezondheidszorg ook erg verschilt. Als lage inkomenslanden 70% van hun bevolking willen vaccineren, moeten ze hun uitgaven doen stijgen met 56,6%. Dat terwijl dat voor hoge inkomenslanden slechts 0,8% is.

Het is bekend dat de ongelijke verdeling van de vaccins globaal gezien niet verstandig is. De kans op nieuwe varianten is groot. Er is een brede consensus dat daarom dringend werk gemaakt worden van ‘vaccine equity’, vaccinatiegelijkheid. Met name in Afrika is dat geen sinecure, omdat er lokaal nog geen vaccins geproduceerd worden.

Het tijdelijk opheffen van patenten

In oktober 2020 dienen India en Zuid-Afrika bij de Wereldhandelsorganisatie de vraag in om de patenten voor coronavaccins gedurende drie jaar op te heffen en zo de globale productie van de vaccins flink op te drijven. Iets waar de Europese Unie en dan met name de Europese Commissie zich sterk tegen verzet. Die Europese commissie gaat hiermee in tegen haar eigen parlement dat op 10 juni 21 voor de opheffing van de patenten stemt.

Ook in België doet zich een opmerkelijk scenario voor wanneer federaal minister voor ontwikkelingssamenwerking Meryame Kitir op 26 april 2021 in De Afspraak pleit voor de afschaffing van patenten. Enkele uren later fluit MR-voorzitter (en dus coalitiepartner in de federale regering) Georges-Louis Bouchez haar terug en het debat rond de patenten wordt gesmoord. Tot grote verontwaardiging van de PVDA.

Afrigen en Meryame Kitir

Op 2 februari 2022 publiceert Kitir een opiniestuk in De Morgen dat het we het patentendebat achter ons kunnen laten. Kitir schrijft: ‘Zo investeerde ik in wetenschappelijk onderzoek van een Zuid-Afrikaans technologisch centrum om – onafhankelijk van de grote farmabedrijven – een generisch vaccin te ontwikkelen. Of anders gezegd: om van het vaccin wél een publiek goed te maken.’ Kitir investeert 8 miljoen euro in de tech transfer hub, waar biotechnologiebedrijf Afrigen samenwerkt met een Zuid-Afrikaans onderzoeksinstituut SAMRC en vaccinbedrijf Biovac.

Van 10 tot 13 februari 2022 bezoekt Kitir, samen met Marc Van Ranst en de directeur-generaal van de Wereldhandelsorganisatie (WHO) Tedros Adhanom Ghebreyesus, de tech hub en Afrigen. Afrigen ontwikkelde een onafhankelijk en patentloos vaccin dat op Moderna lijkt en hoopt aan het einde van 2022 te kunnen starten met fase 1-studies. ‘In het slechtste geval zouden we over 36 maanden dan een goedkeuringsverzoek kunnen indienen bij de autoriteiten’, zegt Petro Terblanche, topvrouw van Afrigen. Het kan dus nog lang duren. Misschien is het intussen toch bespreekbaar om te patenten tijdelijk op te heffen?

BioNTech en de Europese Commissie

Nee. Intussen zit het Duitse bedrijf BioNTech, dat samen met Pfizer een coronavaccin ontwikkelde, niet stil. Het British Medical Journal (BMJ) publiceert op 9 februari 2022 een onderzoek met de stelling dat BioNTech indirect de tech hub in Kaapstad tegenwerkt. BMJ stelt dat de kENUP Foundation, ingehuurd door BioNTech: ‘has claimed that WHO’s hub, which is creating a covid-19 mRNA vaccine that African companies can make, is unlikely to be successful and will infringe on patents, documents obtained by The BMJ have shown. Instead, they show kENUP promoting BioNTech’s proposal to ship mRNA factories housed in sea containers from Europe to Africa, initially staffed with BioNTech workers…’.

Op een launch event voor vaccinatiegelijkheid, mede georganiseerd door BioNTech en kENUP Foundation, op 16 februari 2022 laat het bedrijf weten dat het werk maakt van de ‘BioNTainer’. Dat is een productie-unit die bestaat uit containers om te verschepen en assembleren en in Afrika het mRNA-vaccin te produceren. Men verwacht de productie over anderhalf jaar te kunnen starten. Sneller dan hetgeen Afrigen vooropstelt.

Op hetzelfde event spreekt von der Leyen haar steun uit voor de plannen van het farmabedrijf en herhaalt ze de belofte van Team Europa om 1 miljard euro te investeren in de productie van vaccins op Afrikaanse bodem. WHO-directeur-generaal Ghebreyesus, net terug van het bezoek aan Afrigen, is daar ook aanwezig en stelt: ‘We welcome BioNTech’s initiative to increase vaccine production in Africa, as a complement to WHO’s mRNA technology transfer hub in South Africa and its network of ‘spokes’ around the world.’. Let vooral op het woordje ‘complement’.

Vaccins op Afrikaanse bodem

Op 16 en 17 februari 2022 vindt een EU-AU-top plaats. Daar wordt duidelijk dat er van het opheffen van patenten geen sprake is. Afrika mag rekenen op steun van Europa, maar de patenten zijn de spreekwoordelijke olifant in de kamer. Het is wel duidelijk dat men over enkele jaren op grote schaal vaccins op Afrikaanse bodem zal produceren.

De ambitie van Afrigen om een onafhankelijk en patentloos alternatief te zijn voor de Pfizer-BioNTech’s van deze wereld is groot en heeft de steun van de WHO en via de tech hub ook van België. Het mag duidelijk zijn dat BioNTech niet afwacht en sneller dan Afrigen een op Afrikaanse bodem geproduceerd vaccin zullen kunnen leveren. BioNTech kan daarenboven rekenen op grote steun van de Europese commissie. Of het project van Afrigen daarmee helemaal uit de wielen gereden wordt, zal de toekomst uitwijzen.

Petro Terblanche

Een onafhankelijk en patentloos coronavaccin voor Afrika