Afgelopen maandag verliep de Antwerpse gemeenteraadszitting verre van vlekkeloos: een afvaardiging van de kunstensector protesteerde aan de ingang van het stadhuis tegen de besparingen in de cultuurbudgetten. Met name wordt er vooral geschrapt in de projectsubsidies, dat zijn éénmalige toelagen voor beginnende artiesten die geen instituut achter zich hebben en geen recht op een vaste jaarsubsidie. 720.000 euro moet die knip opbrengen.

Focus op het verleden

Acteur/gemeenteraadslid Mark Tijsmans (N-VA): niet één keer een afspraak te pakken gekregen met zijn partijgenoot/cultuurschepen

Vooral de manier waarop cultuurschepen Nabilla Ait Daoud de beslissing doorduwde, zonder de minste communicatie of overleg, doet de wenkbrauwen fronsen, en niet alleen bij de betrokken kunstenaars. Acteur Mark Tijsmans, die als gemeenteraadslid voor de N-VA zetelde, heeft zijn mandaat ter beschikking gesteld, uit onvrede met het cultuurbeleid van de stad. Geen visie, geen kennis van het terrein, geen interesse in communicatie, zo luidt zijn verdict. Nabilla Ait Daoud was naar zijn zeggen niet één keer bereid tot een onderhoud met hem. Ook vandaag, als het wat waait, is ze in geen uren te bekennen.

Daarmee raakt Tijsmans een dieper liggend euvel aan: voor de N-VA is cultuur, zeker de hedendaagse dimensie ervan, altijd een restbevoegdheid geweest. De poetsvrouw van het museum betalen en de opera draaiende houden, ok, maar enige affiniteit met moderniteit is de partij ten gronde vreemd. Dat heeft een ideologische oorzaak, uiteraard: vanuit een rechts-conservatief wereldbeeld is de burgerlijke kunst de maatstaf, en de zorg voor een cultureel patrimonium, gefocust op het verleden, de kern van het beleid. In het kabinet van Jan Jambon -naast Vlaams minister-president tussendoor ook nog bevoegd voor cultuur- is het Lam Gods nog altijd de Heilige Graal, gevolgd door Breughel, en verderop zijn er natuurlijk de barokschilders zoals Rubens en Van Dyck.

Onbetwistbare iconen, maar daarna wordt het wazig. Met de teloorgang van het groots Vlaams verleden en de opgang in de Belgische staat verdwijnt ook de interesse in zoiets als actuele kunst. De spotnaam culturo’s – die ik ook wel eens gebrui k- voor subsidievreters die voor de rest toch niks met Vlaanderen op hebben en vooral het Belgique-à-papa genegen zijn, is gemeengoed geworden in rechtse middens.

Loopgravenoorlog

Tom Lanoye: schieten op rechts is zijn handelsmerk

In het zog van Geert Wilders spreekt men dan van ‘linkse hobby’s’, van mensen die De Morgen lezen, kruidenthee drinken, regelmatig een jointje paffen, de juiste cafés bezoeken (Vooruit!), met de bakfiets rondrijden en, jawel, een concert van Arno meepikken, dood of levend, dat maakt in zijn geval nauwelijks een verschil.

Effectief, deze subcultuur voelt zich ver verheven boven het Vlaamse buikgevoel. Maar een globaal, ‘verlicht’ cultuurbeleid moet daar boven staan. Het idee dat moderne kunst en cultuur iets voor linkiewinkies zou zijn, en de modale Vlaming er zijn neus voor ophaalt en liever zijn centen telt, is evenzeer een karikatuur. Het onderhoudt een loopgravenoorlog tussen rechtse traditionalisten en linkse ‘modernen’ die -aan beide kanten- op vooroordelen berust. Voor de N-VA is die polarisatie blijkbaar om electorale redenen nuttig. Ik verdenk de partij er zelfs van, een onbenul als Ait Daoud in die stoel gehesen te hebben, om protest uit te lokken, waarna bewezen wordt wat moest bewezen worden: met dat cultuurvolkje heb je altijd last.

Lieden als Tom Lanoye spinnen aan de andere kant ook garen bij die tegenstelling. In de eerste plaats omdat ze daarmee hun eigen niche in de cultuurmarkt veilig stellen. Lanoye doet in Humo niet anders dan schelden op rechts, op de N-VA, het Belang uiteraard, de Vlaams-nationalisten die allemaal nazi’s zijn en erfgenamen van collaborateurs, enzovoort. Ze snappen niets van cultuur, zien moderne kunst als ontaard, en willen vooral Cyriel Verschaeve rehabiliteren. De linksdraaiende cultuursector staat dan anderzijds voor verlichting, intelligentie, vooruitgang, empathie, creativiteit, en alle mooie eigenschappen die men zichzelf wil toedichten. De spreekbuizen van deze perceptie hebben de media met zich mee, en krijgen volop de kans om dat stereotype te slijten.

De ‘van Ostaijen-factor’

Paul van Ostaijen (1896-1928), experimenteel dichter én radicaal flamingant

Resultaat: creaturen als Lanoye doen de N-VA-beleidsmakers nog meer in hun schulp kruipen en nog meer het discours van de ‘linkse hobby’s’ aanhouden. Vanuit de wet van actie en reactie krijg je dan een egelstelling waarvan Nabilla Ait Daoud de exponent is: een tais-toi-et-sois-belle politica die haar bijnaam ‘de cocktailschepen’ alle eer aandoet, en zich voor de rest niet profileert.

Ze zullen in Antwerpen gedacht hebben ‘we geven cultuur aan een vrouwelijke allochtoon die er niks van kent, dan slaan we drie vliegen in één klap’, maar kwaliteitsvol beleid is natuurlijk anders. Ik weet wel, projectsubsidies moeten met zorg en kennis worden verleend, niet aan profiteurs die iets doen ‘omdat er geld voor is’, maar aan gepassioneerde creatievelingen die risico’s willen nemen en een duwtje in de rug verdienen. Helaas vallen ook zij uit de boot door dat hakmes van de Antwerpse cultuurschepen. Waar is de tijd van curatoren als Philip Heylen en Eric Antonis.

Het weigeren van het gedicht van stadsdichteres Ruth Lasters in september j.l., wegens ’te politiek’, in feite een hartenkreet om respect voor mensen die een vak leren, was ook weer zo’n stommiteit die nodeloos trammelant veroorzaakte. Waarschijnlijk nam schepen Ait Daoud die beslissing niet eens zelf, maar werd ze ingefluisterd door haar administratie, trouwe partijsoldaten die een jobke gekregen hebben en nog minder ophebben met ‘linkse hobby’s’.

Deze attitude van Kulturfeindlichkeit moet stoppen. Ook het Vlaams-nationalistische veld moet mensen durven aantrekken die affiniteit hebben met hedendaagse kunst, en cultuur méér zien dan als het bewaken van erfgoed en traditie. De Vlaamse ontvoogding moet (her)verbonden worden met intellectuele uitdagingen, een zoektocht naar een vernieuwde taal en beeldtaal, zin voor het experiment, dingen die (voorlopig) geen erfgoedwaarde hebben maar vooral verwondering willen opwekken, desnoods zelfs provoceren. Noem het maar de van Ostaijen-factor.

Even – in 2014- hebben we dichter Dirk Van Bastelaere opgemerkt als N-VA-medewerker (en zelfs woordvoerder), maar toen Hendrik Vuye aan de kant werd geschoven verdween ook Van Bastelaere weer van de politieke radar. Heden maken de Vlaamse primitieven weer de dienst uit, de Kapelmeisters en de gedetacheerde leerkrachten als cultuuradviseurs. Vlaanderen en Antwerpen verdienen beter. De nieuwe Rubens loopt vandaag ergens rond, en allicht niet in 16de eeuwse rolkraag en pofbroek.

Phiip Heylen

Voor de N-VA is cultuur altijd een ‘restmaterie’ gebleven