Kan bij de komende gemeenteraadsverkiezingen in Antwerpen de huidige coalitie van N-VA, CD&V en Open Vld haar meerderheid verliezen? Dat zou zo maar kunnen. Mathematisch gezien volstaat het verlies van 3 van de 30 zetels. Politiek gezien hoeft er geen aardverschuiving te gebeuren om drie zetels te doen kantelen.

2018 is 2012 niet

In 2012 vertrok de N-VA van een wij-tegen-de-res- positie, kon ze een ‘regime change’ beloven na decennia van rooms-rood bestuur en was er de persoonlijke kamp Janssens-De Wever. Zes jaar later vallen deze drie stuwmotoren van de NV-A-raket weg en zou het niet verbazen dat de monsterscore van 37,7% uit 2012 niet wordt geëvenaard.

In 2012 veroverde CD&V vijf zitjes in de gemeenteraad. Ze deed dit samen met de sp.a op één stadslijst. Het kiessysteem imperiali dat grote partijen bevoordeelt en een paar goede plekken op die lijst deden toen wat extra zetels haar kant uitkomen. Die bonus valt dit jaar weg. Benieuwd of het ‘effect’ Peeters dit kan compenseren. Eigengereide sinjoren durven een ‘aangespoelde’ immers snel wegzetten als opportunistische verhuizer. Bovendien zijn ‘stemmenkanonnen’ Philip Heylen en Marc Van Peel er niet meer bij.

De derde partner, de Open Vld, speelde in 2012 Annemie Turtelboom uit als lijsttrekker met een mager resultaat van twee zetels. Haar vervanger Philippe De Backer staat voor de moeilijke taak om beter te doen.

15 oktober

Stel dat op maandagmorgen 15 oktober blijkt dat de huidige coalitie geen meerderheid meer overhoudt. Wat dan? Het Vlaams Belang als dépanneur op rechts? Los nog van de (inter)nationale heisa die zou ontstaan indien deze piste ook nog maar wordt overwogen, maakt ze volgens mij geen kans. Zowel Bart De Wever als Kris Peeters hebben politiek talent genoeg om te beseffen dat je je in dat scenario zes jaar afhankelijk maakt van de grillen van Filip Dewinter die weet dat hij mathematisch incontournable is. ‘Met zo’n coalitiepartner heb je geen oppositie nodig’ als variant op ‘met zo’n vrienden heb je geen vijanden nodig’.

Centrumlinks aan zet dan? De kiezer moet de kaarten al heel wild verdelen opdat CD&V, sp.a en Groen samen een meerderheid behalen. Ze moeten dan samen netto zeven zetels winnen. Bovendien is een samenwerking tussen CD&V en sp.a minder evident dan het lijkt. Het Antwerpse partijkader van de sp.a is de judaskus voor een paar havenzilverlingen van Marc Van Peel uit 2012 niet vergeten.

Uitgebreid centrumlinks dan? PVDA en/of Open Vld als dépanneurs? Open Vld heeft hier als vijfde wiel aan de wagen inhoudelijk weinig te winnen en de intrede van PVDA geeft zowel CD&V als Open Vld al meteen de leuke taak om deze bocht (‘we gaan niet besturen met extremisten’) verkocht te krijgen. Zelfs de meest cynische realpoliticus zal toch even denken aan de spreuk ‘geloofwaardigheid komt te voet maar gaat te paard’. Bovendien is zes jaar vechten tegen de oneliner dat Antwerpen de enige wereldhaven buiten China is die bestuurd wordt door communisten ook geen pretje.

Een grote coalitie tussen N-VA en Groen? Een GroKo (Grosse Koalition) aan de stroom? Mathematisch zou het waarschijnlijk kunnen en in het districtsbestuur van Deurne en van Antwerpen werken ze al samen, maar ik zie het nog niet zo snel gebeuren. Inhoudelijk liggen hun programma’s te ver uit mekaar. Vooral Groen profileert zich in de campagne als het alternatief voor de keuzes van het huidige bestuur. Samen besturen zou het clichébeeld versterken dat politici voor de verkiezingen mekaar in de haren vliegen en nadien vrolijk samen een pint gaan drinken en de postjes verdelen. Bovendien zou een dergelijke ploeg af te rekenen krijgen met een oppositie uit alle hoeken die bijvoorbeeld maar al te graag het symbooldossier van het hoofddoekenverbod aan de loketten zal opwarmen.

2019 zonder bestuursakkoord

Het zou dus best eens kunnen dat we 2019 ingaan zonder een bestuursakkoord. Wat dan? Wat bepaalt het gemeentedecreet? Is een Zweedse oplossing, een minderheidsbestuur, eventueel met gedoogsteun mogelijk?

De regeling voor de gemeenteraad is duidelijk; na de installatievergadering waarin de 55 leden de eed afleggen, kan men aan de slag. Bij een stemming wordt er enkel rekening gehouden met het aantal uitgebrachte stemmen en tellen de onthoudingen bovendien niet mee. Een gedoogpartner kan tijdens een stemming dus ofwel een strategische plaspauze houden of zich onthouden en zo een minderheid aan een meerderheid van stemmen helpen. Ik denk dat gehaaide spindoctors een gedoogsteun van een ‘extremistische’ partij nog wel ‘verkocht’ krijgen. Een strategische plaspauze tijdens een stemming kan immers toeval zijn.

Wat met het schepencollege? Dit dient voorgedragen te worden door een dubbele meerderheid; zowel de meerderheid van de gemeenteraadsleden als een meerderheid van de verkozen gemeenteraadsleden op de lijst van de kandidaat-schepen. Hier is er geen vangnet van uitgebrachte stemmen en onthoudingen. Elke kandidaat-schepen moet dus voorgedragen worden door ten minste 28 gemeenteraadsleden. Gedoogsteun is dus veel explicieter en meteen voor zes jaar. Een dergelijke steun door ‘extremisten’ is al veel moeilijker te verkopen.

Geheime stemming

Indien er in begin 2019 geen voordracht is voor een schepencollege die een meerderheid haalt, bepaalt het gemeentedecreet een procedure met een potentieel hoge amusementswaarde. Eerst bepaalt de gemeenteraad het aantal schepenen (in Antwerpen minimum twee, maximum tien) en twee weken later worden de schepenen één voor één verkozen in geheime stemming en wel in twee rondes waarbij in de tweede ronde de twee kandidaten met het hoogst aantal stemmen het tegen mekaar opnemen. Gekonkel, combines, intriges en verraad verzekerd bij zo’n geheime stemming.

Bovendien krijgen de schepenen geen bevoegdheid toegewezen, enkel een rangorde. Strikt juridisch bestaat er niet zoiets als een schepen van de haven, enkel bijvoorbeeld een vierde schepen. Het gemeentedecreet bepaalt immers dat het college van burgemeester en schepenen collegiaal beslist. Is er onenigheid, wat best eens mogelijk is na zo’n geheime verkiezing, wordt er gestemd en bij staking van stemming is de stem van de voorzitter doorslaggevend.

En ten slotte de burgemeester? In Wallonië wordt hij of zij rechtstreeks verkozen maar in Vlaanderen moet hij of zij voorgedragen worden door een dubbele meerderheid; binnen de gemeenteraad en binnen de verkozenen van zijn of haar lijst. Indien er begin 2019 geen bestuursakkoord is in de koekenstad, zal niemand deze dubbele meerderheid halen. Dan kan de huidige burgemeester achterover leunen want het gemeentedecreet bepaalt dat de huidige burgemeester in functie blijft tot de benoeming van de nieuwe. Er staan de Antwerpenaren dus misschien nog boeiende tijden te wachten en een paar partijstudaxen en proceduretijgers wat uren studiewerk; het gemeentedecreet leest niet echt lekker weg en wijzigt bovendien op 1 januari 2019.

Philip Heylen

Een Zweeds schaakbord in Antwerpen