Sinds 2009 bestaat er aan de Universiteit Antwerpen (UA) een ‘Scientific Chair in Evidence-based Vaccinology’. Die werd sinds de aanvang bezet door prof. dr. Niel Hens, biostatisticus verbonden aan de UA en de Universiteit van Hasselt.

Prof. dr. Phillipe Beutels is promotor van deze wetenschappelijke leerstoel. Tot voor kort stond prof. dr. Pierre Van Damme op de website van de UA als co-promotor vermeld. Deze leerstoel werd van 2009 tot 2019 gefinancierd door farmagigant Pfizer, de ontwikkelaar van het CoVid-19-vaccin Comirnaty.

De Hoge Gezondheidsraad (HGR) hecht veel belang aan het melden van mogelijke belangenconflicten bij hun wetenschappelijke raadgevers en leden. Vreemd genoeg vermeldt enkel Beutels dit mogelijke belangenconflict op zijn aangifte bij de HGR. Doorbraak contacteerde prof. dr. Jean Nève, voorzitter van de HGR, om te vragen hoe het kan dat deze info niet werd vermeld door Hens en Van Damme. Die vraag zorgde voor enige nervositeit, gezien het melden van mogelijke belangenconflicten een van de pijlers is van de wetenschappelijke deontologie.

Snel antwoord Deontologische Commissie HGR

Nève stuurde de vraag bij hoogdringendheid door aan de Commissie Deontologie van de HGR. Wij geven hun antwoord integraal weer.

‘Na raadpleging van de Commissie voor Deontologie (Com Deon), de Voorzitter van de Vaccinatiegroep en de in uw schrijven vermelde experten blijkt het volgende:

De belangenverklaring van sommige experten is niet recent bijgewerkt. Aan de experten van de HGR wordt gevraagd deze belangenverklaringen regelmatig bij te werken vooral indien belangrijke nieuwe informatie aanwezig is. Wij betreuren dit en wij hebben de experten hieraan herinnerd en gevraagd de belangenverklaringen bij te werken.

Wat betreft de Leerstoel Evidence-Based Vaccinologie blijkt dat deze sedert 2019 niet meer gefinancierd wordt door andere middelen dan deze van de Universiteit Antwerpen. Voor die tijd genoot deze Leerstoel van externe financiële middelen waaronder Pfizer van 2009 tot en met 2019 en GSK (in 2016). De Leerstoel krijgt nu middelen van een Methusalem project van de Universiteit Antwerpen.

Sedert einde 2018 wordt de heer Pierre VAN DAMME niet meer als promotor vermeld in de gegevensbank Antigoon. Dat is dus meer dan drie jaar geleden en wordt dan volgens de criteria van de HGR niet meer aanzien als een majeur belangenconflict. De enige promotor van de Leerstoel is de heer Philippe BEUTELS die dat ook vermeldt in zijn belangenverklaring. De heer Niel HENS is op dit ogenblik titularis van de Leerstoel.

Onze Commissie Deontologie besprak reeds meermaals de toedracht van academische leerstoelen die gesponsord worden door commerciële bedrijven. De ComDeon vraagt hieromtrent volledige transparantie en zal elk geval apart beoordelen rekening houdend met de inhoud van een advies. Indien er een mogelijk belang kan aanwezig zijn zal de expert alleen “gehoord” worden maar zal deze expert geen voorzitter kunnen zijn van de Werkgroep en zal hij ook niet betrokken worden bij de redactie van het verslag en de uiteindelijke besluiten.’

Niel Hens verveeld met de situatie

Prof. dr. Niel Hens zit duidelijk verveeld met de situatie. ‘Ik ben pas sinds kort lid van de HGR. Eind vorige week (de week van 6 tot 10 december) werd me gevraagd de aangifte te doen. Dat mijn leerstoel nog niet vermeld staat, heeft te maken met een administratieve vertraging. Dit wordt ondertussen rechtgezet.’

‘Ik maak geen geheim van het bestaan van de leerstoel of het feit dat ik hem bezet. Maar er bestond wat verwarring bij de aangifte. Zo gaat de HGR drie jaar terug, in plaats van de gebruikelijke periode van één jaar. Ik heb het er met collegae Beutels en Van Damme kort over gehad. Wij staan volledige transparantie voor. In de vele papers waar dit van belang is geven we dat ook aan, maar voor ons was hier geen conflict omdat het over duidelijk afgelijnde zaken gaat. Pfizer heeft zich nooit gemoeid met het onderzoek dat we doen. Dat moet heel duidelijk zijn.’

‘Ik heb dezer dagen zelf mogen ondervinden dat de procedure om aangifte te doen van mogelijke belangenconflicten verloopt langs een eerder gebruiksonvriendelijk systeem. Daardoor is er wat verwarring ontstaan, maar ik heb de correctie – of de aanvulling – zo snel mogelijk doorgegeven met het oog op volledige transparantie. Het zou jammer zijn mochten de mensen hier nu meer achter zoeken. De Leerstoel, die nog steeds bestaat, wordt momenteel volledig gesponsord door onderzoeksmiddelen van de universiteit.’

Pierre Van Damme ziet geen probleem

Prof. dr. Pierre van Damme laat weten dat hij sinds 2018 niet meer betrokken is bij de leerstoel. ‘In peoplesoft (centrale databank van de UAntwerpen/de onderzoeksdatabank Antigoon) sta ik niet meer vermeld als co-promotor voor het laatste jaar 2019. Mijn laatste jaar als co-promotor was 2018. De periode van drie jaar, zoals gehanteerd door de HGR, is dus verstreken sinds 2020. De leerstoel wordt niet meer extern gefinancierd sinds 2020, en de jaren voordien slechts gedeeltelijk door Pfizer. Zoals u ondertussen weet is collega Philippe Beutels promotor van deze leerstoel.’

De ernst van mogelijke belangenconflicten

De transparante aangifte van mogelijke belangenconflicten dient om de wetenschappelijke ‘peers’ – de collegae – in staat te stellen om zelf te oordelen over het gewicht er van in dossiers die op tafel nemen. Het stelt hen in staat om de eventuele korrel zout toe te voegen aan het wetenschappelijke recept dat hen wordt gepresenteerd.

Een mogelijk belangenconflict is daarom geen effectief belangenconflict. Zoiets is overigens bijzonder moeilijk te bewijzen, gezien het tot op heden onmogelijk is in het hoofd van de betrokkenen te kijken. Maar de individuele inschatting van de collegae brengt de nodige nuances aan bij de wetenschappelijke exposé’s en papers die ze voorgelegd krijgen. Zeker in materies die zo’n groot maatschappelijk belang hebben als de huidige sanitaire crisis. De HGR speelt hierin een rol met zware verantwoordelijkheid. Prof. dr. Pierre Van Damme is ook buiten de HGR aanwezig in andere adviesorganen, zoals de GEMS en de taskforce Vaccinatie. Hij duikt ook regelmatig op bij de kabinetten van de betrokken ministers van Volksgezondheid Frank Vandenbroucke (Vooruit) en Wouter Beke (CD&V). Prof. dr. Niel Hens neemt sinds kort eveneens een grote verantwoordelijkheid op zich.

Het mag dan ook geruststellend heten dat de HGR dit dossier ernstig neemt en op een snelle wijze duidelijkheid verschafte over het heikele thema. Op onze aan de woordvoerder van de UA gestelde vraag waarom alle info over de -overigens respectabele- leerstoel van hun website verwijderd werd, kregen we tot op heden geen antwoord.

Philippe Beutels

Vraag naar belangenconflicten bij leden HGR zorgt voor nervositeit