En plots staan de betogers in het Franse overzeese gebied Nieuw-Caledonië, zo’n 1.300 kilometer oostelijk van Australië, te zwaaien met Azerbeidzjaanse vlaggen. Op het eiland is al dagenlang protest tegen een grondwetswijziging, die inwoners met Franse nationaliteit meer stemrecht geeft. Dat leidde al tot 5 doden. Het leger wordt ingezet, er is een avondklok van kracht en TikTok is er verboden. Frankrijk wijst nadrukkelijk naar Azerbeidzjan als aanstoker van het protest.

Een grondwetswijziging om het ‘bevroren’ electoraat meer stemrecht te geven, dat is de aanleiding van grootschalige protesten op Nieuw-Caledonië. In het overzeese gebied van Frankrijk werd in 1998 vastgelegd dat enkel wie vóór dat jaar op het eiland woonde, én hun kinderen, mogen stemmen bij provinciale verkiezingen of onafhankelijkheidsreferenda. In 2023 zorgde dat ervoor dat 42.000 inwoners (20 procent van de stemgerechtigden) geen stemrecht hadden voor deze niveaus.

Frankrijk wilde dit systeem dan ook deels terugdraaien, en ervoor zorgen dat al wie langer dan tien jaar in Nieuw-Caledonië woont zijn stemrecht terugkrijgt. Onafhankelijkheid, die vooral gesteund wordt door de inheemse Kanak (die zo’n 40 procent van de totale bevolking uitmaken), wordt zo meteen een pak onwaarschijnlijker. Reden tot protest, zo bleek: supermarkten werden geplunderd, auto’s in brand gestoken; de lokale autoriteiten stelden een avondklok in, een verbod op TikTok (het platform waarmee de protesten werden georganiseerd) is in voege. De Franse minister van Binnenlandse Zaken, Gérald Darmanin, maakte bekend extra politieagenten naar het eiland te sturen, en het leger staat in voor de beveiliging van havens en luchthavens. Al zeker 5 mensen overleden in het geweld.

Dekolonisatie

Als aanstoker wijst Frankrijk zeer nadrukkelijk naar Azerbeidzjan. Dat de betogers met Azerbeidzjaanse vlaggen en portretten van president Ilham Aliyev rondzwaaien is daarvan het meest zichtbare bewijs. Philippe Gomes, voormalig regeringsleider van Nieuw-Caledonië, geeft aan dat er meer aan de hand is.

Alles draait rond de Baku Initiative Group (BIG). Deze praatgroep werd door Azerbeidzjan opgezet om 14 politieke bewegingen in vroegere kolonies van Frankrijk rond de tafel te brengen. Aanwezig zijn de Kanak, die nu op Nieuw-Caledonië tegen de Franse politie en strijdkrachten komen te staan, maar ook de Maohi Nui uit Frans-Polynesië en groeperingen uit Martinique, Mayotte, Guadeloupe, Frans-Guyana en zelfs Corsica. De groep werd door Azerbeidzjan uit de grond gestampt toen het voorzitter was van de Beweging van Niet-Gealigneerde Landen, een verzameling van 120 landen die zich niet openlijk achter een machtsblok scharen.

Rusland en Azerbeidzjan pushen het narratief dat Frankrijk een koloniale staat is.

Volgens Abbas Abbasov, uitvoerend directeur van BIG, heeft de organisatie als doel om landen die ijveren voor onafhankelijkheid daarin te ondersteunen. Opvallend is wel de situatie in Nieuw-Caledonië, waar sinds 1984 al vier onafhankelijkheidsreferenda uitdraaiden op een ‘neen’ tegen volledig zelfbestuur. Het laatste referendum, uit 2021, werd zelfs met 96 procent ‘neen’ verworpen, al had dat vooral te maken met een boycot van de Kanak. En met de grondwetswijziging zal de groep die tegen de onafhankelijkheid is alleen maar groter worden.

Al maanden beïnvloeding

Volgens Philippe Gomes staat BIG ook in voor financiële steun aan de anti-Franse bewegingen. Zo zouden recente reizen van onafhankelijkheidsactivisten naar Parijs betaald worden vanuit Azerbeidzjan. En ook minister Darmanin gaf al aan dat Azerbeidzjan een forse rol speelde: ‘Ik betreur het dat enkele separatisten een deal hebben gemaakt met Azerbeidzjan’, deelde hij mee in een interview op het Franse tv-programma Télématin. Een medewerker van de Franse inlichtingendiensten vertelde aan Politico dat ze al weken, zelfs maanden beïnvloeding van Rusland en Azerbeidzjan zien in Nieuw-Caledonië. ‘Ze pushen het narratief dat Frankrijk een koloniale staat is.’

Azerbeidzjan zelf is niet opgezet met de beschuldigingen, en ontkent. Alleen, de talloze Azerbeidzjaanse vlaggen en portretten van Aliyev van betogers, gekleed in een met de Azerbeidzjaanse vlag bedrukt t-shirt, maken die ontkenning weinig geloofwaardig . Tegelijk is het ook geen toeval dat de Baku Initiative Group vooral groeperingen uit (voormalige) Franse gebieden samenbrengt. Alles draait rond de situatie in de Kaukasus zelf, waar Azerbeidzjan recent de Armeense bevolking in Nagorno-Karabach uit hun huizen zette en de regio inpalmde. Dat leidde tot nieuwe spanningen tussen Baku en buurland Armenië. Die laatste vindt steeds meer bondgenoten in Europa, en meer bepaald in Parijs.

In Frankrijk leeft een zeer grote Armeense diaspora, de grootste in de Europese Unie, en beide landen onderhouden goede diplomatieke relaties. Maar in de tijd van geopolitieke spanningen in de regio, en de wereld bij uitbreiding, werden die nauwe banden ook omgezet in een militaire samenwerking. Zeker na de etnische zuivering in Nagorno-Karabach in september 2023 werden op het vlak van wapenleveringen enkele nieuwe deals gesloten. Die steeds nauwer wordende samenwerking zorgt ervoor dat Frankrijk nadrukkelijk in het vizier van Azerbeidzjan komt.

Philippe Gomes

Waarom steunt net Azerbeidzjan de anti-Franse protesten op Nieuw-Caledonië?