San Sebastián | 13 juni 2019

In San Sebastián (Donostia), het Baskische Knokke, houdt de centrumrechtse Europese Volkspartij (EVP) vijf dagen lang een studiebijeenkomst. De EVP is met de socialisten (S&D) bij de Europese verkiezingen van mei de absolute meerderheid kwijtgespeeld. Het is dus snakken naar een degelijk alternatief. Net als het weer stond de barometer op onbestendig. Maar Spitzenkandidaat Manfred Weber van de Duitse CDU houdt de moed erin. Hij denkt nog tot een vergelijk te komen met andere fracties voor de eedaflegging op 2 juli. ‘Desnoods moet de Raad van staatshoofden en regeringsleiders nog maar een extratop houden de dag ervoor’.

Verlies

Triomf bleef achterwege in het hypermoderne Kursaal van San Sebastian. Bescheidenheid regeert. EVP-voorzitter Joseph Daul: ‘We hebben niet gewonnen bij de verkiezingen; we verliezen integendeel twee uitzonderlijke vertegenwoordigers: Europees Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker, en parlementsvoorzitter Antonio Tajani. We zetten nu alles in op Manfred Weber’. Dat is minder voor de hand liggend dan het lijkt. De vergadering, die soms verbrokkelde door organisatieproblemen, twijfelde tussen geheimhouding en beven. Toen Juncker zijn slottoespraak hield, werd een aantal journalisten weinig zachtzinnig de zaal uitgezet. Al hadden de woordvoerders eerst iedereen binnengelaten. Het was niet de enige smet. Om de haverklap wijzigden de hotelreservaties en de briefings. Alleen Juncker en Weber hielden het hoofd koel.

Het wees erop dat de EVP nog niet vertrouwd is met het verlies van haar vanzelfsprekende ‘grote coalitie’ in het Europees Parlement (EP). Het deed meer denken aan fluiten in het donker. De EVP beseft ten volle dat een ándere politiek zich opdringt, een van ad hoc meerderheden of een van compromispolitiek met de ‘kingmakers’: de Groenen en/of de liberale ALDE (die voortaan Renew Europezal heten). Met S&D komen ze uit – verschuivingen in de fracties zijn nog altijd mogelijk – op zowat 325 zetels, een flink stuk verwijderd van de 372 zetels die nodig zijn om de koek onder elkaar te verdelen: de Britten moesten nog eigen Europese verkiezingen houden omdat ze de brexit niet afgerond kregen.

Verdiensten

Om zijn troepen te kalmeren somde Daul de grote verdiensten op die volgens hem door EVP in de vorige legislatuur gerealiseerd zijn. Versterking van de buitengrenzen, van Europol, van slachtofferopvang. Een opstap naar een eigen Europese defensiepolitiek. Meer banen, zeker voor jongeren, meer aandacht voor het klimaat, bescherming van landbouw en visserij. Kordate aanpak van de crisisdreiging, en radicale vervolging van bedrieglijke financiële praktijken. Of de EVP dat allemaal op zijn palmares mag schrijven is licht overdreven, de rol van, pakweg,de liberale commissaris voor mededinging, Margrete Vestager, kun je moeilijk over het hoofd zien.

Brexit

En natuurlijk houdt de EVP rekening met ingrijpende wijzigingen als de Brexit er effectief komt. Als de Britten vooralsnog verdwijnen, valt het aantal parlementsleden terug tot 705 (27 zetels zijn al aan andere landen toegewezen, de 46 die echt verdwijnen dienen om de nieuwe toetredende landen van vertegenwoordigers te voorzien). Dan wordt het quorum voor een absolute meerderheid 353, en liggen er andere mogelijkheden in het verschiet. De christendemocraten zullen niet het grootste slachtoffer zijn van de Britse uittocht. Door de barslechte uitslag van de Tories en van Labour verliest de EVP hooguit twee leden (ironisch genoeg 2 van de amper 4 conservatieve verkozenen; zij zijn niet toegetreden tot de ECR). Bij die ECR is ook N-VA aangesloten, maar het zwaartepunt verschuift dan naar het Poolse – nogal atavistische – PiS, wat de fractiekeuze voor N-VA extra bemoeilijkt. Zeker nu het fascistische Vox uit Spanje gekozen heeft voor ECR, ik zie het de verdedigers van rechts populisme niet zo direct beargumenteren. Niet voor niks onderhandelt N-VA nu met de Vijfsterrenbeweging om tot een nieuwe fractie te komen.

De klappen vallen dan bij EFDD (Europa voor Vrijheden en Directe Democratie): de 28 of 29 zetels van Nigel Farages Brexit Party verdwijnt dan. De kans bestaat dan evenwel dat het tot een uiterst rechtse fractie komt, samen met ENF (Europa van Naties en Vrijheid,nu nog geleid door de partij van Marine Le Pen; daar zat ook het Vlaams Belang bij), of tot een herschikking van de kaarten waarin Matteo Salvini van de Italiaanse Lega een sleutelrol kan spelen. Salvini’s vertrouweling Marco Zanni schuift in elk geval door naar het fractieleiderschap ten koste van de Fransen, de fractie zelf krijgt een nieuwe naam, Identiteit en Democratie (een tweede oprisping van de kortstondige ITS-fractie van Bruno Gollnisch in 2007) – al rijzen er grote twijfels bij de tolerantiegraad van dat tweede begrip. Zeker is dat uiterst rechts zelfs geen blokkeringsminderheid haalt, veel meer dan ijle uitvallen vanop de tribune valt er niet te verwachten.

Zwaktes

Anderzijds kan de EVP moeilijk zijn eigen zwaktes verbergen. Met name de Hongaarse Fidesz-partij van Viktor Orbán en in mindere mate de Forza Italia van Silvio Berlusconi zijn minder betrouwbare bondgenoten. Zij profiteerden van de machtspositie van de EVP maar zien nu wellicht andere kansen. Orbán is al geschorst, al heeft hij te kennen gegeven (na nog een zetel winst) de EVP niet te willen verlaten. ‘Maar het is niet aan hem om dat te beslissen’, zegt Manfred Weber ferm. ‘Dat komt toe aan de EVP of we hem erin of eruit willen’.

Het viel trouwens op hoe relaxed, open en bescheiden Weber zich toonde. Nochtans moet volgende week de knoop doorgehakt worden op de extratop van de Europese Raad over de topbenoemingen. Weber voelt zich gesterkt door door de uitslag, die minder dramatisch is uitgevallen voor de EVP dan meestal voorspeld. Ook de eurosceptici hebben in totaal een goeie 20 zetels meer gehaald, maar van een zondvloed is geen sprake. ‘Kijk’, zegt Weber, ‘Voor de allereerste keer kan nu een EU-parlementslid in afspraak naar voren komen als nieuwe commissievoorzitter. Voorheen beslisten de regeringsleiders op een onderonsje wie ze zouden aanwijzen. Met het systeem van de Spitzenkandidaten kan het Europees Parlement dat voorkomen. Pas nu krijgt de democratie een échte kans’.

Topmandaten

Weber toonde zich ook bijzonder inschikkelijk voor de verdeling van de andere topmandaten (parlementsvoorzitter, ‘minister van buitenlandse zaken’, ‘president’ van de Unie, en zelfs topfiguur voor de Europese Centrale Bank). ‘Wij claimen maar één post, die van commissievoorzitter. Om de democratisering te realiseren’. Weber was zelfs zo ootmoedig om om toe te geven dat hij, als zich een andere meerderheid aftekent, de post toch niet zal opeisen. ‘Maar als grootste fractie hebben wij wel het recht om ervoor te gaan. Als ik het word dan wil ik werk maken van een omkering van de pikorde: het is niet normaal dat het parlement afhankelijk is van het wetgevend initiatief dat de Commissie toebedeeld is. Politiek moet bepalen wat de ambtenarij doet en niet omgekeerd’. Weber was zeer categorisch: het is onjuist dat ambtenaren gaan bepalen wat verkozen voksvertegenwoordigers horen te doen. Hij verwees naar de lamme houding van het parlement toen Mark Zuckerberg voor de plenaire verscheen om Facebook te verdedigen. Zuckerberg ging op geen enkele kritiek in. Dat bewijst dat dit Europees Parlement niet de macht heeft van, pakweg, de Amerikaanse senaat die bedrijfsleiders wél kan roosteren. De senaat daar heeft controle over het bedrijfsleven. Wij niet. Dat moet veranderen’.

Maar in welke mate heeft de nieuwe Commissievoorzitter publieke steun? Weber twijfelt niet. Het tij is gekeerd, denkt hij, de mensen beseffen de meerwaarde van de Unie. Overal waar degelijke discussies zijn opgezet over de rol én de tekorten van de EU is de opkomst flink hoger uitgevallen, Duitsland voorop. Waar die kritische openheid ontbrak, bleef de opkomst opnieuw erg laag. ‘Het valt toch op dat meer dan de helft van de kiezers effectief is komen stemmen? Het beste resultaat sinds 1989. Europa is belangrijk’.

Commissievoorzitter

Natuurlijk kreeg hij ook de vraag of hij de Raad wel zal kunnen overtuigen om zijn benoeming ook te bekrachtigen.Vorige week zaten immers zes regeringsleiders samen die weinig ophadden met het automatisme van de Spitzenkandidaat van de grootste fractie. Geen kleine jongens, met Macron en Rutte erbij. ‘Nationale belangen hebben hen verblind, ze streven geen Europees belang na’. De steun die hem geweigerd wordt verbaast hem hogelijk. ‘Ze zeggen dat ik geen ervaring heb. Hadden zij dat voor ze regeringsleider werden? Heeft er ooit iemand geopperd dat ook zij blijk moesten geven van bestuurservaring? Nationaal niet, Europees wel? Kijk naar Pedro Sánchez in Spanje. Was die meer dan de leider van een oppositiepartij? En nu?’ Zelf heeft Weber natuurlijk parlementservaring als fractieleider in het EP, je moet geen minister geweest zijn om de Commissie te leiden. ‘We moeten landen op een compromis, dat wordt de nieuwe politiek van de EU’.

Verdeling

Weber neemt meteen afstand van de geplogenheid om de topambten maar meteen toe te wijzen aan de grote jongens. Vroeger was dat eenvoudig: twee voor de EVP, twee voor S&D. Concreet: Tusk en Tajani voor EVP, Schulz en Mogherini voor S&D. ‘Ik wil ook naar de voorstellen en verlangens van rood, blauw en groen luisteren’. Een Plan B heeft hij niet als zijn worp naar het voorzitterschap alsnog mislukt. ‘Het kan best dat Vestager de job krijgt’. Toch is hij zelf net opnieuw verkozen tot fractieleider van de EVP in het EP. Liever wil hij eerst afwachten hoe de andere fracties reageren. ‘De liberalen hebben het licht gezien. Ze hebben drie kandidaten voor het voorzitterschap. Die stemming is geheim, zoals bij ons altijd het geval was. De Groenen houden hun tweeledig leiderschap, Ska Keller en Philippe Lamberst zijn net herkozen. We zien wel.’

In het achterhoofd speelt natuurlijk mee dat én de Groenen aan aanhang hebben ingeboet, én de mogelijkheid dat de Britse LibDems snel gaan verdwijnen na de brexit – een forse klap voor de ALDE (Renew Europe) zou dat zijn, nu het net met 113 zetels opnieuw de derde macht is geworden. De invloed van de Franse president Macron zal verhogen in die fractie, en de kans op onenigheid is dan niet denkbeeldig. Over Macron is Weber verdeeld. ‘Zoveel positieve dingen heeft hij over Europa gezegd, kijk alleen maar naar zijn Open Brief. En plots, nu, gaat hij op de rem staan. Ik kan dat alleen maar wijten aan het Franse systeem van presidentieel beleid. Een heel andere stijl dan in de rest van Europa, waar de evenwichten primeren en de afspraken tussen politieke partijen. Dat ligt heel anders’. Niet dat hij dweept met machtspolitiek zoals die van Salvini: belooft bergen uitkeringen, terwijl zijn economie op de rand van de afgrond staat. Onverantwoordelijk. Weber pleit ervoor, als ik hem daarnaar vraag, om een meerderheid in het parlement te laten voorgaan op de almacht van de Raad – ‘dat is pas democratie’.

Bijeenhouden

Maar zelfs in zijn eigen fractie vallen regeringen hem af. Viktor Orbán heeft openlijk verklaard dat hij de Spitzenkandidaat niet meer steunt. Ja, er is in alle fracties bezinning nodig op het gedrag van fractiegenoten, stelt hij. De liberalen denken best na over Babis in Tsjechië, en over de regering in Roemenië. Zouden de socialisten ook beter doen, ook over Fico in Slowakije. ‘De democratie staat er op het spel, daar mogen we nooit op toegeven. Bruggen moeten we wel blijven bouwen. Ook met Turkije. Ik stel me ondubbelzinnig op: lidmaatschap, nooit. Toch niet onder dit soort bewind. Een andere, nieuwe relatie, daar moeten we wel aan werken. Want alles is dringend: een oplossing voor Cyprus waar ik net nog was; de mensenrechten; de economie die op instorten staat door Erdogans confrontatiebeleid. Laten we stoppen met uitbreidingsgesprekken, en kiezen voor een samenwerking in onderling overleg. We kunnen denken aan een ruim vrijhandelsakkoord, aan een visavrije regeling en zo meer’.

Juncker zag dat het goed was. ‘Ik blijf terugkomen’, zei hij ernstig toen ik afscheid nam. Net als buiten klaarde lucht wat op in het Kursaal. Dat vond ook de nieuw gekozene van CD&V Cindy Franssen. Ze heeft nog geen enkele fractievergadering gemist, ze wil haar mandaat ‘ernstig voorbereiden’. Het liefst wil ze zich inzetten voor een meer sociaal Europa, en de thema’s van Marianne Thyssen overnemen. Eerlijke verloning, menswaardige werkomstandigheden, sociale bescherming, gezondheidsaandacht. ‘Ik werk al lang op hormoonverstorende stoffen. Ik hoop dus naast in de sociale, ook in de milieucommissie te geraken’. Afwezig was Kris Peeters. Hij had nog te veel opdrachten als uittredend vicepremier, en zat op dat ogenblik in Rome. Wel aanwezig, wat inderhaast, was Ivo Belet. Hij verlaat het parlement maar had nog een dinerconferentie met de nationale parlementen en een bestuursvergadering van de Robert Schumanstichting. Benoit Lutgen van cdH bleef afwezig. Echt opvallen deed dat niet bij de EVP, waar zes op de tien verkozenen nieuwe en vooral jongere gezichten zijn. Misschien wordt dat nog de moeilijkste uitdaging voor Weber: de eigen fractie bijeen te houden.

Philippe Lamberst

EVP: wetgevende macht naar parlement, niet naar commissie