Maandag 5 september vertrok de eerste bewindspersoon van Rutte IV. Een record is het niet. In 2002 trad Philomena Bijlhout enkele uren na haar beëdiging alweer af als staatssecretaris.

Het was landbouwminister Henk Staghouwer, van de orthodox-protestantse ChristenUnie, die aftrad. Volgens de commentaren is dit geen groot verlies. Hij leek weinig bekend met zijn beleidsterrein en aan de communicatie schortte het eveneens. Los van wat je van het betreffende beleid vindt, minister voor Natuur en Stikstof Christianne van der Wal (van de rechts-liberale VVD) presenteerde haar stikstofreductieplannen aan de hand van een kaartje. Staghouwer kwam met een ‘brief’ van 40 pagina’s. En dan ook nog zonder concrete voorstellen voor de landbouwsector.

Weeffout

De twee bewindspersonen ‘deelden’ het dossier van door landbouw geproduceerde stikstof. Van der Wal wil daadkrachtig overkomen en grote stappen maken. Staghouwer was voorzichtiger, wilde eerst alles afwegen. De samenwerking zou stroef zijn verlopen.

Wat het gevolg lijkt van een weeffout bij de vorming van de huidige regering. Na tien maanden onderhandelen besloten de vier coalitiepartijen tot een ministerverdeling van 8-6-4-2. Met staatsecretarissen telt Rutte IV 29 bewindspersonen. De enige manier om dat aantal te halen was verdeling van bestaande bevoegdheden. Met als gevolg dat een beleidsterrein onder twee of meer verschillende bewindspersonen kan vallen. Wat eerder permanente competentiestrijd in de hand werkt dan snelle besluitvorming.

Opvolger?

Carola Schouten, minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen, is vicepremier voor de ChristenUnie. In het vorige kabinet was de econoom en boerendochter minister van Landbouw.

Let op het verschil tussen ‘van’ en ‘voor’. ‘Van’ betekent een eigen ministerie. ‘Voor’ is een minister ‘zonder portefeuille’: geen eigen ministerie, maar ruimte binnen een bestaand ministerie. Oneerbiedig uitgedrukt: een onderhuurder. Officieus staat ‘van’ daarom hoger aangeschreven.

In het vorige kabinet was ze al vicepremier, dus waarom accepteerde ze een ministerschap ‘voor’ een beleidsterrein dat vooral gecreëerd lijkt om aan voldoende te vergeven ministersposten te komen? Het antwoord lijkt voor de hand te liggen. In 2019 oordeelde de Raad van State dat Nederland tekortschoot in het terugdringen van de hoeveelheid stikstof. Het begin van de ‘stikstofcrisis. Sindsdien wordt de agrarische sector, en dan vooral de veeteelt, gezien als de sector die moet inkrimpen, zodat andere economische sectoren (vooral de bouw) wel door kunnen gaan.

De hele zomer bleef stikstof onderwerp in de media. Afgelopen maandag bleek dat Nederland haar uitzonderingspositie verliest bij het uitrijden van mest. Woensdag 7 september deed de Raad van State uitspraak in een door milieuorganisaties aangespannen rechtszaak. De afgelopen jaren vestigden boeren hun hoop op emissiearme stallen. Hierbij stroomt de urine door openingen in de vloer weg voordat het zich vermengt met mest, zodat minder stikstof vrijkomt. Het oordeel luidde dat onvoldoende bewezen is dat dergelijke stallen milieuvriendelijker zijn, en dus mogen er geen natuurvergunningen worden afgegeven.

Wie kiest willens en wetens voor (verlenging van) een ministerspost met gegarandeerde problemen?

Bekwame mensen met kennis van zaken laten zulke bekers graag aan zich voorbijgaan.

Van der Wal wilde graag minister worden.

https://www.telegraaf.nl/financieel/507386185/raad-van-state-ook-boer-met-schone-stal-kan-niet-uitbreiden

https://nos.nl/artikel/2443353-nederlandse-mestuitzondering-verdwijnt-per-2026-boeren-krijgen-compensatie

https://www.npostart.nl/de-hofbar/31-08-2022/POW_05436155

Philomena Bijlhout

Nederlandse landbouwminister neemt ontslag door stikstofcrisis