In Italië start op 24 januari de eerste ronde van de presidentsverkiezingen. Het begin van een politiek steekspel waarbij huidig premier Mario Draghi de beste kaarten heeft om uittredend president Sergio Mattarella op te volgen. Een mogelijke verkiezing van Mario Draghi zou evenwel een periode van politieke instabiliteit kunnen inluiden. ‘De nieuwe president kan met de huidige regering de legislatuur uitdoen tot februari 2023, ofwel nieuwe verkiezingen uitschrijven’, verduidelijkt politicoloog Marco Tarchi de inzet.

Mario Draghi

In Italië wordt de president niet rechtstreeks door het volk verkozen. Vanaf 24 januari zullen meer dan 1000 volksvertegenwoordigers, senatoren en regionale afgevaardigden op zoek gaan naar de opvolger van Sergio Mattarella. Deze zogenoemde grandi elettori brengen in het geheim één voor één hun stem uit. In het verleden wisten zelfs beroemdheden als Francesco Totti of leden van de Versace-familie stemmen te ronselen voor het hoogste politieke ambt.

Dergelijke extravagante voorstellen halen uiteraard nooit de politieke eindmeet. Politieke analisten menen dat tijdens deze verkiezing slechts één man zwaar genoeg weegt om de eindmeet te halen: huidig premier Mario Draghi. Na de val van de vorige regering begin 2021 wist de ex-voorzitter van de Europese Centrale Bank (ECB) een ruime politieke meerderheid achter zich te scharen.

De taak die hem te wachten staat, is niet min. ‘De nieuwe president staat voor de keuze om met de huidige regering de legislatuur uit te doen tot februari 2023, ofwel nieuwe verkiezingen uit te schrijven. In het laatste geval moet hij na de verkiezingen een premier aanduiden om een nieuwe regering te vormen’, schetst politicoloog Marco Tarchi (Universiteit van Firenze) het belang van de presidentsverkiezingen.

Politiek steekspel

Wordt Mario Draghi straks met een ruime meerderheid verkozen, dan vinden de verschillende regeringspartijen mogelijks snel een akkoord over zijn opvolger als premier. Huidig economieminister Daniele Franco, Senaatsvoorzitter Maria Casellati of cultuurminister Dario Franceschini zijn de voornaamste kandidaten.

Toch staat het Draghi als kersvers president vrij om vervroegde verkiezingen uit te schrijven als het schip dat hij net verlaten heeft, niet meer de juiste koers vaart. De huidige coalitie van nationale eenheid heeft zo goed als alle politieke partijen aan boord (behalve de extreemrechtse partij Fratelli d’Italia van Giorgia Meloni). Zodus is de kans op politieke instabiliteit niet onbestaande.

Hoogstwaarschijnlijk zal Draghi niet kunnen rekenen op de steun van de grootste regeringspartij, de Vijfsterrenbeweging van Giuseppe Conte. ‘Als de nieuwe president de verkiezingen vervroegt, verliest de beweging volgens de peilingen twee derde van haar zetels’, verduidelijkt Marco Tarchi.

De rechtse regeringspartijen — de Lega van Matteo Salvini en Forza Italia van Silvio Berlusconi — zijn een verkiezing van Draghi dan weer wel genegen. Mocht kersvers president Draghi nieuwe verkiezingen uitschrijven, dan zouden Lega en Forza Italia, samen met oppositiepartij Fratelli d’Italia, volgens recente peilingen een rechtse meerderheid kunnen vormen. Fratelli d’Italia zou dan met twintig procent van de stemmen de grootste partij van het centrumrechtse blok worden.

Good old Silvio

Het is voorlopig echter koffiedik kijken of Fratelli d’Italia, Lega en Forza Italia die politieke piste zullen durven te bewandelen. Als ze dat doen, steken ze een dolk in de rug van die andere presidentskandidaat: voormalig premier Silvio Berlusconi. Hij is de enige kandidaat die zelf openlijk uitsprak president te willen worden.

De recente politieke ontwikkelingen bewijzen dat ook bij Berlusconi de angst bestaat verraden te worden door zijn centrumrechtse coalitiepartners. Daarom riep hij dit weekend Matteo Salvini van Lega en Giorgia Meloni van Fratelli d’Italia bij zich met de vraag om hem openlijk te steunen in de strijd om de presidentstitel. Dat deden beide politieke leiders na afloop van de bijeenkomst dan ook. Volgens het Italiaanse weekblad Espresso willen de rechtse partijen via deze zet vooral eensgezindheid uitstralen én het ego van Silvio Berlusconi strelen, eerder dan een reële kans te maken op de overwinning.

Het lijkt immers onwaarschijnlijk dat Il Cavaliere voldoende steun weet te vergaren tijdens de verschillende verkiezingsrondes. Om verkozen te worden moet een presidentskandidaat tijdens de eerste drie stemrondes twee derde van de stemmen achter zich krijgen. In de vierde ronde volstaat een volstrekte meerderheid. Maar met slechts 480 stemmen schiet het centrumrechtse blok alsnog tekort.

Politieke onrust

Met Silvio Berlusconi en Mario Draghi als enige kanshebbers, lijkt de poel van ernstige presidentskandidaten dun bezaaid. Ter linkerzijde gaan namen als huidig eurocommissaris Paolo Gentiloni, Kamervoorzitter Pier Fernando Casini of minister van Justitie Marta Cartabia over de tong. Maar of die in andere rangen evenveel steun zullen genieten, is hoogst twijfelachtig. Een andere piste is de herverkiezing van Sergio Mattarella. Al staat de huidige president daar weigerachtig tegenover.

Mocht Mario Draghi Palazzo Chigi inruilen voor het presidentiële paleis, dan zou dat Italië in een periode van politieke onzekerheid kunnen storten. Zonder Draghi als stabiliserende factor, is de vrees niet onterecht dat de regeringspartijen ten prooi vallen aan rivaliteit.

Dat zou heel nadelig zijn voor het Italiaanse herstelplan waarmee Draghi de economie van het land wil ondersteunen en hervormen. Italië kan voor de komende vier jaar rekenen op in totaal 205 miljard euro aan Europese leningen en subsidies. Zonder Draghi aan het hoofd van de regering zouden de Europese instellingen wel eens de geldkraan kunnen dichtdraaien.

Dienaar van het vaderland

Idealiter blijft Mario Draghi de komende vijf jaar aan als premier om het nationale herstelplan verder vorm te geven. Met nieuwe verkiezingen in 2023 is dat echter uitgesloten. ‘Daarom kiest Draghi beter eieren voor zijn geld’, geeft Marco Tarchi aan. ‘In de loop van 2022 zal de politieke meerderheid in verkiezingsmodus gaan en zal zijn rol als premier minder zwaar doorwegen. Als president is zijn rol dan wel vooral ceremonieel, toch kan hij blijven wegen op het politieke bestel door zijn opvolger aan te duiden en de politieke koers van de komende jaren mee te bepalen.’

Mario Draghi van zijn kant liet enkele weken geleden optekenen dat hij ‘een Italiaanse nonno is in dienst van de staat’. Of die nonno de komende jaren in het Palazzo Chigi dan wel in het Palazzo del Quirinale te vinden zal zijn, wordt de komende weken duidelijk.

Pier Fernando Casini

Leiden Italiaanse presidentsverkiezingen tot politieke impasse?