Het hof van beroep in Brussel behandelde vorige donderdag ten laatste male de zaak-Boël. Aangezien koning Albert op 27 januari het wettelijke vaderschap van Delphine Boël had erkend, ging het enkel nog over de accessoires, inzonderheid haar verzoek de naam van haar vader te dragen.

De naam van haar vader – ja, wat is diens naam? ‘Vous devez vous référer à la Constitution qui fixe le nom de la famille royale, donc de Saxe-Cobourg’, zei Marc Uyttendaele, de advocaat van Delphine Boël, na de rechtszitting. Tiens, is het niet Saxe-Cobourg-Gotha en heet Albert eigenlijk niet de Belgique?

Huis

In dit land zijn er dingen die niet simpel zijn. De naamgeving van de koninklijke familie is er daar een van.

Het begint ermee dat de ‘familienaam’ van leden van een adellijk geslacht van een ietwat andere orde is dan die van Jan Janssens en Piet Pieters. Ze worden gekwalificeerd als lid van het ‘Huis’ waartoe ze behoren en waarvan ze de titels dragen. Bovendien kan die naam in de loop der tijdens al eens wijzigingen ondergaan, zoals blijken zal.

Voor de geschiedenis van het ‘Huis’ van de Belgische koninklijke familie keren we terug naar de 9de eeuw. Na de verdeling van het Frankische Rijk (verdragen van Verdun, 843, en Meerssen, 870), waren er in het oostelijke rijksdeel vier stamhertogdommen. Een daarvan was Saksen, grotendeels samenvallend met de huidige Duitse deelstaat Nedersaksen.

In 1180 werd Saksen, na een conflict tussen de hertog en de Duitse keizer, opgedeeld. De hertogstitel ‘verhuisde’ naar de Askaniërs, een adellijk geslacht dat over een gebied rond Wittemberg langs de Elbe regeerde. Toen het in 1423 uitstierf, viel de titel ‘hertog in Saksen’ (niet: van Saksen!) toe aan het Huis Wettin, een van de oudste Duitse adelsgeslachten, dat bezittingen had in het oosten van Duitsland. (Dat verklaart waarom twee deelstaten daar Saksen resp. Saksen-Anhalt heten).

Ernestijnen

In 1485 splitste het Huis Wettin zich in twee lijnen, de Albertijnse (stamvader: Albrecht) en de Ernestijnse (stamvader: Ernst). Die laatste nam de titel ‘hertog in Saksen’ mee.

Doordat telkenmale bij de dood van een hertog de nalatenschap verdeeld werd, vielen de Ernestijnse bezittingen in steeds kleinere vorstendommetjes uiteen. Zo kwamen onder meer Saksen-Coburg en Saksen-Saalfeld tot stand, tot ze in 1735 als Saksen-Coburg-Saalfeld in één hertogelijke hand kwamen.

In 1826 ruilde hertog Ernst het vorstendommetje Saalfeld voor de stad Gotha. Het Huis noemde zich voortaan Sachsen-Coburg und Gotha. Ook de broer van de hertog, die in 1790 als Prinz Leopold Georg Christian Friedrich von Sachsen-Coburg-Saalfeld was geboren, nam de naam over. Op 21 juli 1831 werd hij de eerste koning der Belgen (niet: van België!).

Grondwet

De grondwet die het Nationaal Congres had opgesteld, was al afgekondigd op 7 februari 1831. Er stond in dat de nieuwe staat een koning had, maar nog niet diens naam. Leopold werd pas op 4 juni tot staatshoofd verkozen. Op 20 juli, in zijn voorlaatste zitting en daags voor Leopold de eed aflegde, besliste de Kamer dat ‘les noms et les qualités de S.A.R. le prince Léopold de Saxe-Cobourg soient insérés dans les articles 60 et 61 de la constitution’.

Ook in de discussies van 4 juni was de hele tijd sprake van Saxe-Cobourg, niet van Saxe-Cobourg et Gotha, de volledige naam van het Huis. De (enige) verklaring daarvoor vonden we bij Pierre-Yves Monette, in zijn boek Métier de Roi: Famille, Entourage, Pouvoir, de A à Z. Volgens hem was op het ogenblik van de redactie van de grondwet de naamsverandering van Sachsen-Coburg-Saalfeld in Sachsen-Coburg und Gotha nog niet goed geassimileerd.

‘Princes de Belgique’

Leopold II en de regering vonden na zestig jaar de tijd gekomen de koninklijke familie in België te ‘verankeren’. Bij koninklijk besluit van 14 maart 1891 beslisten ze dat de mannelijke nakomelingen in rechte lijn van wijlen Leopold I ‘seront qualifiés de princes et princesses de Belgique’, na hun voornaam en ‘avant la mention de leur titre originaire de duc ou duchesse de Saxe’. Historisch-genealogisch gingen ze in de fout door niet duc en Saxe (hertog in Saksen) maar duc de Saxe (hertog van Saksen) te schrijven.

De oudste, in 1901 geboren zoon van koning Albert kreeg de naam Léopold, prince de Belgique, prince de Saxe-Cobourg-Gotha, duc de Saxe. Hij zou in 1934 als koning Leopold III zijn vader opvolgen.

Windsor

We steken even het Kanaal over. In Londen zat sinds de dood, in 1901, van koningin Victoria, die uit het Huis Hannover was, zoals in België het Huis Saksen-Coburg en Gotha op de troon. Onder binnenlandse druk van de anti-Duitse stemming, besliste koning Georg V in 1917 zijn ‘Huisnaam’ te wijzigen in Windsor.

In België volgde koning Albert zijn voorbeeld, zij het na de oorlog. Op 22 april 1921 deelde zijn kabinetschef aan de minister van Buitenlandse Zaken mee, dat de koning geen gebruik meer zou maken van zijn Duitse titels. Daarnaast liet hij de verwijzing naar het Huis Wettin uit het wapen van het Koninklijk Huis verwijderen.

Niet wettelijk

Voor het besluit van Albert was er geen wettelijke grond. Van (familie)naam veranderen kan alleen volgens een voorgeschreven procedure, niet met een simpele mededeling. Als ‘familienaam’ kregen de drie kinderen van Leopold III, zijnde Josephine Charlotte, Boudewijn en Albert, de Belgique, maar strikt gezien was dat dus niet wettelijk.

Dat bevestigde koning Leopold III zelf in een brief van 6 december 1941 aan de voorzitter van het Hof van Cassatie: ‘Les titres de Saxe-Cobourg-Gotha figurent dans mon acte de naissance; ils n’ont plus été portés depuis 1920 par mes parents ni par moi-même, ils ne figurent pas dans les actes de naissance des trois enfants de mon premier mariage; mais mon père n’a pas jugé opportun de les supprimer; légalement, ils subsistent donc toujours; Saxe-Cobourg-Gotha est notre nom patronymique’.

Van Josephine Charlotte (geboren in 1927) tot Aymeric en Nicolas, de in 2005 geboren tweeling van prins Laurent, staan alle telgen van de koninklijke familie bekend als de Belgique’s, in het Nederlands: van België’s.

Opmerkelijk onopgemerkt

Vijf jaar geleden is iets opmerkelijks geschied. Bij koninklijk besluit van 12 november 2015, ‘gedekt’ door minister van Buitenlandse Zaken Didier Reynders, wijzigde koning Filip de regels voor de verlening van de titel ‘prins(es) van België’. Enkel nog de kinderen en kleinkinderen geboren uit de nakomelingschap van de koning en de kroonprins(es) mogen de titel dragen.

Dat was toen groot nieuws. Minder of niet opgemerkt was dat in het besluit stond dat de titel volgt op, naast uiteraard hun voornaam, ‘voor zover ze die voeren hun familienaam en hun dynastieke titel, en vóór de andere titels die hun rechtens hun ascendentie toekomen’. De tekst stond niet in het vorige, opgeheven besluit van 1991 en was dus nieuw.

Carnet Mondain

En kijk: in de Carnet Mondain 2017, het ‘jaarboek der vooraanstaande Belgische families’, staan, zoals ze door het Paleis zijn meegedeeld, alle afstammelingen van Leopold I voor het eerst weer vermeld mét hun Duitse titels: prins(es) van Saksen-Coburg-Gotha, hertog(in) van Saksen. Uitzonderingen zijn koning Albert I (die men postuum niet heeft willen koeioneren) en de kinderen van prinses Astrid (die de vaderzijdse titel ‘aartshertog van Oostenrijk-Este’ dragen).

Dat koning Filip het meent met het terugdraaien van de beslissing van zijn overgrootvader Albert I, mag ook blijken uit het koninklijk besluit van 12 juli 2019 waarmee hij het wapen van het Koninklijk Huis heeft ‘gemoderniseerd’. Meer bepaald heeft hij de schouder van de leeuw – de Brabantse wel te verstaan – ‘beladen met een schild gedwarsbalkt van goud en sabel van tien stukken, een ruitkrans van sinopel schuin over alles heen’. Met die heraldische formule wordt het wapen bedoeld van het Huis Wettin dat koning Albert I verwijderd had. Filip heeft het dus weer aan het wapen van het Koninklijk Huis toegevoegd.

Handtekening van Filip

Wat betekent een en ander voor Delphine Boël?

Haar advocaat, Uyttendaele, rekent erop dat de rechtbank beslist dat ze zich ‘de Saxe-Cobourg’ mag noemen. Dat is inderdaad de naam die in de grondwet staat, maar die onvolledig is. Het is de naam van het Huis en zoals Leopold III zei ‘notre nom patronymique’, maar haar vader heeft die nooit gedragen en was/is een de Belgique. Indien de rechters Uyttendale volgen, moeten ze gaan voor Saxe-Cobourg-Gotha en om helemaal juist te zijn: Saksen-Cobourg et Gotha.

De advocaat van koning Albert verdedigt de stelling dat de rechtbank onbevoegd is om zich over de naam uit te spreken en de gewone administratieve procedure moet worden gevolgd. Dat wil zeggen dat Delphine Boël een gemotiveerde aanvraag tot naamsverandering moet indienen bij de federale overheidsdienst Justitie (prijs 140 euro). De minister van Justitie beslist de naamsverandering al dan niet toe staan. Zo ja, is het aan koning Filip om zijn handtekening te zetten onder een koninklijk besluit ter zake. In voorkomend geval zal hij dat voor zijn halfzus ongetwijfeld met veel genoegen doen.

Het hof van beroep wijst zijn arrest op 29 oktober.

Pierre-Yves Monette

Delphine ‘de Belgique’ of ‘de Saxe-Cobourg’ (en Gotha?)