De uitrol van de vaccinatiestrategie kwam in ons land met horten en stoten op gang. De belangrijkste factor die een rol lijkt te spelen, is de onbetrouwbaarheid van de producenten. Die zijn reeds herhaaldelijk teruggekomen op gemaakte afspraken en gedane beloftes. Ondertussen zit de vaccinatie in de WZC’s op schema. Iedereen daar heeft zijn eerste prik ontvangen. Gelijktijdig is men ook bezig met het toedienen van de tweede dosis voor diegenen die eerst aan de beurt kwamen.

Ondertussen bereikten ons geruchten dat het begrip ‘vrijwilligers’ en ‘personeel’ door sommige WZC’s eerder ruim wordt geïnterpreteerd. Directiekader en ‘vrienden en familie’ zouden worden meegenomen in de vaccinatieronde. Wat is daar van aan en hoe wordt dit gecontroleerd?

Geen controle van overheid

Joris Moonens, woordvoerder bij het agentschap Zorg & Gezondheid, kreeg van ons de vraag of het agentschap zicht heeft op de bestellingen van de WZC’s. En hoe ze controleren of die bestellingen aansluiten bij de realiteit, de aanwezige bewoners en werknemers, op het terrein. ‘Wij hebben daar eigenlijk geen controle op. De WZC’s hebben bestellingen doorgegeven. We hebben hun via elektronische weg gevraagd hoeveel bewoners en nadien hoeveel personeelsleden zij wensten te vaccineren. Zeker wat de personeelsleden betreft hebben we zelf geen manier om te checken of dat aantal wel overeenkomt met de realiteit. Wij rekenen hier op de verantwoordelijkheid van onze WZC’s.’

‘Wij horen inderdaad ook dat in een aantal WZC’s ruim besteld werd en dat ze met vrij veel overschot zitten. Zeker met de overgangsperiode van een vijfde naar zesde dosis (plots bleek men — met gebruik van het juiste materiaal — een zesde dosis uit een verpakking te kunnen trekken, nvda) veranderde de situatie ook op het terrein en hebben we aangeraden om met een reservelijst te werken. Het is de bedoeling dat de WZC’s hun overschotten verdelen naar de volgende prioritaire groepen, zijnde de zorgverleners uit de eerste lijn. Logischerwijze zijn dat de zorgverleners die bij hen over de vloer komen, zoals huisartsen en thuisverplegers.’

Huisartsenwachtposten zorgen zelf voor coördinatie

Vanuit de overheid werden dus richtlijnen meegegeven, maar geen duidelijke en concrete afspraken. De huisartsenwachtpost regio Aalst merkte dit gebrek aan coördinatie op en ging aan de slag met als drijvende kracht huisarts-op-rust Dr. Deloof en coördinator Piet Claus.

Dr. Deloof legt uit: ‘Bij ons heeft de coördinatie al een lange voorgeschiedenis. We hebben een taskforce ouderenzorg voor de eerstelijnsregio Aalst. Wij hebben geprobeerd om de WZC’s allemaal op dezelfde lijn te krijgen voor zaken zoals bezoek en alle maatregelen rond covid-19. Daardoor hebben we een goede basis om op voort te werken.’

‘Zodra we hoorden dat er overschotten waren van vaccins, hebben we met een kerngroep samengezeten om te zorgen dat die op een rechtvaardige manier en zo optimaal mogelijk werden ingezet. We hadden ook al opgevangen dat er familie en vrienden werden uitgenodigd om te worden gevaccineerd. Vanuit de huisartsenwachtpost hebben we een groepenlijst opgesteld waarbij we de oudste huisartsen eerst hebben geplaatst. De volgende groep waren de overige actieve huisartsen, gevolgd door de tandartsen, de apothekers, enz. Op dit ogenblik zijn alle actieve huisartsen in onze regio al een eerste keer gevaccineerd. Het tweede vaccin is verzekerd, omdat we hebben afgesproken de opvolgdosis volgens hetzelfde principe te verdelen.’

‘In de praktijk verloopt dit als volgt: de WZC’s ontvangen hun bestelde quota. Zij bekijken eerst intern in hoeverre ze nog mensen vinden die in aanmerking komen. Dat kunnen ook vrijwilligers zijn, maar die moeten dan wel tot de doelgroepen die gedefinieerd zijn, behoren. Als er dan nog een overschot is, geven ze door hoe groot dit is. Uiteindelijk bellen ze ons op het einde van hun vaccinatiedag. Wij halen de overschotten op en wij hebben dan een lijst klaar om ’s avonds mensen op te roepen. Die worden door de huisartsen van onze post gevaccineerd op een centraal punt. Ook de thuisverpleegkundigen trachten we zo mee te nemen, al is dat niet altijd eenvoudig om die te bereiken en op te lijsten. De WZC’s zijn akkoord gegaan om dit zo te regelen. Ons systeem werkt uitstekend en de resultaten zijn goed.’

Voorzichtig zijn met extra dosissen

Dat is niet overal het geval. Het gebrek aan concrete afspraken vanuit de hogere overheden wekt wrevel op. Een huisarts van een andere regio getuigt: ‘De overheid heeft op voorhand de vraag gesteld om op te lijsten hoeveel artsen er bij ons actief waren om al een inschatting te kunnen maken. Wij hebben hier ook een aantal CRA-artsen (Coördinerend en Raadgevend Arts voor WZC, nvda) die de lijsten opmaken voor hun WZC’s. In principe mochten die initieel geen verplegend personeel opnemen, enkel de bewoners. Wat er nu gebeurt in sommige rusthuizen is dat de zesde dosis — en soms zelfs een zevende — voor aanzienlijke overschotten zorgt. Die worden dan ingezet om prioritaire groepen mee te nemen in de vaccinatie.’

‘Ik hoor u nu zeggen dat het begrip “prioritaire groep” soms ruim wordt ingeschat, soms zelfs reikend tot familie en vrienden. Bij ons is dat zeker niet het geval. Je kan je daar terecht vragen bij stellen. Waarom zouden sommigen van die mensen eigenlijk voorrang moeten krijgen? Je moet daar ook voorzichtig mee zijn, zeker met die zevende dosis. Je hebt namelijk geen garantie dat je bij een opvolglevering evenveel zevende dosissen uit de flacons gaat krijgen. Dat is een gevaarlijke grijze zone. Maar ja, waar zijn we mee bezig wanneer je niet meer zou kunnen vertrouwen op de eer van de artsen om dit naar behoren uit te voeren?’

Wie komt nu eigenlijk op de reservelijst?

Niet in elk WZC worden de lijsten voor de bestelling opgemaakt door de CRA-artsen. Vaak is het de directie of het administratief personeel dat zich hier mee bezig houdt. Ook hier werden geen bindende richtlijnen opgelegd door de overheid.

We kregen lucht van het feit dat bij een grote internationale groep de volledige Benelux-directie werd meegenomen in de vaccinatie. Strikt genomen is dit personeel. Wanneer je naar de geest van de strategie kijkt, behoren zij echter niet tot een prioritaire doelgroep. Zij komen zelden tot nooit op de werkvloer. Een arts die verbonden is aan de groep legt uit hoe zij te werk gaan.

‘Er zijn richtlijnen gegeven vanuit de overheid. De afspraak was om eerst eigen personeel te vaccineren en wanneer er dan overschot is gaan we verder met zorgverstrekkers die vast verbonden zijn aan onze WZC’s. Dat gaat over externe kine’s, thuisverpleegkundigen, huisartsen,… Die hebben we opgelijst op een shortlist. Wanneer er een overschot is bellen we die op en komen zij een vaccin halen. Mijn appreciatie is dat dit correct verloopt. Ik ben deze ochtend nog gaan vaccineren in één van onze WZC’s. Er was wat overschot en we hebben een aantal thuisverpleegkundigen gecontacteerd die direct voor vaccinatie beschikbaar waren.’

Dat lijkt allemaal correct te verlopen, maar we hebben uit zeer goede bron vernomen dat ook de voltallige Benelux-directie ondertussen werd gevaccineerd. Die vallen toch niet in die doelgroep?
‘Daar heb ik geen weet van. Als er extra personeel werd gevaccineerd, gaat het over mensen die regelmatig in de rusthuizen komen. Die staan op de reservelijst. Daar heb ik toch altijd voor gepleit. Ikzelf ben gevaccineerd, evenals de operationele directie, omdat wij in de verschillende WZC’s over de vloer komen. Dit moet ik navragen.’

Iedereen draait mee in de WZC’s

Enige tijd later hebben we de arts terug aan de lijn. ‘Ik heb navraag gedaan, maar de door u aangehaalde directieleden heb ik niet kunnen bereiken. Ik heb hun verhaal niet kunnen horen, dus ik kan dat niet bevestigen. We hebben wel een reservelijst opgemaakt waar ook de mensen van het bureel zich voor konden opgeven. Dat gaat over enkele tientallen. Het is zo dat wij 120 rusthuizen hebben, met 11 000 bewoners en 6000 personeelsleden onder contract.’

‘Ik kan wel formeel tegenspreken dat die mensen niet op de werkvloer komen. Zij zijn zelf ingesprongen in huizen met virusuitbraken. Onze CEO doet elke maand een paar WZC’s aan. De mensen die op het hoofdkwartier werken, springen ook lijfelijk in op de momenten dat de nood het hoogst is. Op 120 WZC’s worden we vaak geconfronteerd met personeelsuitval. Wij hebben nog nooit een beroep gedaan op de civiele bescherming of het leger. Wij springen zelf in. Ook de hoogsten in rang zijn niet te beroerd om hun handen vuil te maken.’

Roeien zonder riemen of boot

En daar komt eigenlijk de aap uit de mouw. De WZC’s werden tijdens de crisis door de overheid en de maatschappij in de steek gelaten. Grote organisaties hebben dit relatief gemakkelijk kunnen opvangen, omdat ze over bereidwillig personeel beschikken dat buiten de eigen functieomschrijving durft te treden. Anders zit het bij de kleinere rusthuizen. Wat hier volgt is het relaas van een directeur uit zo’n kleiner rusthuis.

‘Kijk, laat dit duidelijk zijn. In het voorjaar was het alle hens aan dek. We hadden geen beschermingsmateriaal, niet voor onze bewoners, noch voor het personeel. Wanneer we eindelijk aan mondmaskers geraakten, moest ons personeel die op het einde van de dag bewaren in een plastiek zakje om na een week te hergebruiken. In de ziekenhuizen waren voorraden, maar wij kregen daar niets van. Mooie solidariteit.’

‘Ons personeel viel uit. Mensen die terugkeerden uit het buitenland, werd preventief de toegang tot het WZC ontzegd omdat we geen risico wilden en konden nemen. Dit gebeurde in afwachting van een test. Die testen waren niet beschikbaar. Of toch niet voor ons. De enigen waar wij op konden rekenen, waren vrienden en familie die kwamen inspringen. Belangeloos en bereidwillig. In de ziekenhuizen lagen hele afdelingen plat en daar zat het verplegend personeel met de vingers te draaien. Op hen konden we geen beroep doen. Nogmaals, mooie solidariteit.’

‘Wij moesten roeien met de riemen die we hadden. Riemen? Die hadden we niet. We hadden zelfs geen boot. Wij mochten dobberen, zonder zwemvest. Geen ngo in zicht. Hier bij ons hebben verpleegkundigen in het voorjaar dagen aan een stuk shiften gedraaid van veertien uur, zonder rustdag en noemenswaardige pauze. Ook vrijwilligers. Ook vrienden en familie. Op hén konden we rekenen.’

‘Wij hebben als directie een grote verantwoordelijkheid voor onze bewoners en ons personeel. We weten ondertussen op wie we kunnen rekenen wanneer de storm opsteekt. Dát zijn die vrienden en familie waar u het over heeft. Die staan klaar wanneer we ze nodig hebben. En ja, die hebben we meegenomen voor de vaccinatie, omdat we op hen een beroep kunnen doen. Dát is de realiteit. Niemand heeft ons in deze de les te spellen.’

De gesprekken werden in de loop van vorige week gevoerd. De namen van de gesprekspartners zijn bekend bij de redactie.

Piet Claus

WZC-directeur: ‘Vrienden en familie helpen ons uit de nood’