Midden december vorig jaar kondigde de Zuid-Afrikaanse oud-president (2009-2018) Jacob Zuma aan dat hij bij de komende nationale verkiezingen op 29 mei niet voor de regeringspartij, het ANC, zal stemmen. Zijn stem gaat uit naar het in september 2023 opgerichte Umkhonto we Sizwe (MK). Niettemin wou Zuma lid van het ANC blijven.

Er bestonden al enige tijd vermoedens dat Zuma zijn heil elders zou zoeken. Normaal kan hij niet meer worden verkozen. Noch als parlementslid (hij werd in 2021 wegens minachting van het gerecht tot vijftien maanden veroordeeld, maar zat slechts enkele dagen in de cel), noch als president (hij heeft er al twee termijnen op zitten).

Niettemin werd hij lijsttrekker op de MK-lijst, zij het dat de verkiezingscommissie intussen zijn kandidatuur om hogerstaande redenen heeft afgewezen (al is beroep nog mogelijk). Maar als oud-president was hij niet-officieel lid van het machtige Nationaal Uitvoerend Comité van de regeringspartij, en kan hij dus vergaderingen bijwonen waar belangrijke zaken worden besproken.

Tuchtstraf

Toch aarzelde het ANC om maatregelen te nemen tegen Jacob Zuma. Men was bang van hem een martelaar te maken. De man geniet immers veel steun onder de zwarte Zuid-Afrikanen, en zeker in zijn thuisprovincie KwaZoeloe-Natal. Een onderzoek vorig jaar leerde dat haast een op de drie Zuid-Afrikanen hem goedgezind is. Van haar kant zou de MK zowel bij het ANC als bij de uiterst linkse Economische Vrijheidsstrijders (EFF) van Julius Malema — de man van ‘Kill the Boer‘ — kiezers afsnoepen. Vooral diegenen die genoeg hadden van de regeringspartij en dachten EFF te stemmen, zouden zich nu tot het MK wenden.

Volgens een peiling van de Brenthurst Stichting, een denktank in Johannesburg, zou de partij op landsvlak wel 13 procent van de stemmen kunnen halen. In Kwazoeloe-Natal zou ze zelfs nummer één zijn (25 procent of zelfs meer). Dit moge overdreven zijn, enkele recente tussentijdse verkiezingen waren alleszins succesvol.

Aanvankelijk wist men dus in de regeringspartij met het geval Zuma geen raad. President Cyril Ramaphosa en ANC-voorzitter Gwede Mantashe hadden liefst tuchtstraffen uitgesteld tot na de verkiezingen. Uiteindelijk werd de oud-president eind januari bij eenparig besluit door het uitvoerend comité geschorst. Tegelijk daagde men de MK-partij voor het gerecht. uMkhonto we Sizwe was destijds immers ook de naam van de militaire vleugel van het ANC.

Steun voor Zuma

De steun die Zuma in brede gelederen blijft genieten is niet verwonderlijk. Volgens emeritus professor Susan Booysen (Universiteit Witwatersrand) hielp Zuma van het ANC een organisatie te maken waar mensen zich thuis voelden. Zijn betrokkenheid bij de Zoeloecultuur — hij hult zich graag in traditionele kledij, neemt deel aan stamdansen, spreekt Zoeloe — levert hem veel sympathie op, ook bij de traditionele leiders (stamhoofden) wier status hij verbeterde. Ook zou hij willen sleutelen aan de grondwet en de rechtsspraak die hij ‘niet Afrikaans genoeg’ acht en werk maken van onteigening van ‘blanke grond’ zonder vergoeding.

Natuurlijk was Zuma destijds spilfiguur bij talrijke corruptieschandalen zoals de wapenaffaire die al decennia aansleept en waarbij Zuma heel wat geld incasseerde in ruil voor een megacontract. Om nog niet te spreken over de zogeheten staatskaping: zijn betrekkingen tijdens zijn bestuursperiode met de Gupta’s, rijke Indische zakenlui die zelfs een dikke vinger in de pap hadden bij het ontslaan en benoemen van ministers.

Toch heeft Zuma voor velen niets verkeerds gedaan. Vandaag krijgt hij ook steun van voormalige nationale en provinciale leiders die eveneens omwille van corruptie hun positie binnen de partij verloren. Verder teert hij op de mislukkingen van de regering: de hoge misdaadcijfers, de grote werkloosheid, de zwakke of onbestaande dienstverlening zoals de elektriciteitsonderbrekingen en… De corruptie die blijft voortwoekeren.

Zijn beschuldigingen dat de huidige president Ramaphosa verkocht is aan het ‘blanke monopoliekapitaal’ en zelf niet zuiver op de graat is, gaan erin als zoete koek

Zijn beschuldigingen dat de huidige president Ramaphosa verkocht is aan het ‘blanke monopoliekapitaal’ en zelf niet zuiver op de graat is, gaan er dan ook in als zoete koek. Ook vermoedt professor Piet Croucamp (Noordwes-Universiteit) dat veel kiezers voor het (autoritaire) MK kiezen omdat ze niet meer in de democratie geloven.

Wraakoperatie

Hoe dan ook, de MK zou volgens andere politieke partijen goed geolied zijn en geen gebrek aan geld hebben. Men vermoedt dat de nieuwkomer op flinke steun kan rekenen in kringen die bij corruptie baat hadden. Er zijn zelfs geruchten van Russische steun. Maar of de tweestrijd tussen ANC en MK veel voor Zuid-Afrika verandert, blijft twijfelachtig. Zit de regeringspartij, zoals voorspeld, in mei flink onder de 50 procent, dan is een coalitiepartner noodzakelijk. En kan ook MK aan zet komen.

Voor Zuma is de hele affaire intussen een wraakoperatie voor zijn afzetting in 2018; in de ogen van politiek commentator Eugene Brink een poging om de talrijke (corruptie)processen te overleven. In werkelijkheid wil de man terug naar het ANC om er opnieuw de plak te zwaaien. De komende verkiezingen moeten daartoe het middel zijn.

Piet Croucamp

Jacob Zuma: luis in ANC-pels