Vorige week was het zover: de coronabocht is ingezet. En zoals dat gaat met bochten: halfweg terugkeren is geen optie. En nog iets wat we al wisten maar toch blijft het fascinerend om zien: het mediabeest eet altijd zijn eigen kinderen op. The Beast always needs to be fed, gelijk we zeggen.

Wereldtop

Weet u het nog, lang geleden? Onze corona-aanpak was wereldtop, het stond in The Financial Times. De wetenschappers communiceerden uitgebreid en werden de Nieuwe Helden. Hun Woord was Wet. De democratie, de staat, de overheid, de eerste, tweede, derde en vierde macht: ze stonden erbij en keken ernaar. De experts werden eindeloos en vooral gedachteloos geïnterviewd; het broodnodige publieke debat werd (tijdelijk) gesloten. Ook intelligente kritiek – die godbetert soms ook van politici kwam – was onmogelijk. De rectoren van onze universiteiten noemden die kritiek zelfs ‘onnodig en ongezond’. Iemand moet ooit eens nagaan hoe die rectorale brief tot stand is gekomen…

Dat die experts bij hun televisie-optredens een stuk verder gingen dan hun expertise, maar ook opiniemakers werden, over van alles en nog wat, ja zelfs beleidsmakers werden, was de universiteitsbazen kennelijk ontgaan. Net daarom was/is de kritische toets geraden, in een democratische beschaving zelfs verplicht. De rectoren waren overigens niet de enigen: op uitzonderingen na volgden de vaderlandse media slaafs dezelfde lijn. Onze Nieuwe Helden groeiden uit tot Nieuwe Heiligen. En de expert-die-altijd-iets-meer-zegt voegde daar gretig aan toe dat zij wel moesten naar de studio komen, want de politici waren ‘veilig verstopt in de spouwmuren’. Een scheut anti-politiek laat de man nooit liggen…

Flop

Maar we weten het: geen tronen blijven staan. Ook die van de virologen niet. ‘Arme’ virologen, zegt Piet Vantemsche, ‘het zijn sterke schouders die mediaweelde kunnen dragen’. Want er is natuurlijk – ze valt nooit te ontlopen – de werkelijkheid. Onze doden. De ravage in sommige woonzorgcentra, inclusief ‘ethische adviezen van experts’ die daar de ravage nog vergrootten. Onze oversterfte. Hoe je het draait of keert, dat kan je onmogelijk ok, laat staan top vinden. Het valt trouwens op hoe onze experts in het taalgebruik naadloos oversteken van de actieve naar de passieve werkwoordsvormen: van ‘we zijn goed bezig’ naar ‘het klopt dat we zeer hard getroffen zijn’. Door het Lot, God, dame Fortuna,…?

En vorige week is het dus gebeurd. Het schot voor de boeg. Er was – de volgorde is willekeurig – de journalistiek keurige Pano van de VRT, de glasharde kritiek van viroloog Emmanuel André, het (soms ronduit schokkende) interview met Herman Goossens in De Standaard, het intellectueel uitdagend en doorwrocht stuk van Joël De Ceulaer in De Morgen. De ‘expertocratie’ blijkt als een soufflé in elkaar te zakken.

Kritische noten

Pano – een team rond Hanne Decoutere – trok vooral geen conclusies maar stelde wel vragen en liet de antwoorden zien. De kijkers moesten zelf conclusies maken. Al waren die glashard: we testten te weinig vanwege een Leuvense monopolist. Omdat er geen maskers waren hadden ze geen zin. Maggie De Block zal allicht als enige – dat is het verschil tussen experts en politici – een persoonlijke prijs betalen voor de aanpak van de coronacrisis, maar het moet gezegd: bij Pano had ze een coherent discours, en dat kon echt niet van alle geïnterviewden gezegd worden.

Dat laatste komt overigens overeen met de tamelijk fundamentele kritiek van viroloog Emmanuel André: er is sprake van omerta binnen de wetenschappelijke comités, transparantie via publicatie van wetenschappelijke adviezen wordt afgewezen. Fraai is dat allemaal niet. Onder experts gaat het bijna zoals onder politici…

Goossens

En dan was er dat interview met microbioloog Herman Goossens in De Standaard. Even interessant door wat Goossens zegt als door wat hij net niet zegt. Hij beschrijft bijvoorbeeld hoe de illusie werd gewekt dat hydroxychloroquine – een antimalaria-middel – werkzaam zou zijn tegen Covid-19. Hoe niet alleen Donald Trump maar ook Emmanuel Macron dat ondersteunden. Je kan er donder op zeggen dat Goossens ook weet dat ‘collega’ Van Ranst hetzelfde heeft gedaan. Op 19 maart beschrijft die waarom hydroxychloroquine werkt, en zegt (zoals altijd) net nog iets meer: ‘Mocht ik zelf Covid-19 hebben, zou ik dit nemen.’

‘We zijn als wetenschappers te ver gegaan,’ zegt Goossens nog. ‘We moeten ons afvragen of we met onze standpunten niet te veel hebben gewogen op het beleid.’ Van een retorische vraag gesproken.

Voor mij veruit het meest schokkende element uit Goossens’ interview is de passage waarin hij vertelt dat tv-journalisten hem vragen een aantal bedenkingen te verzwijgen omdat een ander expert eerder iets anders heeft gezegd. ‘Dat zou maar verwarring zaaien.’ Een déjà vu. Armand Pien die na Tsjernobyl gegevens vindt over radioactiviteit, maar de baas van de BRT-informatie gebiedt hem te zwijgen met hetzelfde argument: ‘Het zou de mensen alleen maar ongerust maken.’

Is het echt waar dat er in 34 jaar geen lessen zijn geleerd? Bestaat er een betere manier om de geloofwaardigheid van televisiejournalistiek onderuit te halen? Hallo, Tim Pauwels?

Meer testen

Maar er is nog. Waarom we deze crisis verkeerd hebben aangepakt. Het is de weinig verhullende titel van een doorwrocht essay van Joël De Ceulaer in De Morgen. Ik leer er uit dat het erop lijkt dat we de keuze hebben tussen enerzijds vijf maand waarin 15 procent van de bevolking sterft en anderzijds drie jaar waarin 5 procent sterft en 10 procent zwaar ziek wordt omdat we ‘de curve hebben platgedrukt’. Dat lijkt overeen uit te komen, maar dat is natuurlijk niet zo: de sociale, economische en maatschappelijke ravage is in het laatste scenario stukken groter. Bovendien klopt het niet: het blijkt dat wie niet voor een heuse lockdown is gegaan, beslist niet slechter scoort. Vergelijk de Belgische cijfers met de Zweedse, ook die over de oversterfte.

Blijkt ook dat we het virus gewoon kunnen uitschakelen. Maar dat kan alleen via massaal testen, tracen, isoleren. Laat dat testen nu uitgerekend het punt zijn waarover de experts grondig van mening verschillen. En laat dat tracen nu uitgerekend zijn wat maar niet lukt.

Experts, katten en terrassen

Een Antwerpse immunoloog die al meer dan twintig jaar aan de Columbia Universiteit werkt zegt het in De Morgen onomwonden – ook dat is een deel van dat schot voor de boeg: we testen vier, vijf keer te weinig. De kop van het artikel: ‘De Belgische experts spelen met vuur.’

Komt daar bovendien ook nog het katje Lee tussen gefietst. Mogelijk besmet met een virus waarvan 1000% vaststaat dat het voor mensen voor 1000% dodelijk is. En dus, zeggen zo goed als alle experts, moet men Lee laten inslapen. Eigenlijk was het ronduit crimineel om het dier uit Peru bij ons binnen te smokkelen. Niet bij ons. De viroloog-die-altijd-iets-meer-zegt biedt zijn labo aan om het katje te plaatsen. In hét referentielabo. Testen doen ze daar matig, maar pesten kunnen ze kennelijk als de beste.

Op het moment dat ik dit schrijf (maandagnamiddag 1 juni 2020) meldt HLN.BE dat veel Vlamingen zijn gesignaleerd op de pas geopende caféterrassen net over de grens met Nederland. Had er iemand iets anders verwacht/gedacht? Ik wil er – Dendermonde en het Ros Beiaard indachtig – iets op inzetten: straks komt een expert live in de studio zeggen ‘Wij zien dat niet graag.’

Piet Vantemsche

Het is gebeurd: de coronabocht