Wat we zelf doen, doen we beter? Ik weet niet wie die slogan ooit verzonnen heeft, maar Wallonië heeft alleszins een beter gevoel voor timing. Inzake vaccinatie zijn ze beduidend sneller dan Vlaanderen, voor het afschaffen van de fameuze terugdraaiende teller anderzijds nemen ze hun tijd: nog tot 2030 mogen bezitters van zonnepanelen er dat systeem gebruiken. Daardoor mogen ze op elk moment consumeren wat ze in zonnige tijden overproduceren en terugzetten op het net. Op jaarbasis kan men daarmee netto zelfs op een nulverbruik uitkomen.

Maar de Vlaamse overheid heeft zich zoals bekend desastreus vastgereden door zaken te beloven die men niet kon waarmaken, door gammel decretaal werk, én door een regulator die stokken in de wielen stak van zijn eigen overheid. Nog eens even de actoren voor een open doekje roepen na deze tragikomedie.

VRT NWS

Bart Tommelein: net op tijd burgemeester van Oostende.

Blauwe brokkenpiloten

Het schandaal gaat primair over slecht bestuur en wancommunicatie (om niet te zeggen: desinformatie) naar de burger toe. De uitspraak ‘Wie voor eind 2020 panelen heeft, behoudt minstens 15 jaar het voordeel van de terugdraaiende teller’, zal Bart Tommelein (Open Vld) vermoedelijk tot het einde van zijn dagen achtervolgen.

Tommelein volgde in 2016 als Vlaams minister van energie de ontslagnemende Annemie Turtelboom op, onsterfelijk geworden door de Turteltaks die alle gezinnen liet opdraaien voor de put gemaakt door de groene stroomcertificaten. Een taks die uiteindelijk werd vernietigd door… het Grondwettelijk Hof. Bart Tommelein moest vooral de opgelopen imagoschade herstellen en koos voor de vlucht vooruit met zijn vrolijk tellerverhaal, waar alleen juridische muggenzifters voorbehoud bij maakten.

Eind 2018 koos Tommelein voor de burgemeesterssjerp in Oostende en liet het toen al toxische dossier over aan zijn partijgenote Lydia Peeters, die met evenveel zekerheid bleef verkondigen dat bezitters van terugdraaiende tellers op hun twee oren mochten slapen. Wat kon ze anders, na zoveel liberaal optimisme en duizenden Vlamingen die de panelensector hadden bestormd met het oog op de deadline van 31/12/20. Ze liet dat zelfs in een decreet gieten, maart 2019, goedgekeurd door de meerderheidspartijen in het Vlaams Parlement (N-VA, Open Vld, CD&V).

Een successie van blauwe brokkenpiloten: Tommelein en Peeters moeten heel goed geweten hebben dat hun beloften van de terugdraaiende teller op juridisch drijfzand waren gebouwd, zoals ook Rob Lemeire hier al betoogde. Er was al een negatief advies van de Raad van State geweest, en tal van experts hadden gezegd dat dit slecht ging aflopen als bijvoorbeeld niet-bezitters van zonnepanelen — die zijn er ook — het gelijkheidsprincipe zouden inroepen. Waarom ze dan toch volhardden in de boosheid? Omdat leugens alleen kunnen toegedekt worden met nieuwe leugens, en omdat de Open Vld hoopte hiermee een deel van de Vlaamse middenklasse te kunnen charmeren in haar oervete met de N-VA.

Helaas, de inkt van het decreet was nog niet droog of de Vlaamse energieregulator VREG trok zelf naar het Belgische Grondwettelijk Hof. De bezwaren waren van juridisch-institutionele aard (het gedeelte federale taksen, begrepen in de elektriciteitsafrekening, is geen Vlaamse bevoegdheid); het zou discriminerend zijn voor wie geen zonnepanelen heeft staan; het zou een rationeel energieverbruik (meer toestellen laten draaien als er meer reserve op het net is) niet stimuleren; het zou tegen de Europese richtlijnen ingaan die een ‘slimme teller’ voorschrijven; maar vooral: de VREG voelde zich gepasseerd als enige instantie, bevoegd om de elektriciteitstarieven te bepalen. Een conflict dus tussen de overheid en haar eigen regulator.

KULeuven

Ronnie Belmans, mandatenprof met Open Vld-signatuur.

‘Activistische’ VREG?

OK, de VREG, wat is dat voor een beest? Het is een publiekrechtelijk extern verzelfstandigd agentschap met rechtspersoonlijkheid (EVA). In mensentaal: een stuk overheidsadministratie dat als een soort vzw op zichzelf staat en in feite veel macht heeft. De VREG mag/moet zowat heel het verhaal van gas en elektriciteit in Vlaanderen bepalen, tarieven vastleggen (ze schafte bijvoorbeeld het nachttarief af), consumenten de kans geven om prijzen te vergelijken en van leverancier te veranderen (werkt prima). Maar het agentschap heeft ook een eigen visie over hoe Vlamingen met energie moeten omgaan en zou het liefst ook bepalen wanneer uw vrouw haar haar mag drogen, haar vibrator mag opladen of haar wasmachine mag aanzetten. Anders gezegd: de VREG moeit zich met ons leven en houdt de hand aan menig stekker.

Dat moet toch alarmbellen doen afgaan. Zo’n agentschap is een middel om de administratie af te slanken, maar kan tegelijk uitgroeien tot een superbureaucratie, een politiek oncontroleerbaar machtseiland dat zich zelfs tegen het beleid kan keren als het daar zin in heeft. Misschien moet een grondwetspecialist eens nagaan waar zo’n ‘verzelfstandigd agentschap’ zich precies bevindt in het democratisch systeem van de scheiding der machten. En in hoeverre wij als burger daar nog de eindcontrole over hebben.

De regering heeft namelijk over de VREG niets te zeggen. Het Vlaams Parlement anderzijds is enkel in de Raad van Bestuur vertegenwoordigd maar kan niet ingrijpen in de dagelijkse werking. Vergelijk het met de VRT, waar de politieke Raad van Bestuur zich ook niet met de journalistieke lijn mag bezig houden.

Dat zou objectiviteit moeten garanderen maar we kennen ook de nadelen van zo’n vacuüm: het is een haven voor wereldverbeteraars met een eigen agenda die de democratische besluitvorming willen omzeilen. Deze activistische tendens lijkt ook in de VREG aanwezig, en dan krijgt de politiek een stuurloos projectiel tegenover zich. Dat is wat we vandaag meemaken. Met dien verstande dat het agentschap de grondwet beter lijkt te kennen dan de minister(s), en alle wettelijke middelen uitput om zijn gelijk te halen.

VRT

De huidige digitale meters veroorzaken elektromagnetische straling: gezondheidsredenen kunnen tot eind 2022 ingeroepen worden om de Fluviusman af te schepen.

Burgerlijke ongehoorzaamheid

De schade van dit staaltje leugenachtig malgoverno is niet te overzien, het telt alleen maar verliezers. In de eerste plaats natuurlijk de Vlaamse middenklasse die investeerde in zonnepanelen, zelfs warmtepompen en elektrische auto’s. Voor de portemonnee, maar misschien toch ook een stukje voor het milieu. De stemming in de Facebookgroep, waar de gedupeerden hun ontgoocheling ventileren, is verbitterd tot ronduit furieus.

Kop van Jut is vooral professor Ronnie Belmans, voorzitter van de Raad van Bestuur en… Open Vld’er. Zonder twijfel hebben Tommelein, Peeters en Co erop gespeculeerd dat hun partijgenoot de klus wel zou klaren binnen de VREG. Helaas: Belmans heeft geen vat op het dagelijks beleid (de CEO is ene Pieterjan Renier), en schijnt ook geen zin te hebben om zijn kop uit te steken voor de partij die hem aan die post hielp. Belmans is wel CEO van Energyville, een technisch-wetenschappelijk onderzoekcentrum dat zich bezig houdt met de vergroening van de energie en waarin we o.m. de KU Leuven en de UHasselt als partners tegenkomen.

Neen, Belmans verkoopt geen batterijen. Hij komt in het vizier omdat hij dé politieke schakel is in het mistige niemandsland tussen agentschap en overheid. Hij zou beter ontslag nemen, maar professor Belmans is nu eenmaal het type dat de mandaten probleemloos aaneenrijgt (hij was ook negen jaar voorzitter van ELIA, de beheerder van het Belgische hoogspanningsnet).

Voor de Vlaamse liberalen kan het verhaal de genadeslag betekenen. Ook het milieu komt er bekaaid vanaf en het moeizaam verworven draagvlak voor een groene transitie smelt zienderogen weg. Verdere verliezers zijn de politieke geloofwaardigheid tout court, zeker ook de Vlaamse bestuurdersklasse die in haar hemd staat, terwijl de regering Jambon toch al niet uitblinkt in daadkracht en visie.

75% van het Belgische zonnepark bevindt zich in Vlaanderen: goed voor zo’n 500 000 gezinnen. Dat vertaalt zich in zowat een miljoen stemmen, de grootteorde van wat het Vlaams Belang de jongste verkiezingen vergaarde.

Om maar te zeggen: dit verhaal kan nog een lange staart krijgen. Oprispingen van burgerlijke ongehoorzaamheid (plaatsing van de nieuwe meter weigeren), procedures tegen de Vlaamse overheid (hogervermelde groep heeft al een advocaat aangesteld), of misschien gewoon off-grid gaan (zich afkoppelen van het net en voor eigen productie instaan, eventueel als collectief),…: een opstand is in de maak. Minister Zuhal Demir doet er alles aan om de revolte te bezweren door een compensatie toe te kennen aan wie een digitale meter heeft, gebaseerd op een ‘gewaarborgd rendement van 5%’. Totale kostprijs van deze afkoopoperatie tot 2029: een slordige 500 miljoen euro, door alle Vlaamse belastingbetalers op te hoesten.

De Slag der Gulden Panelen anno 2021 wordt een krachtmeting tussen een mondige maar cynisch geworden Vlaamse middenklasse versus de overheid. Tegen het politieke establishment. Tegen de VREG als tirannieke schoonmoeder. Misschien zelfs een fuck-you gebaar tegen het Grondwettelijk Hof als Belgische instelling. Tegen Europa dat uiteindelijk het energiebeleid dicteert. Ondertussen blijft België inzake elektriciteit een van de duurste landen van de EU dankzij allerlei taksen en heffingen.

Of waarom ik het gevoel heb dat er nog wat anders zal moeten terugdraaien dan die teller. We hebben ondertussen al wat Vlaamse beleidslui met hun broek op de enkels gezien. Het is nog maar de vraag of de paneleneigenaars zich door de cheque van Demir zullen laten paaien. Een overheid die mensen beliegt en haar beloften niet nakomt, krijgt snel een ‘r’ vooraan, die niet makkelijk zal weggewist worden. Het belooft een zonnige zomer te worden.

Pieterjan Renier

De slag der Gulden Panelen, 2021