De recente discussies over solidariteit binnen de eurozone hebben laten zien dat België zich gedraagt als lakei van Frankrijk. De Nederlandse minister van Financiën Hoekstra kreeg de afgelopen maanden vrijwel heel Zuid-Europa over zich heen. Dit omdat hij zich bleef verzetten tegen de invoering van eurobonds in de eurozone. In Nederland schaarde zich een zeer ruime meerderheid van de Kamer — en volgens enquêtes ook van de bevolking — achter hem. Van de eurolanden kreeg hij uiteindelijk openlijk steun van Oostenrijk en Finland, met op de achtergrond Duitsland. België kiest echter steeds de kant van de zuidelijke landen als het gaat om economische en monetaire aangelegenheden en laat de oren hangen naar Parijs.

Samen geld lenen?

Zo ook bij de discussie over de invoering van eurobonds, doorzichtig geframed als coronabonds. Die zouden nodig zijn omdat de zuidelijke landen economisch en maatschappelijk het zwaarst waren getroffen door het virus en geen ruimte op de overheidsbegroting hebben om de gevolgen hiervan op te vangen. Door samen geld te lenen is de rente die de zuidelijke landen moeten betalen lager. Daar hangt wel een prijskaartje aan, want de noordelijke landen gaan meer betalen.

Hebben de zuidelijke landen dan geen ruimte op de begroting? Het is niet zo dat de begrotingsregels binnen de eurozone (maximaal drie procent tekort en zestig procent schuld) knellen. In tijden van nood kunnen die worden opgeschort. Ook als er geen bijzondere omstandigheden zijn, worden deze doorgaans soepel gehanteerd (tenzij je Salvini heet).

Het is ook niet zo dat Italië of Spanje geen geld kan lenen op de kapitaalmarkt. Dat kan gewoon, al betalen ze vanwege de omvang van hun schulden meer rente. Voor Italië schommelt de 10-jaarsrente tussen 1,5 en 2 procent, voor Nederland is deze licht negatief en voor België rond 0 procent. Ook bij gewone leningen is de rente gerelateerd aan de hoogte van de schuld en de waarde van het onderpand. De markt straft onverantwoord gedrag af met een hogere rente.

Europees Stabiliteitsmechanisme

Voor onderlinge bijstand binnen de eurozone is er het Europees Stabiliteitsmechanisme (ESM). Aan leningen uit dit noodfonds zijn condities verbonden. In die voorwaarden hebben de zuidelijke landen geen zin. Reden waarom zij aandrongen op eurobonds. Voorlopig komen die er niet, maar het onderwerp is niet van tafel en zal bij elke volgende gelegenheid opnieuw naar voren komen.

Voor ESM-leningen voor kosten van de coronabestrijding zullen geen voorwaarden gelden. Italië kan dus gewoon doorgaan met het economische wanbeleid dat al twintig jaar tot stagnatie leidt. De overheidsschuld bedraagt nu 2500 miljard euro ofwel circa 135 procent van het BBP. Bij de start van de euro in 2002 was dat nog 106 procent. Gesaneerd is er dus nooit, ondanks alle mooie woorden.

De rente voor ESM-leningen houdt met circa 0,75 procent ongeveer het midden tussen die van de zuidelijke landen als (potentiële) geldleners en die van de noordelijke landen, die geen geld nodig hebben uit het fonds. Doordat het noorden wel mede garant staat, is de rente lager dan op staatsleningen uit zuidelijke landen. Nu er geen voorwaarden gelden, komen de coronabonds dus via de achterdeur.

Gegeven de vrij stabiele rentes op de kapitaalmarkt en de nog beschikbare ruimte binnen het ESM van bijna 500 miljard euro, is er nu geen economische noodzaak om speciale fondsen op te tuigen, zoals onder andere Spanje wil. Alleen een politieke. Daar komt bij dat al is besloten tot een soort van Europees werktijdverkortingprogramma van 100 miljard euro en extra geld voor de EIB.

Vrekkig Nederland?

Er is altijd wel een excuus om geen orde op zaken te stellen en geld uit te geven voor ‘investeringen’ of om mensenlevens te redden. Solidariteit is het toverwoord. Niet alleen stelt Nederland zich ‘vrekkig’ op door voortdurend op de rem te trappen als de Europese Commissie en andere landen grootse zaken willen realiseren met geld uit de EU-begroting. Het is ook nog eens niet solidair. De Portugese premier vroeg zich zelfs af of Nederland nog wel langer deel moet uitmaken van de EU.

Hoe zit het met die solidariteit? Nederland levert per hoofd van de bevolking de grootste nettobijdrage aan de EU-begroting. Elk jaar gaat het om een bedrag van 7 à 8 miljard euro. Dat geeft al aan dat je de premier van Portugal niet over het geld moet laten gaan. Verder kost het monetaire beleid van de ECB Nederland tientallen miljarden euro’s. Iedereen met schulden profiteert van de lage rente. Voor landen als Nederland, die als een van de weinigen toekomstige pensioenbetalingen al financieel hebben afgedekt, hangt aan de lage rente echter ook een fors prijskaartje.

Belastingontduiking in Italië

Italië profiteert al flink van allerlei eerder genomen monetaire maatregelen, zoals de lagere rente als gevolg van de invoering van eerst de euro en later het ruime monetaire beleid van de ECB. In het huidige crisisopkoopprogramma van de ECB bedraagt het aandeel van Italiaanse staatsobligaties maar liefst 35 procent. Al dreigt het Bundesverfassungsgericht nu een eind aan deze steun te maken. Ook het voornemen tot een Europees depositogarantiestelsel leidt ertoe dat noordelijke belastingbetalers straks mee opdraaien voor de kosten als één van de gammele Italiaanse banken omvalt.

De door het Coronavirus zwaarst getroffen regio Lombardije heeft een BBP per hoofd van de bevolking vergelijkbaar met welvarende Nederlandse en Vlaamse regio’s. Van solidariteit van rijk naar arm is dus geen sprake. Het is ook nog maar de vraag welk Europees land het hardst wordt getroffen door het virus. Nu al ziet het IMF slechts relatief kleine verschillen in economische effecten tussen Europese landen en wijst op aanzienlijke neerwaartse risico’s voor Nederland vanwege de open economie.

Volgens Italië zelf ontduikt circa 95 procent van de bedrijven de belasting. Zwartwerk komt veel meer voor dan in Nederland, waardoor de misgelopen belastinginkomsten een veelvoud zijn van die in Nederland. De belastingdruk is in Nederland de afgelopen jaren fors verhoogd om de overheidsfinanciën op orde te krijgen. Nederland heft dus extra belasting om de Italiaanse overheid te financieren, zodat Italianen die niet zelf hoeven te betalen.

Noord-Zuidgrens loopt pal door België

In al deze discussies rond financiën en monetaire zaken zitten België en Nederland in verschillende kampen. Nederland werd daarin lang als vazal van Duitsland gezien en zei wat Duitsland zogenaamd niet kon zeggen. Die mythe is intussen wel doorgeprikt. Nederland huldigt immers standpunten die in lijn liggen met de eigen belangen en die breed worden gedragen binnen de politiek en onder de bevolking.

Van een dergelijke congruentie is in België geen sprake, aangezien noord en zuid economisch heel verschillend denken. De grens tussen Noord- en Zuid-Europa loopt dwars door België. Het land is een soort van EU in het klein. Net als binnen de grote EU laat het noorden steeds de oren hangen naar de wensen van het zuiden. Dat lijkt niet alleen behendiger in het bezetten van de cruciale functies, maar het weet deze vooral beter te benutten te eigen bate. Sterker nog, het eigenbelang wordt schaamteloos onder labels als ‘solidariteit’ en ‘Europese waarden’ verkocht als iets wat goed is voor allemaal. Frankrijk, als aanvoerder van het zuiden, kan steevast op Belgische steun rekenen. De hoge Belgische staatsschuld komt daarbij goed uit om voor eurobonds en transfers van noord naar zuid te pleiten.

Kritische vragen over het Europese beleid

Voormalig PvdA-minister Plasterk constateerde onlangs in zijn column in De Telegraaf dat het sentiment in Nederland ten aanzien van de euro en alles wat die aan solidariteit met zich meebrengt, aan het veranderen is. Zelf is hij daar een goed voorbeeld van, door zich tegen de partijlijn in steeds kritischer uit te laten over de klimaatmaatregelen van het huidige kabinet, een lans te breken voor kernenergie en nu ook een aantal kritische vragen te stellen ten aanzien van het Europese beleid.

Solidariteit vereist bepaalde gemeenschappelijke waarden en kan alleen rusten op wederzijdse verplichtingen, waar je elkaar op kunt aanspreken. Nu die aan zuidelijke kant ontbreken, is de roep om nog meer solidariteit niet meer dan een ordinaire eis om nog meer geld.

Plasterk

Financiële solidariteit in de EU: België als Franse vazalstaat