De Chinese Volksrepubliek werd de voorbije twee decennia gekenmerkt door een explosieve bevolkingsgroei, een economische inhaalbeweging en een steeds uitdrukkelijker militarisme. Toch, Pascal Coppens, sinoloog (UGent) en auteur van ‘Can We Trust China?’ (2022, Authority Publishing), beantwoordt die vraag en schept duidelijkheid in de binnenlandse en buitenlandse politiek van de Chinese Volksrepubliek.

Explosieve bevolkingsgroei en een economische inhaalbeweging. Dat is onze perceptie van China. En dat beeld beaamt Coppens, al zet hij de puntjes op de i.

Pascal Coppens: ‘We kunnen China beschrijven aan de hand van objectieve maatstaven en aan de hand van politieke percepties. Wat dat laatste betreft, is China vriend, concurrent én vijand, al hangt het af aan wie je het vraagt. Voor de Verenigde Staten is China een echte vijand, voor Europa vooral een concurrent en voor armere landen in het Zuiden en het Oosten steeds meer een kapitaalkrachtige vriend.’

‘De Chinese bevolkingsexplosie deed zich vooral voor in de middenklasse: zeshonderd miljoen Chinezen in de middenklasse, tegen 2030 zo’n één miljard. De eigenlijke bevolking van China groeit nog aan, maar ieder jaar minder snel en zal vanaf dit jaar zelfs afnemen. Een economische inhaalbeweging? Ja, maar voor China is dat geen actuele, voortdurende beweging, maar een fait accompli. China heeft reeds de tweede grootste economie ter wereld, groter dan die van Europa. China is al een economische supermacht en handelt daar ook naar.’

Een economische supermacht, dus ook een militaire?

‘Een economische supermacht heeft veel te verliezen, dus die houdt er doorgaans een sterk leger op na. In absolute sommen pompt China inderdaad enorm veel geld in haar militair apparaat: tweehonderdvijftig miljard dollar. Het tweede grootste budget ter wereld, enkel de VS geeft meer uit: bijna één biljoen, vier keer zoveel, dus.’

‘Maar, en dat beseffen veel mensen niet, als je die tweehonderdvijftig miljard in verhouding plaatst tegenover hun totale economische output, hun BBP, dan geven de Chinezen minder dan twee procent uit aan het militaire; minder dan de twee procent die de NAVO-lidstaten aan hun defensie moeten besteden. En ook wat de buitenlandse militaire basissen betreft: China heeft er één, in Djibouti, de VS heeft er achthonderd. Je kan dus gerust zeggen dat er nog wat rek op zit.’

De Chinese Communistische Partij (CCP) is de politieke spil van het land. Op welke manieren laat de partij zich gelden in de verschillende geledingen van de Chinese samenleving?

‘Het is bijzonder belangrijk om de relatie tussen de staat en het bedrijfsleven te begrijpen. De leden van de Chinese Communistische Partij zijn misschien niet democratisch verkozen, maar ze worden wel geacht het volk op een correcte manier te vertegenwoordigen. Chinezen zien die vertegenwoordiging als legitiem zolang het land er economisch op vooruitgaat, zolang zij het gevoel hebben dat zijzelf en hun kinderen het beter hebben dan vijf jaar, tien jaar geleden. Het verrast dan ook niet dat Chinezen door de band genomen ook niet dezelfde visie op ‘mensenrechten’ hebben als wij. Voor hen is het belangrijkste recht het “recht” op economische vooruitgang en voorspoed.’

‘De controle, de censuur is vanuit het standpunt van Beijing noodzakelijk om die economische vooruitgang mogelijk te maken. China heeft trouwens al zo’n tweeduizend jaar een maatschappijmodel waarin staat en economie stevig verbonden, zelfs verweven zijn. Ondernemers kunnen maar slagen als ze op de een of andere manier kunnen rekenen op de plannen van de staat, van de CCP. Maar dat is geen uitvinding van het huidige regime, maar maakt deel uit van het historische DNA van China.’

Klinkt harmonisch – te harmonisch om waar te zijn?

‘Wel, het is een precaire balans die steeds bewaard moet worden, niet op z’n minst door de partij. Meestal lukt dat, soms niet. Tijdens de coronapandemie en de lockdowns zagen we voor het eerst sinds lang echte protesten, echte kritiek op het beleid. De belofte van voorspoed door overheidscontrole kon niet worden ingelost, terwijl de politieke verdrukking nieuwe hoogtes bereikte. Xi Jinping heeft daar zijn hand overspeeld, maar inmiddels is ook daar het ergste achter de rug. De nieuwe eerste minister Li Qiang heeft ook dat hernieuwd vertrouwen geïnspireerd.’

‘De doorsnee Chinees ziet Xi niet als een ‘dictator’. Als je dat zegt, zoals de Amerikaanse president dat recent deed, staan de Chinezen op hun achterste poten. Xi is de vleesgeworden staat die alle Chinezen, alle één komma vier miljard, moet vertegenwoordigen. Een dictator kan dat per definitie niet doen, dus kan Xi geen dictator zijn. Tezelfdertijd bepaalt de Chinese grondwet wel dat China een “democratische dictatuur” is. Maar de partij, de vertegenwoordiger van het volk, heeft een intern, democratisch proces waarmee ze het land correct kan besturen. China is een dictatuur, de leider geen dictator’

Moeten we ons zorgen maken over het opkopen van Europese bedrijven en activa door Chinese spelers?

‘We moeten ons huiswerk doen, dat is zeker. Een Chinees bedrijf dat succesvol genoeg is om buitenlandse activa te kopen, opereert zelden zonder een zekere relatie met de Chinese Staat. Een bedrijf kan op papier privé zijn, maar de staat loert steeds om de hoek – zeker als het verkeerd gaat. Denk aan het verhaal van Anbang, de Chinese verzekeraar die in 2015 Delta Lloyd Bank overnam. Nadat Anbang onder Chinees overheidstoezicht werd geplaatst, bevond er zich plots een Chinese staatsbank in het hartje van Brussel. Dat is vandaag nog altijd zo, , zij het onder de naam Nagelmackers.’

‘Dat is een reëel risico. Aan de andere kant zitten we met een probleem: geld. Soms zijn het de Chinezen die als enige met een smak geld over de brug willen komen om bepaalde activa of bedrijven in het uitstalraam te kopen. Zij doen dat natuurlijk om zelf niet te moeten investeren in de R&D voor producten die zij dringend nodig hebben. Maar laten we ook niet vergeten: in vergelijking met hun economische slagkracht valt die inmenging door China in Europa best mee. Opnieuw relatief zijn de investeringen in Chinese bedrijven en infrastructuur door Europeanen vele malen groter. Xi Jinping is trouwens geen grote fan van die buitenlandse avonturen, behalve wat belangrijke technologie betreft.’

We moeten de paniekknop dus nog niet indrukken?

‘Prudentie, geen paniek (glimlacht). Er zijn legitieme redenen om Chinese interventie met argwaan te bekijken vanuit een nationaal veiligheidsperspectief. Maar vandaag wordt zowat alles onder die noemer gebracht. De logische conclusie van die houding is dat we moeten stoppen zaken te doen met China. De overdreven politisering is een risico, niet enkel voor China maar ook voor ons.’

China erkent de onafhankelijkheid van Taiwan niet. Voor het regime in Beijing is het eiland een afvallige provincie die dringend in het gareel gebracht moet worden. Of zien we dat verkeerd?

‘Chinezen hameren op het feit dat Taiwan historisch integraal deel uitmaakte van China. De Japans-Chinese oorlog resulteerde in het verlies van Taiwan, een dramatische vernedering van het land. In de jaren ervoor, in het bijzonder tijdens de Opiumoorlog en de Bokseropstand, had het Westen Taiwan al losgeweekt van het vasteland. De oorlog met Japan was de nail in the coffin. Maar de rechtzetting van die situatie moest wachten: tijdens de burgeroorlog was China te druk bezig met zichzelf en enkele jaren waren ze verwikkeld in de Koreaanse Oorlog. Kortom, de reünie was altijd een kwestie van tijd; er was gewoon telkens een andere crisis die eerst bezworen moest worden.’

In de jaren ’70 kwamen de dingen in een stroomversnelling. President Nixon verzekerde dat China de Sovjet-Unie niet te hulp zou schieten in Vietnam in ruil voor de erkenning door de VS dat er maar “één China” bestaat. En aangezien het veel kleinere Taiwan moeilijk de legitieme vertegenwoordiger kan zijn van het veel grotere Continent, is dat dus de Chinese Volksrepubliek en de CCP. De oude droom van het eilandregime van Chiang Kai-shek om China te heroveren op de CCP van Mao was exact dat: een droom.’

En vandaag?

‘Taiwan is het laatste stukje van de puzzel en die puzzel is het Grote China onder de Qing-dynastie. China in het mandarijn betekent trouwens letterlijk “familieland”. Taiwan behoort, net als Hong Kong, tot de Chinese familie. Dat lidmaatschap is, net als bij een echte familie, niet optioneel. Het Westen heeft tweehonderd jaar lang gepoogd om een permanente familiebreuk te verwezenlijken, maar dat is voor Beijing simpelweg ondenkbaar, onaanvaardbaar.’

‘Anderzijds: een familielid val je niet aan. Ik zeg niet dat een inval van Taiwan door China onmogelijk is, maar geloof me wanneer ik zeg dat dit voor het Chinese regime de minst wenselijke optie is. Die hereniging moet principieel vredevol gebeuren. Maar als Taiwan toch formeel de onafhankelijkheid uitroept, daarin gesteund door het Westen, zal China ingrijpen. Ze zullen het eiland dan niet aanvallen, maar wel, zo zullen ze beweren, verdedigen van de Westerse invloed.’

Was wat er gebeurde in Hong Kong een voorafname van wat er staat te gebeuren in en met Taiwan?

‘Het Taiwan van vandaag is niet hetzelfde Taiwan als tien jaar geleden. Tot 2016 leefden de Taiwanezen zelf eigenlijk ook onder een redelijk autoritair regime. Pas met de overwinning van de Democratic Progressive Party, de DPP, kwam daar verandering in. Dat regime zet hard in op mensenrechten, maar ook op Taiwanees nationalisme en Taiwanese onafhankelijkheid. En Taiwan onder de DPP kijkt inderdaad naar Hong Kong en ziet het de Chinezen daar in belangrijke mate komaf maakten met het “één land, twee systemen” compromis. Zij vrezen dat zij de volgende zijn.’

Hoe belangrijk is wat er in Taiwan gebeurt voor ons?

‘Heel belangrijk. Twee kwesties springen in het oog. Ten eerste is er de productie van de halfgeleiders, de hoogtechnologische chips die ook in je smartphone zitten. Tachtig, bijna negentig procent van die chips worden in Taiwan gemaakt en zijn daardoor feitelijk het nucleair wapen van het eiland.

Taiwan wordt serieus genomen op het wereldtoneel omwille van de dramatische gevolgen van een eventuele verstoring van die industrie. De kans is inderdaad klein dat de Verenigde Staten en Europa geïnteresseerd zouden zijn in een intra-Chinees dispuut als de “afvallige provincie” geen economische schat zou herbergen. Vergelijk de situatie gerust met die van Rusland: had Rusland geen kernwapens, dan was het een kleine mogendheid met een BBP dat kleiner is dan dat van de Benelux, geen wereldmacht.’

‘Ten tweede speelt de controle over de Straat van Taiwan. Meer dan zestig procent van de containers passeren langs de zeeweg tussen China en Taiwan. Die containers gaan vooral naar China, maar ook naar Japan en Zuid-Korea, twee bondgenoten van het Westen. Als China die zeeweg controleert en, in het ergste geval, afsluit, dan worden Japan en Zuid-Korea grotendeels afgesloten van de Verenigde Staten en de EU. Niet meteen een plezierig vooruitzicht.’

President Nixon

Sinoloog Pascal Coppens: “De doorsnee Chinees ziet Xi niet als een dictator”