Gisteren lanceerde de VRT haar nieuwste actuamagazine (pardon: “duidingsprogramma”) Pano. Ook al is Björn Soenens vertrokken, de missionarishouding van onze openbare omroep staat steviger dan ooit overeind. In een undercoverreportage streken twee als moslims uitgedoste proefkonijnen (VRT-redactielid Rachida El Garani en een acteur) neer in het Vlaams-Brabantse Tremelo om er een winkel te openen. In Tremelo wonen geen moslims, dus hun verschijning baarde enig opzien. De stiekem gefilmde reacties van de meetjes en peetjes op de markt waren dan ook voorspelbaar: niet echt enthousiast. Ook in de belendende cafés getuigden de commentaren van enig scepticisme aangaande de bebaarde nieuwkomer en zijn langgerokte vrouw met hoofddoek.

Wanneer het koppel van de plaatselijke kapper verwacht dat de vrouw in het kapsalon wordt afgeschermd van mannelijke blikken, wimpelt die dat af: we zijn hier in België, klinkt het. Voor Mohammed en Karima – zo heten ze – geen twijfel mogelijk: pure onverdraagzaamheid. Want ook al moesten zogezegd de vooroordelen langs beide zijden naar boven komen, het zijn toch vooral de autochtonen van Tremelo die de pineut zijn.

Redelijke scepsis

Reportagemakers Machteld Libert en Mario Mertens hadden deze blanke gemeente dan ook duidelijk uitverkoren met één bedoeling: andermaal tonen hoe racistisch en xenofoob de gemiddelde Vlaming wel is. Nochtans waren het geen mensen van Afrikaanse of Aziatische origine die ze lieten neerstrijken, maar moslims met alle uiterlijke kentekenen. En daar verraden de programmamakers eigenlijk zichzelf: het gaat niet om ras en huidskleur, maar om religie en ideologie. De echte vraagstelling was dus: hoe gaat de Vlaming om met de islam en met mensen die deze godsdienst belijden? Op dat gebied kunnen ook wel vooroordelen heersen, maar misschien was het wantrouwen toch niet helemaal onredelijk, gezien de golf van fundamentalistische terreur die dit jaar piekt, én het feit dat er in brede moslimkringen toch een soort begrip heerst voor de aanslagen en de daders.

Ach ja, de ene moslim is de andere niet, en soms groeit er wel iets moois op intercultureel vlak, hoe meer hoe liever. Tegelijk levert échte objectieve research de madammekens op de markt van Tremelo wel enige wetenschappelijke vaste grond voor hun zogenaamde xenofobie.

Spraakmakend is in dat opzicht het onderzoek van Ruud Koopmans, het Nederlandse hoofd van de cel migratie bij het Berlijnse Centrum voor Sociale Wetenschap (WZB). Hij bevroeg 9.000 moslims in België, Nederland, Duitsland, Frankrijk, Zweden en Oostenrijk. Daaruit blijkt onder meer dat Belgische moslims bij de meest fundamentalistische en xenofobe van de zes Europese landen horen. Enkel Oostenrijk scoort hoger.

Ik pluk er twee cijfers uit: 82% van de Belgische moslims acht maar één interpretatie van de Koran mogelijk (de meest letterlijke en fundamentalistischde dus), en 70% stelt de religieuze wet (de sharia) boven de wetten van de seculiere staat.

Dat betekent dat, als er een moslim naast je komt wonen, je twee kansen op drie hebt dat hij minstens met het idee speelt om zijn ongelovige buur-kafir naar de andere wereld te helpen. Zie ik het te zwart-wit? Ik vrees van niet. Ik vrees eerder dat de makers van Pano een redelijke publieke scepsis, gesteund op reële indicaties, proberen te herdefiniëren als racisme. Een nieuwe vlaag van politiek-correcte, dit keer deconstructieve journalistiek, met de bedoeling om de Vlaamse onderbuik uit te baggeren? We hebben er het raden naar, ik dacht dat de VRT dat stadium ondertussen gepasseerd was.

Fopprogramma’s

Dit soort programma’s is informatief van bedenkelijk allooi en maakt ons niets wijzer, behalve dan over de intenties van de makers zelf. Het undercoverconcept kan nuttig zijn om de Russische maffianetwerken in Antwerpen bloot te leggen, of een Bahama-combine wereldkundig te maken, maar in de straten van Tremelo is het weinig meer dan banale candid camera, met een sausje van onderzoeksjournalistieke pretentie. Ze hadden net zo goed in het dorp van Pater Damiaan een uitgedost SM-stel mét attributen een seksshop kunnen laten openen, en zien wat dat gaf aan reacties. Zet de lachband maar aan.

Anders gezegd, dit is Afrit 9-televisie van het onnozelste soort. Als situatiehumor zou ik het nog kunnen pruimen, waarbij dan na een week de man zijn valse baard aftrekt en de vrouw haar hoofddoek op de grond gooit, luid roepend: ‘Gefopt!’

Pano is nu al de quasi-serieuze tegenhanger van fopprogramma’s zoals Sorry voor alles, waar iemand een maand lang ongemerkt wordt gefilmd en bedot langs alle kanten. Of van De Ideale Wereld dat na een aantal marktbevragingen Tienen uitriep tot de stad met het laagste IQ van het westelijk halfrond.

Nog één staaltje van reportersflair: de buur-cafébaas die door Mohammed en Karima gevraagd werd een handje te helpen met het verhuizen van een koelkast, en dat na enige twijfel ook deed, – dat alles dus met verborgen camera gefilmd – was volgens hen niet vriendelijk genoeg en hielp wellicht alleen om binnen eens te komen snuisteren. Tsjonge, mijn Arische neus gaat scheef hangen van zoveel duidingsjournalistiek.

Benieuwd naar de volgende Pano-reportage waarin Johnny en Marina vanuit het verre Vlaanderen de gastvrijheid van Marokko uitproberen, om er bijvoorbeeld een badpakkenwinkel te openen. Warm onthaal verzekerd.

Rachida El Garani

Mohammed en Karima in Tremelo