Advocaat Joris Van Cauter spreekt vrijuit over de vernietiging van Roe versus Wade door het Supreme Court (Amerikaanse hooggerechtshof): ‘We gaan er in Vlaanderen van uit dat wij de standaard zijn en impliciet zeggen we dat degenen die anders denken over ethische thema’s achterlijk zijn. We zien onszelf altijd als het speerpunt van de evolutie.’

Meester Van Cauter, u hebt in zaken opgetreden als het euthanasieproces Tine Nys, de zaak Reuzegom, de Kasteelmoord en bent ook de advocaat van Roger Vangheluwe. Dat zijn zaken die in de voorbije jaren voor beroering gezorgd hebben. Welk proces blijft u het meeste bij?

Van Cauter: ‘Dat is een moeilijke vraag. Het zijn niet noodzakelijk de grootste mediadossiers die bijblijven. (denkt na) Justitie die faalt om tegemoet te komen aan de noden van iemand die recht zoekt. Dat is de gemeenschappelijke deler in wat me bijblijft. Ik sta vaak aan de kant van de politie in zaken van politiegeweld, maar er was één zaak van disproportioneel politiegeweld waarin ik het, om het zo te zeggen, tégen een politieman heb opgenomen.’

‘Een man van ongeveer 30 met blanco strafblad had, naar aanleiding van een verslavingsproblematiek, een conflict met zijn ouders. Zij belden de politie om te bemiddelen. Die grepen totaal verkeerd in en schoten hem quasi dood. Hij overleed een aantal jaar later als gevolg daarvan. Het justitioneel systeem heeft zichzelf toen beschermd. Ik kwam vrij laat in die zaak en stond voor een fait accompli. Dan word je geconfronteerd met wanhoop bij mensen.’

U schrijft regelmatig opiniestukken. Op Twitter neemt u geen blad voor de mond. Vindt u het belangrijk dat advocaten zich mengen in het publieke debat?

‘Ik wil vrij het woord kunnen voeren. Het kan geen kwaad dat men weet wat de principes zijn waarvoor ik wil strijden. Ik zeg niet dat je dat als advocaat moet doen. Er zijn goede advocaten die je nooit op Twitter zal zien. En er zijn veel dwazen die je er wel ziet, maar ik hoop dat ik daar een uitzondering op ben.’ (lacht)

Activistische rechters

In juni schreef u een opiniestuk in De Standaard over de vernietiging van Roe versus Wade. Een dag later verscheen er een reactie van Raf Geenens, hoofddocent ethiek en rechtsfilosofie aan de KUL. Hij stelde: ‘Het Supreme Court is overgenomen door activistische rechters zonder compromisbereidheid’. Wat denkt u daarover?

‘Recht is in zekere zin altijd politiek. De centrale vraag is: wat moet politiek beslist worden en wat moeten rechters beslissen? Wat mij stoorde aan de eerste reacties naar aanleiding van die vernietiging was de hysterie. Er werd beweerd dat het Supreme Court het recht op abortus had afgeschaft. Quod non. De rechters in het Supreme Court zeggen dat de wetgever moet beslissen. Dat is alles. En je ziet dat rechters gepercipieerd worden als goede rechters, zolang ze doen wat overeenkomt met iemands opinie. Als ze dat niet doen, zijn het activistische rechters.’

‘We gaan er in Vlaanderen van uit dat wij de standaard zijn en impliciet zeggen we dat degenen die anders denken over ethische thema’s, achterlijk zijn. We zien ons zelf altijd als het speerpunt van de evolutie.’

De zogeheten moral high ground?

‘Ja, dat is zo. Als wij het in Vlaanderen eens zijn over iets, so be it. En ik heb er geen probleem mee dat men elders anders denkt. Daarnaast werd er in Europa over geklaagd dat de rechters in het Supreme Court politiek gekozen zijn. Alsof dat een uitzondering is. In het Europees Hof voor de Rechten van de Mens worden de rechters door de regeringen van de staten voorgedragen. Dat zijn zuiver politieke benoemingen.’

‘In het Europees Hof voor de Rechten van de Mens zie je op vlak van bijvoorbeeld abortus overigens eenzelfde terughoudendheid als in het Supreme Court. In Malta is er een verbod op abortus, ook Polen of Spanje staan er anders in. Er zijn in Europa uiteenlopende meningen over abortus en het Europees Hof houdt zich ver van de essentie. Dat is de margin of appreciation doctrine: de lidstaten hebben een zekere ruimte om zelf te beslissen. Het is niet de bedoeling van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens om de eigenheid van de staten uit te vlakken.’

Geenens schreef dat u ‘lijkt te dromen van grondwettelijke rechters die in heel strikte zin neutraal zijn en zich onthouden van elk moreel oordeel’. Wat denkt u van die veronderstelling?

‘Mijn punt is dat rechters moeten rechtspreken en politici wetten moeten maken. Men is zich daar wel van bewust binnen het Europees Hof. Paul Lemmens, voormalig rechter bij het Europees Hof, beklemtoont in een recent artikel het belang van het principe van de margin of appreciation. Het is een natuurlijke neiging van grondwettelijke hoven en van hoven van mensenrechten om excessief de bevoegdheden te gaan interpreteren. Daarover moet gewaakt worden, omdat men anders altijd verder gaat in interpretaties en op een bepaald moment op de stoel van de wetgever zit. In de laatste 10, 15 jaar is er wel toenemende kritiek dat het Europees Hof te activistisch is.’

Scheiding der machten

Heeft u het gevoel dat de scheiding der machten onder druk staat?

‘Die scheiding is niet absoluut. Er is samenwerking en dialoog mogelijk tussen de machten. Maar wanneer een rechter iets beslist, moet dat in volle onafhankelijkheid kunnen gebeuren. Natuurlijk mag een parlementair kritische vragen stellen bij bijvoorbeeld de manier waarop het Europees Hof asieldossiers behandelt. Een kwalijke evolutie is wel dat een minister, deel van de uitvoerende macht, zich mengt in individuele dossiers. Er wordt veel getolereerd. Tijdens het proces Tine Nys zei de toenmalige minister van Justitie in de Zevende Dag dat hij moeite had met de aanklacht tegen de artsen. Nochtans vroeg het openbaar minsterie enkel de toepassing van de wet.

Dat was Geens toen.

‘Ja, die kent nochtans de scheiding der machten. Van iets dat bij de rechter ligt, hou je je handen af.’

Abortus en euthanasie

Hoe kijkt u naar de huidige Belgische wetgeving rond abortus?

‘Het is een zeer gevoelig thema waar een aantal grondrechten conflicteren. In essentie conflicteert het recht op leven met dat op privacy waaronder, en dat is geen grondrecht, het zogezegde zelfbeschikkingsrecht valt. De slogan Baas in eigen buik gaat in tegen de Belgische wet. De wet zegt dat je er baas over bent binnen een bepaalde termijn. En na die termijn houdt dat principe op. De essentiële discussie is waar het leven begint en wat je aanziet als leven.’

Aan de wet zelf scheelt dus niet veel, maar het gaat over een ethische discussie?

‘Ja, het is een ethische discussie die je niet simplistisch kan beslechten, omdat het geen gewone medische handeling is. Het gaat niet over het trekken van een wijsheidstand.’

Hoewel sommigen dat wel zo willen voorstellen.

‘In beide richtingen zijn er absurde voorstellen. In welke mate kan je abortus plegen, omdat je alleen jongens wil? Ik wil bepaalde kenmerken wel of niet. In welke mate kan abortus een middel zijn in een eugenetische gedachte? En welke implicaties heeft dat voor mensen die anders kiezen? Men zegt dan dat je vrij bent om een kind geboren te laten worden, maar hoe gaat het verder? Word je verantwoordelijk gehouden omdat je een kind met het syndroom van Down op de wereld gezet hebt terwijl je een andere keuze had? Hoe vrij ben je dan nog? Dat is geen eenvoudige discussie die in slogans op te lossen valt. Soms zie je een politiek opbod waarbij men om ter progressiefst wil zijn.’

Ziet u parallellen met het euthanasiedebat?

‘Euthanasie is er gekomen vanuit het idee dat een mens die lijdt aan een onomkeerbare en ondraaglijke fysieke aandoening niet verder hoeft te lijden. Euthanasie omwille van psychisch lijden is een pak delicater. Ten eerste is er de onomkeerbaarheid van dat psychisch lijden. Er is nu een wachttermijn van een maand. Dat is veel te kort. Zelfs Etienne Vermeersch, voorvechter van de euthanasiewetgeving, heeft aangegeven dat die termijn herzien moest worden. In een wetenschappelijk tijdschrift (Frontiers in Psychiatry) verscheen een studie van twee psychiaters en drie bio-ethici die beschrijven hoe de controle in de zaak Tine Nys faalde en dat dus niet zomaar kan gezegd worden dat Tine uitbehandeld was.’

‘Ten tweede moeten we kanttekeningen plaatsen bij het zelfbeschikkingsrecht. Beslissingen zijn niet zo onafhankelijk of zelfstandig als ze lijken. Keuzes worden niet in een vacuüm gemaakt. Er is een casus van een psychisch kwetsbare dame die in sociale ellende zat en geen uitweg zag. Ze vroeg en kreeg euthanasie wegens ondraaglijk psychisch lijden. Ik heb het daar moeilijk mee. In welke mate is dat een eigen keuze geweest? Zij was verzeild geraakt in een bepaalde context waar niets aan gedaan werd. Euthanasie is uiteraard eenvoudiger dan die context aanpakken.’

Een tijd geleden heeft men in Nederland onderzoek gedaan naar de euthanasiewens bij, ik dacht, 50- plussers waar ook een redelijk deel…

‘Ja, in Nederland is de wet teruggefloten die men ging maken over het voltooid leven. Daar heeft men toen een grondige studie gedaan. In de meeste gevallen zeggen mensen dat hun leven voltooid is door problemen die ze als onoverkomelijk zien. De vraag is dan in welke mate je die euthanasievraag moet faciliteren of net hulp moet bieden bij hun problemen.’

Trial by media

U vertelde in een interview in 2017 over trial by media in de zaak Bart De Pauw. In opiniestukken over de zaak Chovanec en de omstreden aanstelling van Overmars bij voetbalclub Antwerp focuste u ook daarop. Vanwaar die nadruk?

‘Dat is mijn stokpaardje. Ik stel vast hoe meedogenloos mensen in de media behandeld kunnen worden. In een interview heb ik eens gezegd dat men in de rechtszaal meer schrik heeft van de mensen die met de pen achteraan zitten dan van de rechters voor hen.’

‘In de zaak Nys moest de familie kapot. Er verscheen een Humo-interview, zogezegd met de vrienden van Tine die, anders dan de familie, haar euthanasie steunden. Op het proces is gebleken dat dat interview is doorgegaan in de bureaus van Vonkel, de organisatie die Tine heeft geleid naar euthanasie en waarvan psychiater Lieve Thienpont, een van de beschuldigden in de zaak Nys, oprichtster was. In dat Humo-artikel lees je nergens dat dat interview daar plaatsgevonden heeft. Journalisten laten zich dan voor iemands kar spannen.’

‘Er zijn veel voorbeelden. Een Pano-uitzending over de zaak propere handen in het voetbal wordt gemaakt door de ghost writer van Veljkovic. In de zaak Bart De Pauw betaalde het Instituut voor de Gelijkheid van Mannen en Vrouwen een advocatenkantoor om zich burgerlijke partij te stellen. (https://www.hln.be/nieuws/interview-proces-de-pauw-kostte-belastingbetaler-minstens-130-000-euro-liesbet-stevens-natuurlijk-zijn-advocaten-duur-maar-we-kregen-een-korting-van-30~acaae8de/). Liesbeth Stevens, de adjunct-directeur van dat instituut, verschijnt in diverse media als experte seksueel strafrecht. Een partij in het geding krijgt in de media het hoedje van onafhankelijk expert. Dat is waarom ik schrik heb van de trial by media. Het is gewoon niet fair!’

Wat is het systeem daarachter?

‘Het is een combinatie. Je hebt soms het zondebokmechanisme. Bepaalde MeToo-zaken zijn toch die richting uitgegaan. Benny Frederiksson, Zweeds theaterdirecteur, werd beschuldigd van grensoverschrijdend gedrag. Achteraf bleek dat onterecht, maar hij heeft wel zelfmoord gepleegd.’

‘Ik verdedig Sand Van Roy, Nederlandse-Belgische actrice en model. Zij heeft in België een klacht neergelegd tegen de Franse regisseur Luc Besson nadat haar klacht in Frankrijk vakkundig onder de mat werd geveegd Ik heb de indruk dat de MeToo-slinger daar nog aan de andere kant hangt. Daar is Besson untouchable. Er is ook meer de cultuur van et alors. Dat iemand van die status het met zijn modellen of actrices doet… natuurlijk… en die moeten dat ook maar weten. Zo werd die zaak geframed in de Franse media. Van Roy werd uitgespuwd en neergezet als een prostituee. De krant Le Point is veroordeeld voor leugens, maar de schade is aangericht.’

Het lijkt me toch niet verkeerd dat de media kritisch is.

‘Nee, de media mag kritisch zijn en zich afvragen of we iets normaal moeten vinden. Mijn fundamentele kritiek op de media is echter dat zij geen onderzoeksjournalisten zijn. In naam wel, maar in de praktijk rijden mensen voor een bepaalde partij die hen voedt.’

Worden keuzes gemaakt op basis van een ideologische achtergrond? Of gaat het om hetgeen de meeste clicks zal genereren?

‘Die clicks zijn natuurlijk belangrijk, daar kunnen we niet omheen. Er zijn waarschijnlijk advocaten schuldig aan het lekken van het dossier van Sanda Dia aan de pers. Daardoor waren er gruwelijke beelden op nationale televisie te zien, tegen de wil van zijn familie in. Dat was een clickbaitverhaal. Die foto’s vormden geen meerwaarde. Sommigen proberen er een hoger moreel doel aan te koppelen: we doen dat om mensen bewust te maken enzoverder. Zever! Het meest perverse is als dat puur opportunistische clickbaitverhaal gecombineerd wordt met moral high ground. Dat is degoutant.’

Raf Geenens

Advocaat Joris Van Cauter: ‘We gaan er te veel van uit dat wie anders denkt achterlijk is’