Het politieke landschap in België kampt al decennialang met een blokkering. Telkens opnieuw blijken politieke partijen die aan de macht zijn hun kiezers teleur te stellen. Het aantal politiek daklozen neemt dan ook zienderogen toe. Wat begon als Twitter-account @Whytevote aanvang 2020 is ondertussen uitgegroeid tot een politiek project met als enige doel blanco-stemmen binnen het parlement te valideren door een lege zetel. Initiatiefnemers Laurent Ryckaert en Raf Lens leggen uit waarom hun nieuwe partij een noodzakelijke aanvulling is in het politieke landschap.

Hoe is het begonnen?

Laurent Ryckaert: ‘In 2014 merkte ik al dat er veel blanco- en ongeldige stemmen waren. Daarbovenop zag ik dat nog meer mensen niet gingen stemmen. Dat aantal is in 2019 enkel toegenomen. Toen had je 6% blanco’s en ongeldig, terwijl bijna 12% gewoon thuisbleef. Ik wou begrijpen waar die opvallende cijfers vandaan kwamen. Het gaat hier over burgers die zich niet meer vertegenwoordigd weten door de bestaande partijen, die hen niet waardig vinden om hun stem te krijgen. Dat gaat ondertussen over bijna 18% van de stemgerechtigden die heel duidelijk foert zeggen. Tel daarbij nog eens diegenen die stemmen op een partij die de kiesdrempel niet haalt en je komt uit op 20%, of één vijfde van de bevolking, die niet vertegenwoordigd zijn in het parlement.’

‘Zo is het idee ontstaan om die ontevredenen te laten vertegenwoordigen door een lege zetel. Dat is een duidelijk signaal naar de politici toe om hen te confronteren met die realiteit. Dat kan hen aansporen om beter hun best te doen. Het is absurd dat de politici maar gesteund worden door 80% van de bevolking maar dat ze toch beschikken over de volle 100% van de zetels.’

‘Wat in januari 2020 begon met mijn Twitteraccount is sinds november 2021, toen Raf en nog enkele mensen zich aansloten, uitgegroeid tot een volwaardig politiek project dat bij de verkiezingen in 2024 in alle kieskringen lijsten wil neerleggen. Ons enige programmapunt is een hervorming van de kieswet die het mogelijk maakt om mensen te laten kiezen voor een lege zetel. Eens dat doel bereikt is, zijn we overbodig en verdwijnen we automatisch van het politieke landschap.’

Wat hebben jullie de kiezer te bieden?

Raf Lens: ‘Op het eerste zicht dus niets. De perceptie bestaat dat we enkel in het parlement gaan zitten en niets doen. Maar ik vind het heel belangrijk dat we een geldig – en geldig moet je letterlijk nemen – alternatief bieden. Het besef dat dat nodig is, is met de laatste regeringsvorming enkel gegroeid. Burgers willen almaar meer een proteststem uitbrengen. Dat zou iets legitiem moeten zijn, iets dat niet verdwijnt in de anonimiteit of wordt opgeslorpt door partijen waar je heel bewust níet voor kiest.’

‘We zitten vandaag met een regering waar quasi alle klassieke partijen aan deelnemen. Ik ben daar niet mee akkoord en ik zoek naar een alternatief om mijn proteststem aan te geven. Waar ik vroeger op zoek ging naar een min of meer centrale partij waarvan ik vermoedde dat ze in de oppositie zou belanden, is dat vandaag niet meer mogelijk. Ik merk in mijn directe omgeving dat mensen die vandaag politiek dakloos zijn geworden, gaan stemmen op partijen waarvan ze het programma niet onderschrijven. Daarmee legitimeer je dat programma wel.’

‘Dat is bijvoorbeeld al jaren het geval met het Vlaams Belang. De klassieke partijen beweren heel de tijd dat een groot deel van hun kiezers enkel uit protest voor hen stemmen. De klassieke partijen moeten dus eigenlijk heel blij zijn met Blanco 2024. Die zuivere proteststemmers kunnen bij ons terecht, waardoor duidelijk wordt wat de waarde nu echt is van het Vlaams Belang en haar programma. Ze gaan nu het onderscheid kunnen maken met de burgers die gewoon hun draai niet vinden in het politieke landschap.’

Maar wat gaan jullie met die lege zetels doen?

Lens: ‘Wij gaan ons neutraal opstellen. Een lege zetel is een duidelijk signaal.Wij hebben geen standpunt over maatschappelijke thema’s zoals migratie. Wij zijn niet links of rechts, conservatief of progressief. We gaan geen debat aan en onthouden ons bij elke stemming.’

Ryckaert: ‘Ons enige werkpunt is de kieswetgeving aanpassen zodat de burger effectief in de toekomst rechtstreeks voor een lege zetel kunnen stemmen. Daarnaast moet een blancostem, waarbij je je als kiezer neerlegt bij de meerderheid, mogelijk blijven. Daarvoor moet er een overgangsfase komen waarin wij het nodige parlementaire werk kunnen verrichten om dit mogelijk te maken.’

‘Om dat te verwezenlijken, moeten we in de Kamer aanwezig zijn. Om daar te raken moet je een partij oprichten, op de kieslijsten staan en verkozen worden. Er is geen andere weg. Eens verkozen, gaan onze vertegenwoordigers dus twee zaken doen: ten eerste aanwezig zijn, want we willen het systeem niet blokkeren. Het huidige systeem is niet gemaakt om met lege zetels om te gaan, onder andere door het bestaan van aanwezigheidsquota. Ten tweede willen we met ons politiek personeel werken aan een wetsvoorstel zodat de kiezer in 2029 voor een lege zetel kan stemmen. Eens we dat hebben kunnen realiseren verdwijnen we gewoon.’

Vergeef me mijn cynisme, maar hoe kunnen jullie garanderen dat jullie verkozenen zich aan die neutraliteitsdiscipline gaan houden? Eens verkozen kunnen volksvertegenwoordiger doen wat ze willen. Wat houdt hen tegen om in zaken die ze belangrijk vinden toch voor of tegen te stemmen?

Ryckaert: ‘In alle eerlijkheid kunnen we dat niet uitsluiten. Maar we zitten nu al meer dan een jaar samen en weten wat we willen. We screenen mogelijke kandidaten op hun motivatie, we gaan niet zomaar mensen op de lijst zetten. Als iemand zich niet aan onze neutraliteitsprincipes houdt, maakt die geen deel meer uit van onze vertegenwoordiging. Die kan dan als geïsoleerde kandidaat blijven zetelen, daar gaan we niets aan kunnen doen.’

Lens: ‘U raakt daar een belangrijk pijnpunt aan. We zijn ons daar ook sterk van bewust. Iedereen kan zich wel een onderwerp voorstellen waarbij je het moeilijk hebt om die neutraliteit te bewaren. Ik begrijp dat je daar bij ons op focust, al is het volgens mij een probleem voor elke partij die hoopt dat de leden in de pas lopen. Dat argument kan je counteren door te stellen dat de particratie bij hen heerst, maar dat is net een belangrijke voedingsbodem van de onvrede die zovelen politiek dakloos heeft gemaakt.’

Dat komt misschien ook omdat er te veel beroepspolitici zijn die voor hun inkomen afhankelijk zijn van hun mandaat. Hoe gaan jullie met de middelen omgaan die je ontvangt indien er verkozenen zijn? Bij veel partijen dragen de verkozenen een deel van hun loon af.

Ryckaert: ‘Momenteel is het de bedoeling dat de verkozenen hun vergoeding zelf houden. Je mag niet vergeten dat zij hun normale job on hold zetten om te gaan zetelen.’

Lens: ‘Onze verkozenen zullen mensen zijn die hun job aan de kant schuiven om te werken aan het wetgevend kader om die lege zetel binnen de kieswetgeving mogelijk te maken. Op dat vlak zal het geld besteed worden. Ik begrijp dat de initiële perceptie is dat we daar gaan zitten om niets te doen en geld op te strijken. Maar ik denk dat eventuele verkozenen, door aan dit wetsvoorstel te werken, meer werk gaan verzetten dan een deel van diegenen die nu in het parlement zetelen.’

‘We verwachten in elk geval dat men ons dat verwijt gaat maken. Maar als andere parlementariërs ons dat zouden verwijten, als we hen te veel frustreren, kunnen ze ons met een vingerknip overbodig maken. Zorg dat de blanco zetels niet betaald moeten worden omdat er iemand opzit. Maak van het eerste kwartier in het nieuw samengestelde parlement gebruik om de kieswet ter discussie te stellen zodat we kunnen thuisblijven en alle frustratie is weg.’

‘Eens we overbodig zijn geworden en we Blanco 2024 kunnen opdoeken, gaan alle middelen uit de partijkas naar een goed doel. Dat is een afspraak die duidelijk op onze website staat.’

‘Ik begrijp dat je de vraag kan stellen of die middelen goed besteed worden, maar ik wil toch nog eens de signaalfunctie benadrukken. Het kan naïef en idealistisch klinken, maar ik hoop dat het simpele feit dat politici geconfronteerd worden met onze bemande “lege zetels”, kan dienen als spiegel om hen bewust te maken dat wij burgers vertegenwoordigen die zij niet meer bereiken. Ik zou niet liever hebben dat lege zetels zo snel mogelijk overbodig worden. Dat zou betekenen dat de klassieke partijen mij terug kunnen overtuigen door goed te besturen, door hun verkiezingsbeloften na te komen of door op een degelijke manier oppositie te voeren. Dat laatste is ook een kunst.’

‘Als je ziet dat een goede 20% van de kiezers momenteel niet vertegenwoordigd worden in het parlement, kan je enkel concluderen dat dit leeft bij de bevolking. Wij doen een poging om die mensen een stem te geven en politici wakker te schudden zodat ze daar rekening mee gaan houden.’

Raf Lens

Blanco 2024: lege zetels moeten politici een spiegel voorhouden