Een collectief van 50 Spaanse diplomaten, rechtstreeks gelinkt aan het koningshuis van Spanje, schreef een brief naar de Belgische ambassadeur in Madrid, Marc Calcoen. Ze beklagen zich erin over de ‘deloyale houding van de Belgische autoriteiten’ en protesteren tegen wat zij zien als een in twijfel trekken van Spanje als volwaardige rechtstaat. Jan Jambon en Jean-Marc Meilleur, Brusselse procureur des Konings, zijn daarbij de kop van jut.

Spaans koningshuis moeit zich

Het bericht werd verspreid in verschillende Spaanse media, maar de originele tekst komt uit de pen van Javier Casqueiro, specialist diplomatie van El País. De protestbrief (hier in het Spaans) aan ‘Zijne Excellentie’ Marc Calcoen is zonder twijfel bedoeld om de Belgische regering onder druk te zetten. Onder de ondertekenaars van de brief prijken twee voormalige kabinetschefs van koning Juan-Carlos, Fernando Almansa en Rafael Spottorno, en een oud-woordvoerder van hem, Juan González Cebrián. Het is dan ook niet ondenkbaar dat het initiatief de steun geniet van het Spaanse koningshuis. Een andere opvallende ondertekenaar is Ignacio Camuñas Solís, oprichter en oud-ondervoorzitter van de extreemrechtse partij VOX.

Frustratie over gebrek aan uitleveringen

Catalonië staat nu bijna zeven maanden onder rechtstreeks bewind. De twee leiders van de burgerlijke onafhankelijkheidsbeweging, Jordi Cuixart en Jordi Sànchez, zitten nu al meer dan zeven maand achter de tralies, wachtend op hun proces over opstand en rebellie. Zeven Catalaanse politici verkeren in dezelfde situatie en zeven andere kozen ervoor om in ballingschap te gaan. Minister-president Carles Puigdemont bevond zich oorspronkelijk in België, maar werd na een bezoek aan Finland verrast door een nieuw Europees aanhoudingsbevel. Bij zijn weg terug naar België werd zijn wagen, met volgzender van de Spaanse spionagediensten, in Duitsland staande gehouden en werd Puigdemont gearresteerd. Spanje dacht immers dat de kans op een uitlevering het grootst zou zijn in Duitsland. Een slecht berekende gok. Gisteren nog bevestigde het Hooggerechtshof van Sleeswijk-Holstein opnieuw de uitspraak om Puigdemont alvast niet voor rebellie uit te leveren. De twijfel blijft over de beschuldiging van ontvreemding van overheidsmiddelen (voor het organiseren van het referendum).

Ook in Schotland heeft de Spaanse regering de hoop op een snelle overlevering moeten opgeven. Clara Ponsatí, hoogleraar aan de universiteit van St. Andrews, wordt er door de Schotten op handen gedragen. In twee maand slaagde Ponsatí erin zo maar eventjes £ 250.000 te verzamelen voor haar verdediging, via een crowdfundingcampagne. Haar verdediging wordt geleid door Britse topadvocaten en de advocaat en activist Aamer Anwar, die er al in slaagde de zaak uit te stellen tot de zomer. In Zwitserland, waar het Europees aanhoudingsbevel geen waarde heeft, moet de regering beslissen of het de links-radicale Anna Gabriel en de leidster van van de links-republikeinse ERC, Marta Rovira, uitlevert aan Spanje. Druk op de Zwitserse regering, met een bezoek van de Spaanse minister van Buitenlandse Zaken, mocht echter niet baten: de Helvetische regering liet al weten de zaak als een politiek geschil te zien en de twee dan ook niet te zullen uitleveren.

En ja, ook over België laait de Spaanse frustratie hoog op. Dat de Belgische procureur des Konings, Jean-Marc Meilleur, zich niet onvoorwaardelijk aan de zijde schaarde van de Spaanse aanklager, wordt in Spanje gezien als een verraad van de Belgische regering. In Spanje werken de openbare aanklagers onder rechtstreeks bevel van het ministerie van Justitie als het moet, wat in corruptiezaken dikwijls de traagheid en gebrek aan initiatief verklaart van het parket. Net daarom begrijpt men in Madrid niet dat zelfs de procureur zijn steun aan het Europees aanhoudingsbevel opgaf. Dat het aanhoudingsbevel niet voldeed aan de procedurele vereisten, is dan weer bijzaak in de politieke vervolging van de Catalanen.

Gerecht ingeschakeld in politiek

Net die politieke vervolging begint zich nu te wreken. Wat een zuiver en duidelijk politiek probleem is, werd door de regering van Mariano Rajoy gejuridiseerd. Met als gevolg dat de rechter van het Spaanse Hooggerechtshof in Madrid, Pablo Llarena, politieke motieven moet gebruiken om zijn vervolgingen en aanhouding te rechtvaardigen. Een politiek gemotiveerde rechtvaardiging die buiten Spanje niet recht kan blijven staan in rechtbanken die moeten oordelen of strafrechtelijke misdrijven daadwerkelijk plaatsvonden. Enerzijds houdt de klacht van rebellie een gewelddadig element in en anderzijds wordt de aanklacht van ontvreemding van overheidsgeld afgebroken door de Spaanse minister van Financiën in eigen persoon: Cristóbal Montoro herhaalde al meerdere malen dat er geen spraken is van ontvreemding van overheidsgeld. Gezien het Spaanse ministerie van Financiën al anderhalf jaar de Catalaanse financiën onder strikte controle houdt, is dat dus een zwaar argument. Montoro kan dan wel de pluim op zijn hoed steken dat ‘de separatisten geen euro konden besteden aan het referendum’ onder zijn hoede, hij zet rechter Llarena er wel mee in zijn hemd.

Jan Jambon en ’terroristenparadijs België’

De 50 Spaanse oud-diplomaten zijn in het bijzonder hard voor minister van Binnenlandse Zaken Jan Jambon, die sympathie wordt verweten voor de Catalanen in ballingschap. Zo zou hij volgens de 50 bereidheid hebben getoond om ‘politiek asiel toe te kennen aan de Catalaanse politici en het Spaanse gerecht hebben bekritiseerd ‘ voor het vervolgen van de Catalaanse politici ‘in de uitvoering van hun electoraal mandaat’. Ook onaanvaardbaar vinden ze de vragen van procureur des Konings Meilleur. Hij polste bij het Spaanse gerecht naar de omstandigheden in de Spaanse gevangenissen en of o.a. Puigdemont er een menswaardige behandeling en een rechtvaardig proces zou krijgen. Volgens de Spanjaarden trekken de Belgische autoriteiten daarmee de Spaanse rechtstaat in twijfel. Nochtans zijn deze vragen niet zo absurd: de Raad van Europa in Straatsburg veroordeelt Spanje jaar na jaar, ook dit jaar opnieuw, voor de mensonwaardige behandeling of foltering van ETA-leden of vermoedelijke leden van de Baskische terroristische beweging.

In Spanje ziet men dit echter anders: België is een partnerland uit de EU en de NAVO en wordt verondersteld loyauteit aan de dag te leggen tegenover lidstaten zoals Spanje. Keer op keer wordt in Spanje ook verwezen naar Maria Natividad ‘Pepona’ Jauregui Espina, die door Spanje ervan wordt beschuldigd deel uit te maken van ETA en deel te hebben genomen aan aanslagen. Het Belgische gerecht weigerde echter al twee maal om haar uit te leveren, door gebrek aan bewijzen en het risico op mensonwaardige behandeling. In de Spaanse media en politiek wordt de bocht dan ook heel kort gemaakt, ook in de brief aan Marc Calcoen: België zou zo weigeren ETA-verdachten uit te leveren omdat ze geen correct proces zouden krijgen. Iets wat trouwens niet klopt: België leverde in het verleden al ETA-verdachten uit.

In Spanje mag het echter niet baten. De 50 verwoorden een breed gedragen frustratie binnen de Spaanse elite dat de Belgische autoriteiten Spanje niet als een rechtstaat zien en behandelen en dat België het Spaanse gerecht niet vertrouwt. Enige zelfkritiek over het optreden van de Spaanse regering en gerecht is het collectief van diplomaten dan echter weer vreemd. Een oplossing in het Spaans-Catalaanse vraagstuk lijkt zo nog geen stap dichterbij te komen.

Rafael Spottorno

Spanje zet terroristenparadijs België onder diplomatieke druk