Bijna twee jaar na haar overlevering aan Spanje omwille van haar vermeende rol in een ETA-aanslag, zit de Baskische-Gentse Jáuregui Espina Natividad (62) nog altijd in voorhechtenis een Spaanse cel. De Baskische, in Gent beter bekend als Jaione, woont al bijna twintig jaar in de Arteveldestad waar ze furore maakte als kokkin. Op de vooravond van een mogelijke uitbreiding van het overleveringsmandaat vraagt een Gents actiecomité nu ook politieke aandacht voor haar lot.

Toen Jaoine op 22 november 2020 in Spanje uit het vliegtuig stapte, werd ze door de Spaanse politie haast triomfantelijk als een trofee voorgesteld. Een ‘ETA-terrorist’ die na veertig jaar berecht zou worden: het Spaanse gerecht had eindelijk gezegevierd. Jaione zelf heeft altijd elke betrokkenheid bij de moordaanslag op een luitenant-kolonel van de Guardia Civil ontkend. Maar volgens de dochters van luitenant-kolonel Ramón Romeo – die in 1981 geliquideerd werd toen hij na een mis de kathedraal van Bilbao verliet – zou de toen 22-jarige Jaione de trekker hebben overgehaald.

Die moordaanslag op een hoge officier van de Guardia Civil kaderde naadloos in de vuile oorlog die nog vele jaren na de dood van Franco voortwoekerde in Baskenland. De gehate Guardia Civil bleef er ongemeen hard optreden tegen Baskische nationalisten, waardoor ook de terreurbeweging ETA zich almaar genadelozer opstelde en tot 2018 honderden mensen vermoordde.

Jaione zelf radicaliseerde eind jaren zeventig, na de dood van Franco, zoals heel wat jonge Basken. Ze trad toen ook toe tot de gewapende tak van de Baskische verzetsbeweging ETA. Begin jaren tachtig nam ze afstand van het ETA-geweld en vluchtte ze, na een korte tussenstop in Gent, naar Mexico. In 2002 vestigde ze zich definitief in Gent, nadat haar Baskische partner door het Mexicaanse gerecht aan Spanje was overgeleverd.

Madrileense cel

Het enige bewijs waarop het Spaanse gerecht steunt, is een verklaring die afgelegd werd door andere ETA-gevangenen, tijdens een verhoor zonder advocaat. Volgens het Europees Hof van de Rechten van de Mens zijn dat nochtans geen bruikbare tenlasteleggingen. Dat bevestigde het EHRM nog eens begin dit jaar in een arrest tegen Spanje. Ruim 16 jaar na de allereerste vraag tot overlevering in 2004, belandde Jaione net geen twee jaar geleden dus finaal toch in een Madrileense cel. In 2020 zag de Gentse Kamer van Inbeschuldigingsstelling geen rechtsgrond meer om de overlevering nog tegen te houden, nadat ons land in Straatsburg veroordeeld werd omdat het eerdere weigeringen van het overleveringsverzoek onvoldoende had gemotiveerd.

‘Die beslissing wordt in ons land dus genomen door een rechtbank, en niet door de politiek,’ verduidelijkt Patrick Decoodt van de actiegroep We Love Jaoine. Dat comité bestaat uit vrienden en buren van Jaione, die haar situatie onder de aandacht willen houden. ‘We verwijten de politiek op dit moment dan ook niets, maar we vragen wél dat er vanuit die politiek vragen zouden worden gesteld bij de aanpak van het Spaanse gerecht. Want waarom wordt er vandaag – geheel terecht – wél politieke druk uitgeoefend op EU-lidstaten Hongarije en Polen omwille van de wankele toestand van de rechtstaat daar, maar gebeurt dat niet wanneer het over Spanje gaat?’

Geen spatje nieuw bewijs

Concreet hekelt het actiecomité dat Jaione in Spanje al bijna twee jaar in de cel zit zonder dat er intussen nieuw bewijsmateriaal werd aangedragen voor haar vermeende rol in de moordaanslag. ‘Sterker nog: de procedure voor haar overlevering werd al in 2004 opgestart, maar sindsdien is er geen spatje nieuw bewijs aangevoerd. Bovendien zijn er de voorbije twee jaar ook nog amper nieuwe onderzoeksdaden gesteld.’

Na haar aankomst in Spanje werd Jaione intussen vervolgd voor een tweede beschuldiging: deelname aan een andere aanslag op de Guardia Civil in Bilbao op 14 juni 1981. ‘Voor dit bijkomende feit is geen bewijs geleverd en nooit een overlevering van België verkregen. Volgens de internationale regels impliceert dit dat zij daarvoor in Spanje wel vervolgd, maar niet veroordeeld kan worden,’ klinkt het. ‘Op 8 april 2022 vaardigde de Spaanse justitie dan ook nog eens een nieuw Europees aanhoudingsbevel uit, een uitbreiding van het in 2020 uitgevoerde mandaat. Dit keer voor nóg een andere aanslag op drie politiemannen in Bilbao op 9 april 1981. Jaione was daarmee nochtans nooit eerder in verband gebracht.’

De vraag tot uitbreiding komt morgen voor de Gentse Raadkamer. Als die wordt goedgekeurd, kan ze bovenop de voorhechtenis van intussen bijna twee jaar nog eens twee jaar extra krijgen. Bovendien besliste het Spaanse gerecht intussen om ook de eerste periode van voorhechtenis – die normaal eind november zou aflopen – voor nog eens twee jaar te verlengen, het maximum. ‘Hierdoor kan Jaione nu al tot 22 november 2024 in de cel blijven. Als het nieuwe Spaanse verzoek door de Gentse Raadkamer wordt goedgekeurd, zou ze dus tot zes jaar in de cel kunnen zitten zonder veroordeeld te zijn.‘

Politieke krachten

‘De hele voorgeschiedenis doet vermoeden dat het Spaanse gerecht niet op zoek is naar de waarheid,’ vreest Decoodt. ‘Men maakt wel misbruik van de voorhechtenis om iemand gedurende vier – of in het slechtste geval nu zelfs zes jaar – jaar op te sluiten zonder enig bewijs van schuld. Dit is een rechtstaat onwaardig. Wij vragen aan het Spaanse gerecht om onmiddellijk een eind te maken aan de voorhechtenis van Jaione en haar in vrijheid te stellen. Daarnaast eisen we ook een eerlijk proces, zonder verder uitstel. Jarenlange voorhechtenis zonder proces moet zeer uitzonderlijk blijven, en kan enkel als de betrokkene een groot veiligheidsrisico inhoudt én als er intussen ook effectief onderzoeksdaden worden gesteld die tot bewijzen leiden.’

Voor het Gentse actiecomité is het overduidelijk dat er achter het Spaanse gerecht ook politieke krachten actief zijn, die er alles aan doen om ETA-gevangenen kost wat kost achter de tralies te houden. Aan de Belgische politieke en juridische instanties vragen ze dan ook om de Spaanse overheid expliciet te wijzen op deze niet correcte en oneerlijke rechtsgang, en dit ook aan te klagen binnen de Europese kanalen. Spanje kent geen verjaringstermijnen voor terroristische misdaden, en dat vertaalt zich dan ook vaak in loodzware straffen die vlotjes kunnen oplopen tot dertig of veertig jaar.

Ramón Romeo

Actiecomité vraagt politieke steun voor Baskische kokkin uit Gent