Wie zich voor hedendaagse schilderkunst interesseert, verkijkt zich wel op verwarring. Hoewel uit het verleden blijkt dat meesterwerken zeldzaam zijn, menen eigengereide theoretici al jarenlang op de kunstmarkt hedendaagse tegenhangers van grote voorgangers te signaleren. En al even verwarrend: in de moderne musea zoals het S.M.A.K. promoot men met museaal gezag allerlei kunstuitingen en schilderkunst, waaraan niet zelden optische rijkdom ontbreekt.

Basisideeën over schilderkunst

In aansluiting op mijn tekst van 18 september wil ik graag met de analyse van Dier (aquarel en potlood op papier 24-33 cm), een recent werk van Firmin Schyvinck (°Adegem 1933), aantonen dat optische rijkdom, het waarmerk van de grootse traditie, ook in de hedendaagse verwarring een te wensen keuze blijft. Maar eerst nog even de basisideeën in herinnering roepen.

De mens is op de natuur gericht: met zijn verstand en instinct benadert hij haar consumptief, als voorwerp van kennis en begeerte. Met zijn geest (h)erkent hij haar creatieve wetmatigheid en beleeft hij haar in verwondering als authentieke expressie van leven, als schoonheid. Schoonheid dan niet als conventie, maar als onvervreemdbare eigenheid. Met een fascinerend kleur- en vormleven in onbeperkte verscheidenheid, met intrigerende verhoudingen en een harmonie van contrasten. Met ritmisch evenwicht: een organisch geheel dat de som van onvervangbare delen overstijgt. Kunstenaars verbeelden in hun meesterwerken al eeuwenlang die schoonheid. Zij blijft ook nu de uitdaging tot tijdloze schilderkunst.

Tijdloze schilderkunst appelleert niet aan eruditie, maar aan optische vorming en geestelijk verlangen. Ze appelleert met verf die kleurleven wordt, met een vormgeving die als vormleven de verwijzing overstijgt, en met een compositie als organisch geheel. Zo was dat bij Van Eyck, zo nog bij Picasso, zo trouwens bij allen voor wie creëren-zoals-de-natuur-creëert het streefdoel is.

Bespreking van het werk

Al bij de eerste aanblik ervaar je dat het dier alleen maar aanleiding tot creëren was. Weg van de fotografische weergave wordt de beleving van zijn onvervreemdbare eigenheid, zijn authentieke schoonheid in kleurvormen verbeeld. Hier creëert de kunstenaar niet naar, maar creëert hij zoals de natuur creëert. Er is niets in het werk dat niet op optische schoonheid is betrokken.

Lees indringend de slingerbeweging boven het dier: zijn kleur- en vormcreatie, zijn gevarieerde en met kleur verrijkte lijnvoering. En lees hoe het de omringende ruimte optisch rijk verdeelt. Kop, rug, buik, schouder, poten, staart en bodemvlak worden intrigerende kleurvormen in organische samenhang. Een samenhang die door geïntegreerde vlakken omkranst is: een boeiende compositie is als vanzelf ontstaan.

Zie de stoere kop die in zachte tonen zingt binnen tedere lijnen doordrongen van kleur; met oren die de nek ritmeren, en een oog dat echoot in de holte van de neus. En tussen delicate liplijnen is er de kleurtong die harmonieert met de gele toorts. Die licht op vanuit de linker benedenhoek onder het schoudervlak, en beweegt voort in de slinger boven het dier. Zie ook hoe het tonglicht zich boven oren en nek weerkaatst.

Creatieve wetmatigheid

Ervaar het harmonische contrast tussen het geritmeerde rugvlak en de gestreepte buik. Ontdek de verbindingsboog tussen kop en staart. Zie hoe verrassend de staart is ingeplant en hoe hij binnen een lijnvoering, die langs kleur vibreert, op het geheel betrokken is.

Wie telkens weer langzaam over het werk glijdt, die vindt wat er eerder in deze creatie ongezien bleef. Zij verrast alsmaar met haar gevarieerde kleurvormen, haar harmonie van contrasten, haar intrigerende verbondenheid.

Intussen is al duidelijk dat de kunstenaar in dit werk niets anders dan de visuele beleving verbeeldt. Kunsthistorisch gezien heeft de fotografie dan wel de band met de gelijkenis doorbroken. Maar creatieve wetmatigheid blijft het waarmerk van kwaliteit, ook voor hedendaagse schilders. En dat beseft Firmin Schyvinck door en door.

De visie van Schyvinck

Ik ontmoette hem voor het eerst in 1963 naar aanleiding van zijn tentoonstelling in Kaleidoskoop. In die tijd was dat de vermaarde Gentse galerij van Raoul Vander Vekens. In confrontatie met zijn werk en bij gezamenlijke bezoeken aan musea en tentoonstellingen leerde ik sindsdien geleidelijk zijn visie op schilderkunst kennen en de consistentie ervan waarderen.

Ook al heeft schilderkunst wel meer functies en facetten, voor hem is en blijft ze allereerst de kunst van het schilderen. Dit komt neer op het herscheppen van de visuele fascinatie in kleurvormen. ‘Vanuit zijn artistieke ambitie gelooft ook hij in vernieuwing, maar niet zonder historisch perspectief en niet zonder het besef dat de geschiedenis van de schilderkunst zelfs in haar schokkende wijzigingen één constante vertoont. Niet het idee, niet het thema bepaalt de kwaliteit, wel het scheppingsproces dat de optische wereld als belevingswaarde verbeeldt’, aldus Schyvincks biografie. Voor hem is en blijft vergeestelijking het onderscheidende kenmerk van alle meesterwerken. Zowel de oude als de recente meesterwerken.

Zijn visie is niet de gangbare: ze is niet betrokken op de maatschappelijke verwevenheid van de schilderkunst. Het zijn niet de kunsthistorische of -filosofische beschouwingen die haar bepalen. Zijn visie steunt niet op de evaluatie van kunstpromotoren of -critici. Wezenlijk ontstaat ze aan zijn artistieke ervaren en aan zijn creatieve erkenning van schilderkunst door stijlverschillen heen. Anders dan de bespiegeling van derden is ze eerstehandsinformatie.

Creëren zoals de natuur creëert

Merkwaardig is hoe hij steeds is voorbijgegaan aan hedendaags succes en tegendraads betrokken is gebleven op de creativiteit van de groten uit elke tijd. Zonder brede erkenning is hij blijven schilderen en vanuit zichzelf is hij telkens weer de picturale uitdaging blijven aangaan om de visuele fascinatie in kleurbeelden te herscheppen. Creëren zoals de natuur creëert blijft zijn streefdoel. En dat blijkt ook uit dit besproken werk dat hij nog als 88-jarige heeft gecreëerd. Zijn inzicht in de eeuwenlange evolutie van de schilderkunst sterkt zijn vertrouwen dat men zijn werk ooit zal vatten.

Raoul Vander Vekens

Ook vandaag is Schyvinck optisch rijk