Met het jaareinde in zicht is het een goede gelegenheid om terug te blikken op hoe beleidsmakers omgaan met de vele uitdagingen. En dan voor eens los van de unieke context van de coronacrisis. Al snel wordt duidelijk dat beleid plannen op lange termijn niet meteen de voorkeur geniet.

Dit ten voordele van wat men ‘steekvlampolitiek’ kan noemen: een snelle, vaak niet helemaal doordachte beleidsrespons op een probleem dat zich plots voordoet. Maar, dat probleem wortelt vaak in jaren van gebrekkig beleid. Soms is die problematiek dringend, en is het terecht dat er snel een oplossing moet worden gezocht, maar vaak is dat helemaal niet het geval.

Druk vanuit PVDA-PTB

In april van dit jaar bliezen de vakbonden de loononderhandelingen met de werkgeversorganisaties op, omdat ze de 0,4 procent loonsverhoging te karig vonden. Als gevolg hiervan kwam de federale regering aan zet, en besliste ze de maximale marge voor de loonkostenontwikkeling van 0,4% voor de periode 2021-2022 te bekrachtigen.

In het debat daarrond kwam Vooruit-voorzitter Conner Rousseau plots echter met een ‘steekvlam’-voorstel, om het uitkeren van dividenden zo maar even te verbieden. Het is zo dat de ‘wet van 1996’ dat toelaat, maar los van de internationale schade voor onze economie die zo’n maatregel zou veroorzaken, vergat Rousseau even dat dividenden niet enkel voor investeerders of ondernemers van belang zijn, maar ook voor de bredere bevolking. Dat via aanvullende pensioenverzekeringen of andere spaar- en beleggingsvormen.

Het zal allicht niet verbazen dat de demarche van Rousseau was ingegeven door de zware druk vanuit de extreemlinkse PVDA-PTB. Diezelfde vrees voor het rode gevaar leidde de Franstalige zusterpartij Parti Socialiste (PS) er afgelopen herfst toe om een hele reeks populistische voorstellen te lanceren die kant noch wal raken.

Bloemlezing

Een bloemlezing: Minister van Pensioenen Karine Lalieux stelde voor dat wie tien jaar werkt al recht heeft op een pensioen. Zoiets is gangbaar in plaatsen als het Europees Parlement. Maar of dat een referentie van verantwoordelijk financieel beheer is, is maar de vraag. Haar PS-collega van Werk en Economie Pierre-Yves Dermagne wilde dan weer dat men ook volwaardig stempelgeld krijgt als men vrijwillig zijn job opzegt, wat professor Wim Van Lancker (KUL) tot het volgende commentaar verleidde: ‘Net zoals je je eigen huis niet in brand mag steken om de brandverzekering uitbetaald te krijgen, is het niet de bedoeling dat je vrijwillig een werkloosheidsuitkering kan opvragen.’

Het rode PS-opperhoofd Paul Magnette kwam op zijn beurt met een 700 miljoen euro kostend voorstel om het openbaar vervoer ‘volledig gratis’ te maken. Dat omdat er volgens hem vanwege de ‘uitdagingen op vlak van klimaat’ een ‘elektroshock’ nodig zou zijn. Steekvlampolitiek in letterlijke zin.

Vlaamse steekvlampolitiek

Ook op Vlaams niveau was er afgelopen jaar sprake van steekvlampolitiek.

Zo verplichtte de Vlaamse Omgevingsinspectie de chemiefabriek van de Amerikaanse multinational 3M in Zwijndrecht om alle productieprocessen in de fabriek, waarbij PFAS-stoffen kunnen worden uitgestoten, tijdelijk stop te zetten. Dat nadat uit een bloedonderzoek bleek dat honderden omwonenden te veel dergelijke schadelijke stoffen in hun bloed hebben.

Dat lijkt op het eerste zicht misschien een logische beslissing, maar zo evident is dat niet. 3M-topvrouw Rebecca Teeters stelt hierover dat er wel jaarlijks 3 gram PFAS-stoffen worden uitgestoten uit de schouw van de fabriek, maar dat deze waarde te laag is om de hoge waarden gemeten bij de omwonenden te verklaren.

Zij zegt daarover: ‘De gemeten waarden tonen aan dat ze niets te maken hebben met de huidige emissies van 3M, en alles met de historische vervuiling van de voorbije jaren. (…) We onderzoeken al decennialang de bloedwaarden bij ons eigen personeel, en die liggen tot tien keer hoger dan wat in Zwijndrecht gemeten is. Maar onze werknemers worden daar niet ziek van.’

Jobs in gevaar

Uiteraard verdedigt zij haar eigen bedrijf, maar het sluiten van productielijnen zou ook wel eens jobs in gevaar kunnen brengen, aldus het bedrijf, ook door de schade aan de wereldwijde toeleveringsketens. Zou het temeer niet logischer zijn dat de Vlaamse overheid eerst bewijst dat de meting van de uitstoot door 3M fout is, en de huidige productieprocessen dus wel degelijk gevaarlijk zijn, vooraleer ze een dergelijke drastische beslissing neemt?

Dit staat ook los van de vraag of er al dan niet een probleem is met die stoffen in Zwijndrecht, een ernstige problematiek die zich trouwens ook op andere plaatsen in Vlaanderen stelt.

3M zelf lijkt dat alvast niet te betwisten en is ook bereid om ‘met geld over de brug komen, zodra de noodzakelijke maatregelen voor het wegwerken van de historische vervuiling duidelijk zijn’, volgens topvrouw Teeters, die er aan toevoegt: ‘Dan zullen we die remedies implementeren en ervoor betalen.’

Een energiecrisis die niet uit het niets komt

Tot slot zorgt ook de huidige energiecrisis, waarbij de energieprijzen in ons land en wereldwijd fors stijgen, voor paniek in de kringen van beleidsmakers, en zeker op het niveau van de Europese Unie, dat op dit vlak een grote invloed heeft.

De voorstellen die de Europese Commissie in dit kader deed, zijn volgens voormalig minister van Financiën en Europees Parlementslid Johan Van Overtveldt (N-VA): ‘een doe-het-zelfgids met adviezen en opties voor de lidstaten’, die neerkomen op ‘ad hoc oplossingen en steekvlampolitiek.’

Als alternatief wil hij: ‘de praktische en financiële haalbaarheid van de noodzakelijke klimaat- en energietransitie grondig onderzoeken’, waarbij hij terecht stelt: ‘De hoge energieprijs wordt onder andere beïnvloed door vraag- en aanbodproblemen op de gasmarkt. Voor gas is de EU quasi volledig aangewezen op invoer, onder andere uit Rusland.’

Geopolitieke spelletjes

Dat Rusland zich wel eens inlaat met geopolitieke spelletjes, mag niet verbazen, dus de vraag is vooral waarom de Europese Unie (EU) zo afhankelijk van het Kremlin is geworden. De reden daarvoor is uiteraard de klimaatpolitiek van de Europese Unie. Dat de EU een prijs zet op het uitstoten van CO2 is één zaak.

Een belangrijke reden waarom die prijs op op de markt van CO2 emissiecertificaten dit jaar zo hoog opliep – met alle gevolgen van dien voor onze energieprijzen – is omdat de EU ook wil bepalen hoe lidstaten die vermindering in CO2-uitstoot realiseren. Een minimumpercentage – 40% – van de energievoorziening moet volgens Europa tegen 2030 immers via hernieuwbare energie gebeuren.

Geen plaats voor steekvlampolitiek

Dat is ondanks het feit dat hernieuwbare energiebronnen niettegenstaande jarenlange subsidies slechts goed zijn voor 10% van de globale energievoorziening. Zonne-energie en windenergie maken dan nog slechts maar een deel uit van die 10%. Ondanks het feit dat kernenergie CO2-neutraal is, draalt de EU dan ook om dit te erkennen als milieuvriendelijke energiebron, in het kader van de nieuwe ’taxonomie’-regelgeving die belangrijk is voor investeringen op dit vlak.

Dit onvriendelijk Europees kader voor betrouwbare energiebronnen speelde dus een bepalende rol in de grotere Europese energie-afhankelijkheid. En als er één sector is waar beslissingen op lange termijn moeten worden genomen en er geen plaats is voor ‘steekvlampolitiek’, is het wel de energiesector.

Drama

Dat is uiteraard nog duidelijker bij het drama dat zich momenteel op het Belgisch federaal beleidsniveau afspeelt, waarbij perfect werkende kerncentrales dreigen te worden gesloten, in een cynisch samenspel tussen groene politici die tegen kernenergie zijn, een Franse energieproducent – Engie – die in de vorm van subsidies voor gascentrales belastinggeld ontvangt om de kerncentrales niet meer open te houden en Vlaamse centrum-rechtse politici die hier om onbegrijpelijke redenen in meegaan.

Aan de oorzaak van dit alles ligt een gebrek aan langetermijnvisie en voorkeur voor steekvlampolitiek. Om het met de woorden van voormalig KUL-rector Rik Torfs te zeggen: ‘Steekvlampolitiek is het gevolg van het ontbreken van een denkkader en een levensfilosofie. Dan zijn alle vragen even belangrijk, even vluchtig, even onoplosbaar.’

Rebecca Teeters

Steekvlampolitiek: een oud zeer

3M in 2020 veroordeeld in VS

PFOS volgens 3M onschuldig voor de mens