Beieren is gekneed door het christelijke geloof. Minister-president Markus Söder heeft dat nog eens willen onderstrepen met zijn ‘Kreuzerlass’ (het besluit over het kruis), maar dat viel niet overal in goede aarde.

‘Vlaanderen is het Beieren aan de Noordzee’, schimpte de oude Tobback ooit. De Belgische socialist legde de link tussen de katholieke achtergrond van beide cultuurlanden en het nationalisme dat er zou heersen. Het is een feit dat Beieren – ooit een koninkrijk, nu een ‘Land’ (een deelstaat van de Bondsrepubliek Duitsland) – geworteld is in het christendom.

De vele barokke kloosters en kerken zijn er de machtige getuigen van. Daarnaast zijn Beierse politici niet alleen vurige patriotten van hun ‘Freistaat’, maar ze springen ook vaak in de bres voor Duitsland als het grotere geheel (enkele separatisten zoals een Wilfried Scharnagl niet te na gesproken).

Weerbaar

Vanaf 1918, het einde van de monarchie, tot 1933 bepaalde de Bayerische Volkspartei (BVP) het politieke gezicht van Beieren. In die periode, die van de Republiek van Weimar, behaalde ze bij deelstaatverkiezingen tussen de 31 en 39 procent. De BVP was de regionale tak van de nationale katholieke ‘Zentrumspartei’. Zoals vandaag de Christlich-Soziale Union (CSU) dat is van de Christlich Demokratische Union (CDU).

Terwijl het ‘Zentrum’ zich meer unitair opstelde, ging de BVP voor meer federalisme. We mogen niet vergeten dat Otto von Bismarck de toetreding van Beieren in 1871 tot het pas opgerichte keizerrijk ‘afkocht’ met ‘Sonderrechte’ (bijzondere rechten). De BVP sprak conservatieven en katholieken uit de burgerij aan.

Zelfs Heinrich Himmler, de latere Reichsführer-SS, was er van 1919 tot 1923 lid van. In dat jaar bekeerde hij zich tot het andere ‘geloof’ dat een van oorsprong katholieke Oostenrijker in München was beginnen uitdragen. Diens NSDAP rolde tussen 1930 en 1933 als een pletwals over het Duitse kiezerslandschap.

De Beierse partij bleek trouwens meer weerbaar te zijn tegenover het nationaalsocialisme dan de andere burgerlijke partijen. Bij de deelstaatverkiezingen van 24 april 1932 haalde ze 32,55 procent. Maar de ‘Machtergreifung’ van Adolf Hitler ging gepaard met het einde van alle andere politieke partijen. Ook de BVP; ze ontbond zichzelf op 10 juli 1933.

Boegbeeld

Na de Tweede Wereldoorlog rezen twee nieuwe Beierse partijen uit de as: de CSU en de Bayernpartei. De CSU slorpte ook de vroegere kiezers van de Beierse tak van de Deutschnationale Volkspartei (DNVP) op. Het verklaart misschien haar Duits patriottisme (naast het Beierse).

Sindsdien is de CSU – met een kleine onderbreking in de jaren ’50 – altijd aan de macht geweest in Beieren. Haar meest bekende boegbeeld was Franz Josef Strauß, die minister-president was van 1978 tot 1988 (portret). De CSU sleepte in 2003 nog 60 procent van de stemmen in de wacht. Daarna begon de geleidelijke afkalving. In 2023 behaalde ze maar 37 procent. Ze vormt nu een regeringscoalitie met de ‘Freie Wähler’ van Hubert Aiwinger.

Neutraliteit

De CSU is altijd goed voor – naar Duitse normen – ongewone acties en verklaringen. Een voorbeeld daarvan is het ‘Kreuzerlass’ van Söder uit 2018. Dat hield in dat in de inkomhal van elk officieel gebouw ‘goed zichtbaar een kruis’ moest worden aangebracht ‘als uitdrukking van de historische en culturele stempel op Beieren’.

De vrijzinnige Bund für Geistesfreiheit (BFG) legde een klacht neer bij het Beierse Verwaltungsgerichtshof (administratieve rechtbank) (VGH) omdat het besluit tegen het neutraliteitsgebod van de staat zou ingaan. En zelfs de katholieke Kerk was er niet over te spreken. Kardinaal Reinhard Marx zei: ‘Wenn das Kreuz nur als kulturelles Symbol gesehen wird, hat man es nicht verstanden’. (Wie in het kruis enkel een cultureel symbool ziet, heeft de betekenis ervan niet begrepen.)

Het VGH oordeelde in 2022 dat het bij het Kreuzerlass om een gewoon dienstvoorschrift gaat zonder juridische werking naar buiten toe, en de klagers niet in hun grondwettelijk verankerde vrijheden ingeperkt worden. De inkomhal – een plaats waar bezoekers haastig doorlopen – zou van het kruis slechts ‘een passief symbool zonder missionerende werking’ maken.

Openheid

De BFG ging daarop in beroep bij het Bundesverwaltungsgerichtshof (federale administratieve rechtbank) in Leipzig. De rechters volgden in hun arrest van 19 december 2023 de lijn die het VGH had uitgezet. Ze oordeelden ook dat de Freistaat Bayern zich door het ophangen van een kruis in een dienstgebouw ‘niet met christelijke geloofsartikelen’ identificeerde. Het kruis zou de ‘openheid van de staat tegenover andere geloofsuitingen en wereldbeschouwingen niet in de weg staan’. Het is openheid waartoe het neutraliteitsgebod de staat zou verplichten, niet tot het ‘volledige afzien van religieuze verwijzingen in de zin van een streng laïcisme’.

De BFG blijft niets anders over dan de tocht naar Karlsruhe, waar het Bundesverfassungsgericht, het Grondwettelijk Hof, zetelt. De CSU-fractie in het Beierse deelstaatparlement reageerde tevreden op het arrest: het is een ‘ja tegen onze waarden en ja tegen de stempel die het christelijke Avondland op ons land heeft gedrukt’.

Reinhard Marx

Strijd over het kruisbeeld in Beieren