De Nederlandse regering liet afgelopen weekend twee windmolenparken stilzetten omdat een computermodel veel trekvogels voorspelde. Volgens een Nederlands Europees parlementslid zal dit binnenkort vaste kost zijn door de Natuurherstelwet binnen de Green Deal. De leveringszekerheid van windenergie vanop de Noordzee daalt daarmee nog meer.

De delegatieleider van de Nederlandse partij CDA en vicevoorzitter van de christendemocratische fractie in het Europees Parlement Esther de Lange twitterde woensdag: ‘Windparken stilgezet om trekvogels te beschermen. Met de Natuurherstelwet zal dit vaker gebeuren, wat de leveringszekerheid van energie in gevaar brengt. Het is zaak balans te vinden tussen groene energie en biodiversiteit. Daarom moet het wetsvoorstel terug naar de tekentafel.’

Daarmee doelde ze op een kort nieuwsbericht dat meldde dat de windmolens op zee bij Borssele langs de Schelde en bij het Noord-Hollandse Egmond aan Zee afgelopen zaterdag vier uur lang stilstonden omdat een massale vogeltrek boven de Noordzee was voorspeld.

Veilige doortocht voor vogels

De Nederlandse minister voor Klimaat en Energie Rob Jetten van het links-liberale D66 zei daarover: ‘Zo hadden de vogels een veiligere doortocht’.

Volgens het Nederlandse persbericht werd deze stap wereldwijd voor het eerst gezet. De verwachting is dat windparken op de Noordzee vanaf het najaar van 2023 vaker stilgezet zullen worden om trekvogels een goede doorgang te verlenen. De Lange is ervan overtuigd dat dit vaker zal gebeuren door de Natuurherstelwet die de Europese Commissie door de lidstaten wil laten goedkeuren. De Noordzee is een van de drukste vliegroutes voor trekvogels. Vele daarvan sneuvelen tussen de wieken van de steeds talrijker windmolenparken.

Waarom vreest de Europarlementariër dat dit door de Natuurherstelwet vaste praktijk wordt? Ten eerste omdat een deel van de windmolenparken in Natura-2000-gebied in de Noordzee liggen. Ten tweede omdat het verslechteringsverbod in die Natuurherstelwet ook bepaalt dat in andere gebieden buiten Natura-2000-gebieden de biodiversiteit niet mag verslechteren. De nadruk ligt daarbij vooral op vogels die, uiteraard omdat ze vliegen, meestal buiten Natura-2000-gebied voorkomen.

Het verhaal moet wel genuanceerd. Zo bleek dat de windturbines niet echt volledig stilvielen, maar maximaal twee omwentelingen per minuut bleven doordraaien. De opgewekte energie werd dus gebruikt om de wieken af te remmen.

Project komt niet plots uit de lucht vallen

De als zeer ‘groene’ minister bekendstaande Jetten bleek ook erg trots op het het Start/Stop-project. ‘Alle betrokken partijen hebben nauw samengewerkt en dit in relatief korte tijd opgezet’, zei Jetten. De beslissing berustte op een heus vogeltrekvoorspellingsmodel dat een doctoraatsstudent van de Universiteit van Amsterdam ontwikkelde. Dat model maakte gebruik van enerzijds weergegevens, en anderzijds diverse vogelradars op de Noordzee.

Toch was het project verre van ‘op korte tijd’ opgezet. De voorbereidingen vonden al veel langer plaats. De overheidsdienst Rijkswaterstaat (verantwoordelijk voor de vaarwegen, de kust, de dijken, enzovoort) werkte al jaren aan het project.

Samen met windmolenparkuitbaters zet Rijkswaterstaat al enkele jaren vogelradars in, zoals de zogenaamde Robin-radar van Robin Radar Systems. De 3D-vogelradar Max van Robin draait iedere seconde eenmaal om zijn as en maakt daarbij een beeld van zijn omgeving. Zo legt bijvoorbeeld Eneco de vliegpaden van vogels 360 graden rond de radar vast. Deze vogelradars zijn oorspronkelijk ontwikkeld voor luchthavens waar vogels voor levensgevaarlijke situaties kunnen zorgen als ze in de turbines van straalvliegtuigen belanden. De vogelradar hielp daarbij om maatregelen te nemen om de vogels te verjagen van een vliegveld.

Het belang van de energievoorziening

Rijkswaterstaat zette al in 2011 een vogelradar op het boorplatform van de Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM). Dat was destijds om de routes van trekvogels in kaart te brengen. Sinds 2022 dient de radar om gegevens te verzamelen, enerzijds over vliegbewegingen van trekvogels en anderzijds over het vlieggedrag van de trekvogels voor en na de bouw van een windenergiepark.

Als trekvogels op rotorhoogte van de windturbines vliegen, bestaat het risico dat ze er tegenaan vliegen. Om dat te voorkomen zou men alle windparken moeten uitschakelen. Voor Rijkswaterstaat en de Nederlandse regering was dat gezien het belang van een stabiele energievoorziening niet mogelijk in 2022. Met de kennis dankzij de radars volgde nu een trekvogelvoorspellingsmodel. Volgens Rijkswaterstaat voorspelt dat model twee dagen van tevoren een massale vogeltrek over de Noordzee op rotorhoogte van de turbines. Dat geeft de tijd om het stilzetten van de windturbines zorgvuldig voor te bereiden, zodat de windparken zonder risico voor de stroomvoorziening kunnen worden stilgezet.

Juist in het voorjaar en het najaar, als de vogeltrek begint, is de vraag naar stroom hoger dan in de zomer. De negatieve publiciteit door het ‘vermalen’ van zeevogels is vervelend voor de Nederlandse regering die voluit inzet op extra windmolenparken op de Noordzee.

René Lemmen

Nederlandse windmolens stilgezet voor trekvogels