Als Fernand Huts iets doet, is het niet bescheiden. Hij is baas van het grootste Antwerpse logistieke bedrijf Katoennatie, kocht onlangs ook de Mexico Natie erbij, en is een gepassioneerd kunstverzamelaar. Een groot man die op de kleintjes let. Katoennatie heeft 800.000 vierkante meter zonnepanelen op het dak liggen, goed voor 15 miljoen euro subsidies per jaar waardoor de energiefactuur van mensen die in het Waasland wonen aardig oploopt. In Zeeuws-Vlaanderen kocht hij via zijn Luxemburgse vennootschap een groot lot percelen, eigendom van de stad Gent, achter de rug van kleine boeren die geen kans kregen om te bieden. Van Voka kreeg hij een gouden plaat in de Galerij der Prominenten.

Die kleine boeren mogen nu wel hun gezeur staken: Huts gaat de Antwerpse Boerentoren, die hij twee jaar geleden van de KBC kocht, opfrissen met een riante toren-op-de-toren. Niemand minder dan de internationale sterarchitect Daniel Libeskind staat voor het ontwerp. Bekend van onder meer het Ground Zero-monument in New-York, het Congrescentrum in Bergen, imposant-futuristische museumgebouwen in Denver (Colorado), Vilnius (Litouwen) en de 192 meter hoge wolkenkrabber Zlota 44 in Warschau.

Libeskind betekent echte Waw!-architectuur. Het uitdagen van zwaartekracht en een kubistische explosie van vlakken vormen zijn visitekaartje. Traditie en verleden zijn bijzaak: deze modernist wil scoren met verwarrende complexiteit. Men noemde hem jarenlang ‘de papieren architect’. Enig bruuskeren van het publiek hoort daarbij (‘mensen snappen dat toch niet’), evenals het verheerlijken van de ontworteling, tot op het oikofobische af. Moderne architecten zijn enigszins autistische globalisten, hun artefacten poten ze neer van de pool tot de evenaar, van New-York tot Shangai.

Gebroken armen en benen

Het Antwerpse justitiepaleis (2006), in de volksmond altijd ‘de frietzakken’ gebleven.

Nu weet ik vanuit mijn vorig leven bij een groot architectenbureau dat iets wat er mooi en exuberant uitziet op de tekentafel en in 3D-animaties, daarom nog niet werkt in de realiteit. Na de bouw van het nieuwe Antwerpse justitiepaleis (ontwerp Richard Rogers), bleken de deuren te klein om de gevangeniswagens te laten binnenrijden. Oeps, foutje. Tot op vandaag benoemt de modale Antwerpenaar het gebouw als ‘de frietzakken’, omwille van de opzichtige puntige uitsteeksels die zeilboten moesten voorstellen.

Er bestaat een uitgebreid blunderboek in de modernistische architectuur, die meer op effect en oogverblinding is gericht dan op eerlijke functionaliteit. Van de 20ste eeuwse architect Le Corbusier is bekend dat het binnen regende in zijn bouwsels met platte daken. De glazen voetgangersbrug over het Canal Grande in Venetië, getekend Santiago Calatrava, is feeëriek mooi maar ook spiegelglad bij nat weer, en leverde al tal van gebroken armen en benen op. De stad voorziet de brug nu van rubbermatjes: niet conform het architecturale plaatje, maar wel nuttig. Rond de sneeuwwitte vloeren van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen, die vanaf de openingsdag al vol met zwarte vegen stonden, een ideetje van het exclusieve architectenbureau Kaan, zijn ook al tal van moppen in omloop.

Daarmee hebt u al een paar namen gekregen uit het clubje van vedette-architecten. Sterarchitectuur staat vooral in dienst van prestige. De ontwerper verkoopt niet alleen een plan, maar ook zijn naam, een merk, en dat mag iets kosten. Aan de andere kant willen steden ‘landmarks’, zo heet dat in het city marketing jargon, die verbluffen, toeristen aantrekken, en liefst 500 jaar meegaan. Wat meteen ook de bouwheer eeuwige roem zal opleveren. Dat kan tegenvallen: weinig hedendaagse gebouwen halen een halve eeuw. Het beton en de bewapening zijn er gewoon niet op berekend. En niets veroudert zo snel als modernisme.

Fallocratisch

Het ‘lelijkste gebouw van Europa’ staat pal in het midden van Antwerpen, naast de opera.

Over de drang om in de hoogte te bouwen en de hemel in te pieken zouden we lange Freudiaanse bomen kunnen opzetten. Van de piramides, over de kathedralen en belforten, tot de hedendaagse wolkenkrabbers moet hoogte macht, rijkdom en autoriteit weerspiegelen. Wie uitzicht heeft over de omgeving, is tactisch in het voordeel én staat dichter bij God. Vrouwen probeerden dat in de jaren ’60 met het haartorentje, ‘dot’ genoemd, maar verder zijn ze niet geraakt: de torenbouw is mannelijk-fallocratisch bij uitstek. Het gaat erom de grootste te hebben en dat te demonstreren, schoonheid en zin voor proportie zijn bijzaak.

Edoch, met hoogbouw moet men opletten, zeker in de binnenstad. Eens het er staat moet je er maar aan wennen. De 100 meter hoge, in 1974 geopende Antwerp Tower (foto), pal naast de Vlaamse opera en op een boogscheut van het Centraal Station, staat geboekstaafd als een van de lelijkste gebouwen van Europa. Plannen om hem af te breken werden in 2017 door het toenmalige stadsbestuur gecounterd: er kwamen integendeel nog een paar verdiepingen bij. Waarschijnlijk met het idee dat de critici toch ooit zullen uitsterven. En wie verdwaalt in de stad kijkt gewoon naar boven.

Maar wat nu met dat ontwerp voor een vernieuwde Boerentoren? Het gebouw verrees aan de Antwerpse Meir begin de jaren ’30, op initiatief van het stadsbestuur. Ook toen al wilde men met hoogte moderne durf uitstralen. De bouwmeester van Antwerpen en een stel prestigieuze architecten zorgden voor het concept, geldschieter was de Boerenbond, wat de overbekende spotnaam opleverde. Met zijn hoogte van 87,5 meter bleef hij ruim onder de Onze-Lieve-Vrouwentoren (123 meter), en daar wil Fernand Huts nu iets aan doen.

Er komt een driehoekige glazen superstructuur bovenop het bestaande gebouw, en daarnaast dus een nieuwe glazen toren die echt in de hemel piekt en, zo verzekerde de architect, net onder de hoogte van de kathedraal zou blijven. Oef. Huts wil er als mecenas naar zijn zeggen vooral een cultuurtoren van maken, met expositieruimtes en kunstdepots, neen, dus niet voor uw communie- en trouwfeesten.

‘Wereldtop’

De hoogste toren ter wereld is momenteel de Burj Khalifa in Dubai (825 meter).

‘Trumpiaanse pronkzucht’, fulmineren tegenstanders, verwijzend naar de vorige president van de Verenigde Staten die ook iets had met hoogbouw. ‘We kiezen bewust niet voor middelmaat, maar voor wereldtop’, aldus de flamboyante ondernemer. De vraag is nog maar of je boven de middelmaat uitstijgt door supertorens te bouwen en een dure architect onder de arm te nemen. Dat heeft eerder Baas Gansendonck-allures. En of de rijkdom van de bouwheer, die zijn naam wil verbinden aan zo’n project, niet eerder vertaald wordt in protserige megalomanie.

Grootsheid is een mentale eigenschap, verbonden met generositeit, gevoel voor het overstijgende, maar ook ratio en harmonie. Megalomanie is gericht op uiterlijkheid en grootspraak, zoals de oliestaten in een wedren zijn verwikkeld om het hoogste gebouw ter wereld. Wie met enige zin voor proportie wil daarmee wedijveren? In de Hutstower lijken vooral de ambities aanwezig van een man die roem wil materialiseren en zijn hoogst persoonlijke voetafdruk in de geschiedenis wil plaatsen. Heeft de Antwerpenaar daar iets aan? Het ego van Fernand Huts is precies even groot als dat van architect Libeskind, in die zin is het een perfecte match.

Eerlijk: volgens mij past die reusachtige glazen container als een tang op een varken. Een meer Vlaamse down-to-earth-benadering ware misschien passender geweest. Het gaat uiteindelijk over een boerentoren. Antwerpen is Dubai niet. Esthetisch gezien is die bestaande building uit de jaren ’30 al hoog genoeg, en zou iets meer creativiteit om het origineel te respecteren, de bouwheer gesierd hebben. Klein detail: Fernand Huts presenteerde zijn ontwerp al in een feestelijk persmoment, nog voor er ook maar enige bouwaanvraag is gedaan of overleg met de Erfgoedcommissie is gebeurd (het gebouw is een bescherm monument). Hopelijk krijgen de Sinjoren er geen nieuwe ‘frietzak’ bij.

Luistertip: ‘Oh, Lieve Vrouwe Toren (La Esterella, 1953)

Richard Rogers

Fernand Huts en zijn Boerentoren: grootsheid of megalomanie?