Het boek van Robert Jan Blom ‘Joods leven in de 21ste eeuw‘ biedt een boeiende inkijk in het dagelijkse Joodse leven, voeding en opvoeding, feesten en gedenkdagen, aangevuld met relevante interviews met liberale en orthodoxe Joden. Een praktisch handboek met een schat aan informatie. Wist je dat volgende Nederlandse woorden van Jiddische oorsprong zijn: bajes, gappen, geintje, gozer, jatten, kaffer, kapsones, kits, lef, sjacheraar, smoes, stiekem, tof… Maar er komt natuurlijk veel meer aan bod in dit gesprek.

Je schrijft stelselmatig Joods en Joden met een hoofdletter. Maak je geen onderscheid tussen ‘van Joods religie’ en ‘behorende tot het Joodse’ volk, zoals sommige andere auteurs wel doen?

Blom ‘Ik heb dat door het gehele boek bewust gedaan, uit respect voor het Joodse leven, het Joodse bestaan. Als we spreken over Vlamingen, Belgen of Nederlanders, dan worden aanduidingen als Vlaams, Belgisch, Nederlands enz. ook met hoofdletters geschreven.’

Wat is het verschil tussen Joods-orthodox, Joods-liberaal en Joods-conservatief?

‘In het boek leg ik uit dat er veel stromingen bestaan binnen het Joodse geloof. Het Joods-orthodoxe geloof houdt in dat men zich houdt aan strenge Joodse wetten. Dat betekent dat vrijwel alle herdenkings- rouw- feestdagen, vastendagen en zegeningen worden gevierd en herdacht. Ook wordt de synagoge zeer veel bezocht en daar worden alle gebruiken gerespecteerd, gebruiken zoals Joden die vele eeuwen hebben gevolgd.’

‘Dan is er een kleine groep die zich Joods-conservatief noemt. Deze groep bevindt zich vooral in Engeland met kleine aftakkingen in Nederland en België. Het gaat om een Joodse beleving waarbinnen men zich weliswaar vasthoudt aan traditionele Joodse gebruiken maar tevens bereid is te kijken naar uitdagingen (en dus veranderingen). Joodse wetten worden nageleefd. Voorts is er dan het liberale Joodse geloof. Binnen deze stroming staan de aanhangers open voor nieuwe opvattingen en een meer vrije beleving. Dat wil niet zeggen dat men het Joodse geloof minder aanhangt. Zeker niet: het liberale geloof is ook een stroming die respect verdient. Bedenk dat alle Joodse stromingen het Joodse geloof koesteren, in welke mate dan ook. Met andere woorden: binnen het Joodse geloof zijn er stromingen, net zoals er stromingen zijn in andere religies.’

Je geeft percentages voor de VS: liberaal 38%, conservatief 33%, orthodox 22%. Zijn er ook percentages voor België en Nederland?

‘In Nederland en België leven per land circa 50.000 Joden. In de wereld leven er 15 miljoen Joden. Maar uiteraard zijn er veel meer Joden, dat zijn dus niet geregistreerde Joden. Percentages van geloofs-stromingen worden niet bijgehouden.’

Binnen het Joodse geloof is de voortplanting een religieuze plicht’, lees ik. Wat is de houding tegenover de pil en andere voorbehoedsmiddelen?

Robert Jan Blom’Binnen het strenge orthodoxe leven worden voorbehoedsmiddelen afgewezen. De orthodoxe Jood wijst op de Joodse wet die aangeeft dat voortplanting een religieuze plicht is. Vele Joden houden zich daar niet aan. Maar in het Joodse land Israël worden er steeds grotere gezinnen gevormd. Buiten Israël wordt het Joodse gezin meestal beperkt tot twee à drie kinderen.’

‘Joodse vrienden uit Israël vertellen mij dat er ook daar voorbehoedsmiddelen verkrijgbaar zijn. Ook de pil wordt daar gebruikt. Zelfs de Joodse Bijbel zegt dat de vruchtbare vrouw twee kinderen voortbrengt. Een meisje en een jongen. Bedenk ook dat binnen het Joodse geloof de hoop leeft dat de vrouw de Messias voortbrengt.’

Zijn die voorbehoedsmiddelen in Israël verkrijgbaar en wat is daar het geboortecijfer?

‘Jazeker, voorbehoedsmiddelen zijn ook in Israël verkrijgbaar. Maar dat gezegd: in Israël bestaat er veel minder bezwaar tegen grotere gezinnen dan in andere landen. Joden in Israël hebben het hoogste geboortecijfer met 3,5 per gezin. In Nederland en België zijn er 1,6 kinderen per gezin. Israël heeft het hoogste geboortecijfer van de Westerse wereld. In districten als Judea en Samaria (Israël) mogen er zes kinderen per gezin worden geteld.’

Klopt het dat je Joods bent als alleen je moeder Joods is, maar niet als alleen je vader Jood is?

‘Dat klopt beslist. Het is de meest bekende Joodse wet. De gedachte vertelt dat immers de vrouw voor het nageslacht zorgt en dus ook voor het voortbestaan van het Joodse volk. Bedenk wel dat er ook (vooral liberale) stromingen bestaan die vinden dat je ook Jood bent als alleen je vader Jood is. Maar de overgrote meerderheid binnen het Joodse geloof gaat in die gedachte niet mee.’

Wat is het verschil tussen Bar Mitswa en Bat Mitswa?

‘De Bar Mitswa gaat over de Joodse jongen van 13 jaar. Op die leeftijd wordt hij als volwassen beschouwd. De Bat Mitswa gaat over het meisje van 12 jaar. Zij is al op die leeftijd Joods-volwassen. De meisjes en jongens gaan dan voor het eerst naar de synagoge en lezen voor uit de Joodse Bijbel, de Torah. Het gaat uiteraard niet om de wettelijke volwassen leeftijd maar de emotionele, religieuze leeftijd.’

‘De Mitswa is een strenge plechtigheid waarvoor vooral jongens een jaar lang studeren, onder de leiding van een Joodse leraar. Het is ook een feest met passende kleding en een uitgebreide maaltijd. De Bar Mitswa is dus voor jongens en enigszins ‘strenger’ dan de Bat Mitswa voor meisjes.’

Op de sjabbat mag een Joods gezin geen vuur ontsteken. Geldt dat ook voor elektriciteit? En kan men dat omzeilen door niet-Joods personeel in dienst te nemen?

‘Eigenlijk mag er tijdens de sjabbat geen enkele activiteit worden ondernomen. Wel mag men naar de synagoge lopen en naar dichtbij wonende vrienden en familie. Streng gelovige Joden zullen zelfs geen lichtknopje aanraken. Er bestaat een lange lijst van verboden activiteiten, genaamd ’39 – melachos’. Kaarsen moeten vooraf aan de sjabbat worden aangestoken. En uiteraard mogen hulpdiensten (brandweer, ambulance, politie) wel arbeid verrichten. Van het niet-Joodse huispersoneel wordt verwacht dat ook zij zich houden aan de wetten van de sjabbat. Een overtreding wordt gezien als een zware schending.’

Waarom is een menstruerende vrouw onrein? Heeft dat praktische gevolgen?

‘Dat klopt. Volgens de Hebreeuwse Bijbel is de vrouw tijdens de menstruatie zeven dagen onrein. Dat is een Joodse traditie stelt dat de menstruatie onrein is (Leviticus 15). Dat heeft grote gevolgen. De man mag een menstruerende vrouw niet aanraken, dus ook geen hand geven, niet naast haar in bed liggen, niet met haar dansen en de vrouw mag die zeven dagen ook niet in de keuken komen. Na onderdompeling in een ritueel bad mag zij zich weer rein noemen. Het behoeft geen betoog dat deze Torah-bepalingen vooral worden opgevolgd door streng orthodoxe Joden. Binnen het liberale Jodendom wordt er een stuk milder over gedacht.’

Anderzijds lees ik in je interview met rabbijn Menno ten Brink dat LGBTQI’s welkom zijn bij de liberale Joodse gemeenschap?

‘Binnen Joodse stromingen zijn er discussies over. Er bestaan grote verschillen in opvatting tussen orthodoxe Joden en liberale Joden. De meeste streng orthodoxe Joden hebben hier veel moeite mee. Liberale Joden accepteren de verschillende seksuele geaardheden. Persoonlijk denk ik dat de orthodoxe Joden er langer over doen om de geaardheden te accepteren. In elk geval worden de LGBTQI’s in het Joodse leven niet uitgesloten. Met de acceptatie ligt het anders. Maar die groeit toch ook.’

Robert Jan Blom

Binnenkijken in het dagelijkse Joodse leven