De COP27 was, om het met de woorden van eerste EU vicevoorzitter Frans Timmermans te zeggen, onvoldoende ‘als stap vooruit voor de mensheid en de planeet’. De ‘niet transparante, chaotische en onvoorspelbare’ organisatie door Egypte werd door sommigen met de vinger gewezen. De voornaamste oorzaak van de mislukking moet echter elders gezocht worden: de intrede van klimaatchantage.

Fonds voor verlies en schade

De zogenaamde G77 vraagt al dertig jaar dat rijkere landen en vermeende grote schuldigen van de klimaatcrisis opdraaien voor de kosten die deze crisis bij hen veroorzaakt. In Egypte, zelf een lid van de G77, kregen ze eindelijk een voet tussen de deur: er komt een ‘fonds voor verlies en schade’ dat gespijsd moet worden door de rijke landen. Dat kwam er nadat de huidige, Pakistaanse voorzitster van de G77 lobbygroep, Sherry Rehman, geëist had dat het op de COP27 agenda geplaatst werd. Ze koppelde het vervolgens doodleuk aan verdere klimaatonderhandelingen.

Sommigen zouden dat chantage noemen. Zelf beweerde ze dat die onderhandelingen zonder fonds ‘onhoudbaar’ zijn. Er kwam zelfs een emotionele oproep tot ‘terugbetaling’ (!) van een Ghanees meisje aan te pas.Vervolgens was Timmermans de eerste onderhandelaar die toegaf. Hij vond het in al zijn overduidelijke wijsheid zelfs niet ver genoeg gaan maar wou ‘een fonds waarvoor kwetsbare landen decennialang hebben gevochten’ niet zonder meer afschieten. Dat zou een ‘enorme fout en een grote gemiste kans’ geweest zijn.

Autocraat

Werkelijk? Ik vraag me af of de Europeanen die hij verondersteld wordt te representeren daar ook zo over denken. En of hij die mogelijkheid, als ‘verlichte’ EU-autocraat (of misschien wel –despoot), überhaupt in overweging neemt. Het fonds gaat in elk geval regelrecht in tegen het officiële Belgische standpunt.

Bovendien dreigt het afgeschoten te worden in het Amerikaanse congres aangezien republikeinen het nooit gaan aanvaarden. Anderzijds wil China niet bijdragen tot het fonds, wat zelfs voor de EU onaanvaardbaar is.

Er dreigt dus een patstelling: de G77 gaat nooit haar voet weer van tussen de deur halen, maar anderzijds gaat die deur ook niet veel verder opengaan.

Een distractie

Logisch gezien houdt het fonds trouwens weinig of geen steek. Zo behoren G77 lidstaten als Qatar zelf tot de grote ‘klimaatschuldigen’. Zelfs de armste landen hebben verder heel veel te danken aan het Westen. Moet daar dan geen beloning tegenover staan? Cambridge historicus Robert Tombs noemt de roep om ‘climate change reparations’ om die reden een ‘toxic distraction’.

Wat dat betreft lijkt ze op de even dwaze roep om financiële compensaties voor de slavernij waarvoor Europa verantwoordelijk zou zijn. Terwijl de slavernij beëindigd werd dankzij datzelfde, technologisch geavanceerde en humanistische Europa.

Karren

Zelfs federaal klimaatminister Zakia Khattabi (Ecolo) erkent dat het fonds ten koste gegaan is van grotere inspanningen om de uitstoot van broeikasgassen te reduceren. Met zijn verheven klimaatfonds is Timmermans er dus in geslaagd om de energietransitie nog wat moeilijker en wellicht zelfs compleet onmogelijk te maken. Die kwalijke evolutie is trouwens al veel langer aan de gang: de transitie wordt voor steeds meer idealistische en ideologische karren gespannen.

Zo moet ze per se ‘groen’ zijn en de afbouw van andere vormen van vervuiling omhelzen, evenals de realisatie van het nieuwerwetse ideaal, genaamd (maximale) biodiversiteit. Alsof we ons dat allemaal zomaar kunnen veroorloven.

Andere idealisten koppelen ze dan weer aan ‘rode’ kritiek op de grootste individuele vervuilers (i.e., de rijksten) of zelfs op het ‘racistische’ kapitalisme in het algemeen.

Een succes?

In zijn optimistische analyse van COP27 ziet Telegraph columnist Ambrose Evans-Pritchard het chantage probleem over het hoofd, ook al is hij radicaal tegen het klimaatfonds. Blijkbaar denkt hij dat de G77 op andere gedachten gebracht gaat kunnen worden. Hij focust op de nieuwe beloftes die gemaakt zijn qua afbouw van CO2-emissies, zodat we nu op een traject zitten dat naar een opwarming van slechts 1,7 graden Celsius leidt. Of zou moeten leiden: hij geeft zelf toe dat het hier maar om beloftes gaat.

Een ander vervelend detail is dat China van plan is meer koolcentrales te bouwen. Het is immers bang van black-outs die eigen zijn aan niet altijd beschikbare hernieuwbare energie. Die ‘intermittency’ is inderdaad een groot probleem dat Evans-Pritchard al evenzeer negeert.

De basis van alles

Hij gaat ervan uit dat de transitie naar hernieuwbare energie binnenkort zelfs geen politieke steun meer nodig gaat hebben: de markt zal haar bewerkstelligen. Normale energietransities gaan inderdaad vanzelf omdat ze grote voordelen met zich meebrengen. Precies zoals betere energiesystemen cruciaal waren voor de evolutie van het leven (energie speelde trouwens ook een belangrijke rol bij het ontstaan van het leven).

Zoals de ondernemer Luc Tack het onlangs uitdrukte: ‘Energie is de basis van alles.’ En of: onze hele, geavanceerde cultuur werd gefaciliteerd door het aftappen van steeds rijkere externe (i.e., niet-menselijke) energiebronnen én door het steeds intensiever gebruik van die energie, onder meer dankzij de ontdekking van elektriciteit.

De overschakeling van niet-fossiele organische energie (slaven, dieren en planten) naar veel meer geconcentreerde en makkelijker bruikbare, fossiele organische energie (kolen, gas en vooral olie) was wat die eerste evolutie betreft cruciaal. Daarmee vergeleken stelt de komst van kernenergie niks voor.

Een ongewone energietransitie

De huidige transitie naar relatief goedkope, hernieuwbare energie zou passen in die trend, mocht die energie makkelijk continu voorradig gemaakt kunnen worden (via goedkope opslag en/of efficiënt transport over zeer lange afstand). Helaas zullen we daar wellicht nooit in slagen. Energie uit kernsplijting is evenmin een wonderoplossing en kernfusie gaat sowieso te laat komen, als ze er al komt.

De oplossing

Sommigen zien in kleine modulaire kerncentrales of in gascentrales waarvan de CO2 afgevangen wordt een oplossing voor het intermittency probleem. Maar als dat afvangen zo simpel is, waarom wordt het dan nu al niet gedaan? Zonne-energie levert in onze contreien in de winter bovendien zodanig weinig op (en windenergie is zo onbetrouwbaar), dat we allicht een hele hoop dure gascentrales en/of modulaire kerncentrales nodig gaan hebben.

Gelukkig bestaan er ook bronnen van continu voorradige hernieuwbare energie: zonne-energie uit de ruimte (geen nacht of wolken) en warmte-energie uit de aarde die we straks gaan kunnen aanboren dankzij gyrotrons en omzetten in hoogenergetisch, superkritisch water.Als we dat echt willen, kunnen we beide bronnen binnen het decennium aftappen. Zoals we ooit kolen uit de diepe ondergrond konden halen dankzij het oppompen van water via de stoommachine of olie oppompten via steeds betere boortechnieken.

Vervolgens kunnen we die technologie ook goedkoop aanbieden aan de G77 landen en hun chantage neutraliseren. Een beetje zoals we destijds, dankzij nieuwe technologie, de vreselijke slavernij in die landen overbodig maakten.

Robert Tombs

COP27: de intrede van klimaatchantage