Op maandag 31 december verschijnt De Leeuw van Vlaanderen of de Slag der Gulden Sporen van de toen 26-jarige Hendrik Conscience (1812-1883). Het is de eerste romantische ridderroman uit Vlaanderen en betekent meteen het begin van de moderne Vlaamse literatuur.

Conscience beschrijft in zijn historische roman De Leeuw van Vlaanderen – de verkorte naam waaronder we het werk kennen – de opstand van Vlaanderen tegen Frankrijk in het begin van de 14de eeuw. Eind juni 1302 trekt een Frans ridderleger naar Vlaanderen om de Brugse Metten te wreken en de Vlaamse steden mores te leren. Op de Groeningekouter in Kortrijk worden de Fransen verslagen door een Vlaams voetleger van ambachtslieden en boeren.

Hoofdpersonages van de roman zijn de volkshelden Jan Breydel, Pieter de Coninck en ‘de Leeuw’ zelf, Robrecht van Bethune. In de vlot leesbare roman, die onmiddellijk een succesboek is, wordt Vlaanderens verleden vanonder het puin gehaald en verheerlijkt. Het wordt snel het symbool van de Vlaamse ontvoogdingsstrijd in de moderne tijd.

Na de publicatie van Consciences eerste boek In ’t Wonderjaar 1566, dat één jaar voor De Leeuw van Vlaanderen is verschenen, introduceert Gustaaf Wappers de jonge Vlaamse schrijver bij koning Leopold I van België. Die geeft hem een toelage van 400 frank, voor die tijd een flink bedrag. De vorst blijft hem levenslang steunen. De motivatie van koning Leopold, met zijn Duitse afkomst en Engelse opleiding, is in de eerste plaats anti-Frans. In 1840 wordt aan Conscience een subsidie verleend voor het schrijven van een ‘vaderlandse geschiedenis’. In 1845 verschijnt zijn rijk geïllustreerde Geschiedenis van België.

Is Hendrik Consience belgicist geworden, zweert hij zijn Leeuw van Vlaanderen af? Allerminst. Sinds de scheiding van de Nederlanden in 1830, die met massale Franse steun tot stand kwam, is de aanhechting van onze gewesten door het onverminderd imperialistische Frankrijk een reëel gevaar. Conscience is zich daarvan terdege bewust. En dat is zijn motivatie om onze eigen, ‘Belgische’ geschiedenis tentoon te spreiden.

Ter voorbereiding van zijn historische romans doet Conscience veel opzoekingswerk, onder meer in de Stadsbibliotheek (nu: Erfgoedbibliotheek) van Antwerpen. Daar staat sinds 1883 op het Conscienceplein zijn standbeeld, een werk van Frans Joris. De helden van Conscience verdedigen allemaal onze eigenheid en onafhankelijkheid tegen ‘het Zuiden’. Zo zijn groots opgezette romans over Jacob van Artevelde (1849), De Boerenkrijg (1853) en De Kerels van Vlaanderen (1871), die tevens tot zijn beste werk behoren.

Hij krijgt openbare functies aangeboden die hem in staat stellen te blijven schrijven. Zo wordt hij onder meer arrondissementscommissaris in Kortrijk (1857) en in 1868 conservator van de Koninklijke Musea van Beeldende Kunsten in Brussel. Conscience ‘leerde zijn volk lezen’ heet het, maar nog meer leerde hij de Vlamingen hun geschiedenis kennen. Zo droeg hij enorm bij tot een ontwakend bewustzijn van de Vlamingen. En dat generaties lang.

Robrecht van Bethune

Vandaag 1838: ‘De Leeuw van Vlaanderen’ van Hendrik Conscience verschijnt!