Na jaren van alarmberichten door milieuactivisten en wetenschappers staat nu vast dat er veel minder plastic afval in zeeën en oceanen belandt dan tot nu toe aangenomen. Een ongemakkelijke boodschap. Computermodellen kloppen niet. Milieuactivisten overdreven. De nieuwe uitleg is dat plastic ‘waarschijnlijk’ in de rivieren blijft hangen.

Onderzoekers van de Universiteit Utrecht moesten toegeven dat hun schattingen van 50 tot 300 miljoen ton plastic afval in de oceanen niet kloppen. Uit het onderzoek blijkt het om amper 3,2 miljoen ton te gaan. Kwalijk en best heel veel, maar amper een drupje in de zee. De oceanen en zeeën bevatten 1,332 miljard kubieke kilometer water. 1,332 triljard liter water. Eén kubieke meter water weegt één ton en is 1000 liter.

Betrouwbare metingen

De conclusie is eigenlijk vervelend nieuws voor allerhande goedbedoelende initiatieven. In mei deed dezelfde faculteit tijdens de inaugurele rede van professor Erik van Sebille nog een zeer emotionele oproep ‘Stand Up for the Ocean’. Ook de betrokken onderzoeker Mikael Kaandorp waarschuwde veertien dagen geleden op de radio in Nederland voor plasticsoep. Kaandorp is natuurkundige en doet vooral wetenschappelijk onderzoek met datamodellen. Voor zijn promotieonderzoek aan de Universiteit Utrecht combineerde hij de data over plastic afval in zee en op het strand met computermodellen, om zo een beter beeld te krijgen van de verspreiding van plastic in onze oceanen.

Wetenschappers zaten er wereldwijd dus jarenlang flink naast. De gloednieuwe doctor in de fysica van Universiteit Utrecht baseerde zich daarbij op meer dan 20.000 betrouwbare metingen vanuit de hele wereld. Dat onderzoek verschijnt deze week in het wetenschappelijk tijdschrift Nature Geosciences. Mikael Kaandorp (in de media noemen ze hem vaak oceanoloog) schrijft daarin dat vooral de rivieren veel minder plastic naar de oceaan brengen. Kaandorp speculeerde dat veel bleef hangen in rivieren.

Waarom is plastic in rivieren en zeeën zo erg? Milieuactivisten noemen de gevolgen rampzalig. Vissen, schildpadden en vogels zouden het opeten of komen erin vast te zitten. Na langdurige afbraak zouden de plastics zeer kleine stukjes plastics worden. De zogenaamde microplastics. Zo beweerde de UGent enkele jaren geleden dat microplastics bijna overal voorkomen. Dergelijke doemberichten leverden subsidies en onderzoeksbudgetten op.

Minder microplastics

Is de ontdekking van de Utrechtse onderzoeker daarom nu wereldnieuws? Bezwaarlijk. Al in 2018 schreven Martin Ogonowski en zijn team in een wetenschappelijk artikel dat microplastics weinig voorkomen.

Hoe kwamen de milieuactivisten dan aan de oude cijfers die nu tussen twintig en honderd keer te hoog ingeschat blijken? Die waren afkomstig van computermodellen op basis van de jaarlijks geproduceerde hoeveelheden kunststoffen sinds 1950. Ze verwezen steeds naar 10 miljard ton plastic sinds de jaren vijftig. Daarvan zou amper zes procent gerecycleerd worden en de rest bijna allemaal verbrand.

Een andere veel aangehaalde bron is een ‘wetenschappelijk’ artikel dat de Duitse milieuactivist Roland Geyer publiceerde in de open access megajournal Science Advances. Geyer berekende 6,3 miljard ton plastic afval tussen 1950 en 2015. Pikant detail: een megajournal is een online wetenschappelijk tijdschrift waar alles door elkaar verschijnt (dus niet enkel een bepaald vakgebied). Publicatie kost 4500 euro per artikel.

Volgens milieuactivisten belandt jaarlijks zo’n 10 miljoen ton in zee. Een voorspelling die meer dan drie keer hoger blijkt te liggen dan alle plastic in de oceanen en zeeën volgens het doctoraatsonderzoek waarop Kaandorp promoveerde.

Het grootste bezwaar was steeds dat die plastic en die plastic-eilanden onvindbaar bleken. Kaandorp en collega’s publiceerden eerder dit jaar over meetmethodes en meetapparatuur. De conclusie na het verwerken van 20.000 metingen is nu dat de plastic niet massaal in zee terecht komt. Volgens Kaandorp eindigt slechts een klein deel van de plastics in de oceaan. ‘Wat in de oceaan is, blijft veel langer drijven in grote stukken dan gedacht. Er zijn dus veel minder microplastics in het water dan aangenomen.’

Roland Geyer

De ‘plastic soep’ wordt niet zo heet gegeten…