Het groeiende extremisme en ‘cancelende’ onverdraagzaamheid van de woke-activisten, roept bij intellectuelen en kunstenaars met een diverse achtergrond steeds meer weerstand op. In Frankrijk doet het nieuwe boek Racée van Rachel Khan stof opwaaien.

Iedereen zijn eigen feest

De studenten van Columbia Universiteit van New York, sinds mensenheugenis één van de bastions van de progressieve liberals, organiseerden dit jaar niet één, maar parallelle afstudeerceremonies, naargelang huidskleur of seksuele geaardheid. De universiteit hoopt zo aan de grens van het ‘echte leven’ alle studenten een veilige plechtigheid te bieden, aangepast aan de specifieke gevoeligheden van elke groep. Rassensegregatie met progressieve stempel — wat zou de Vlaamse beroeps-racismeaanklaagster Dalilla Hermans hierover peinzen?

Een zelfgekozen segregatie die als progressie moet doorgaan is datgene waartegen Rachel Khan zich verzet in haar nieuwe essayboek Racée. Khan, een kind van een Afrikaanse moslimvader en een Joods-Poolse moeder, juriste en directrice van het Parijse hiphop-centrum La Place is niet bepaald een ‘conservatieve’ stem. Khan schreef voordien Noire est pas mon métier (2018). Samen met vijftien actrices klaagde ze in die bundel aan dat zwarte personen onvoldoende aanwezig waren in het Franse filmlandschap. En als ze aanwezig waren, leken ze vaak ‘getypecast’ in het hokje van de zwarte van dienst.

Ne touche pas mon hiphop !

Hoe progressief Khan ook is, de laatste jaren begon ze zich steeds meer te ergeren aan hoe het begrip ‘ras’ ook door zogenaamde antiracisten als absolute en identitaire categorie werd ingezet. Hoe mensen gevangen worden in eenduidige hokjes. Zo huiverde ze toen in de VS debatten werden gevoerd of ‘witte’ mensen zich wel met hiphopmuziek mogen uitdrukken. Komt zulks immers niet neer op een zich toe-eigenen van de zwarte cultuur? De ‘erfzonde’ van het structurele witte racisme loert vanachter alle hoeken! Dat simplisme bij vele artiesten stelde haar teleur ‘De rol van een artiest is om anders te denken, opdat de samenleving verandert,’ zo benadrukte ze tijdens een interview over Racée in l’ Echo van 27 maart.

Voor haar nieuwe boek koos ze bewust de titel Racée. Met dat woord wil ze een alternatief bieden voor het door identitair links naar voor geschoven ‘racisée’. Het begrip ‘racisée’ duidt op een maatschappelijke en innerlijk proces waarin minderheden steeds meer gevangen worden in een identiteit van zwarte of moslim. Met ‘racé’ wil Khan daartegen een loflied brengen op een gelaagde identiteit en op de existentialistische krachten van de mens om zijn eigen lot te scheppen. Net zoals haar in hun thuislanden arme en vervolgde ouders dat in de door haar geliefde Franse republiek hebben gedaan.

Feest van de métissage

Khans idool is de fascinerende auteur Romain Gary, die door Jan Brokken in Baltische Zielen ‘de kameleon’ wordt genoemd. Gary werd geboren in Vilnius als Roman Kacew. Na een vlucht voor pogroms van communisten en fascisten belandde Roman met moeder Mina in Frankrijk. Daar mat hij zich de naam Romain Gary aan, vocht als piloot tegen de nazi’s en werd een gelauwerd schrijver. In boeken als Blanke Hond schildert hij al in de jaren 70 de donkere kanten van het blanke schuldgevoel en de het racisme van antiracisten.

Tot afgrijzen van de mei-achtenzestigers bleef Gary een van de grootste aanhangers van de Franse republiek van generaal De Gaulle die hem als arme immigrantenjongen kansen had geboden. Romain Gary verdoezelde echter zijn achtergrond als arm Joods jongetje uit Vilnius. Rachel Khan kan op dat vlak niet meer verschillen van haar literair idool. Zij koestert haar Pools-Joodse en Afrikaanse wortels, haar meerduidigheid. ‘Duizendblad’, zo omschrijft ze haar identiteit.

Racée is een lofzang op de gelaagde identiteit en een waarschuwing tegen een instrumentalisering van het woord ‘ras’ door extreemlinkse en extreemrechtse identitaire bewegingen. Khan: ‘Cancel culture is een doel op zich geworden. Ze leidt niet tot meer gelijkheid. (…) Daarbij voegt zich nog het opbod van slachtofferschap, dat ons nog meer verscheurt. Het probleem is dat men een situatie van slachtoffer ondergaat. Die kiest men niet. Dat is een verschrikkelijk beeld dat men de [gekleurde] jongeren biedt: “wat ik ook doe, ik zal altijd slachtoffer blijven.” Deze logica zet ons echter niet aan tot groeien.’

Tegengas tegen woke-fanatisme

Er lijkt vanuit intellectuele hoek almaar meer reactie te komen op een dolgedraaide woke-beweging. Ook professoren in die Columbia Universiteit in New York bieden weerwerk. Zo schreef de zwarte Columbia-professor John McWorther recent spraakmakende artikelen over hoe delen van de woke-linkerzijde het universalisme en empirie achter zich hebben gelaten om een semi-religieuze beweging te worden met racistische trekken die de zwarte gemeenschap niet ten goede komen. Enkele jaren geleden al veegde de progressieve Columbia-professor Mark Lilla met zijn boek The Once and Future Liberal — after identity politics de vloer aan met de recente evolutie van de identiteitspolitiek. Voor hem evolueerde die identiteitspolitiek tot een opbod van eisen en klachten en een extremistische tunnelvisie die de solidariteit van de sociaaldemocratie ondermijnt.

Zoals bij haar beide voorgangers, stuit ook het werk van Rachel Khan op heel wat verzet. De inkt van haar nieuwe boek was nog niet droog, of een aantal bestuurders van haar hiphop-cultuurcentrum stuurden een open brief naar de media waarin ze stelden dat de visie van hun artistiek leidster niet de hunne was. Ook de progressieve wetshouders van Parijs hielden afstand. Khans Racée wordt echter in de Franse media duchtig besproken. Haar boodschap druppelde zelfs door tot in Franstalig België. Stemmen zoals die van Khan kunnen helpen om het emotionele debat dat vooral tot Twitter-stormen en het ‘cancelen’ van artiesten, schrijvers en journalisten leidt, op een serener intellectueel spoor te zetten. ‘Réparer la société’, aldus Khan [de samenleving herstellen].

Romain Gary

Gekleurde stemmen tegen ‘woke-segregatie’

Het boek als fetisj – Joseph Kessel in La Pléiade