Er is een eind gekomen aan de zaterdag gestarte Jordaanse soap. De rebelse prins (‘amir’) Hamzah stopt met zijn ‘subversieve’ praktijken en loopt terug in het gareel van het koningshuis. Afgelopen weekend keek iedereen in binnen- en buitenland raar op toen het nieuws bekend raakte dat de prins huisarrest kreeg, allerlei klachten over het Jordaanse regime uitte (corrupt, dictatoriaal en onbekwaam) die zijn advocaat in een video liet overmaken aan de BBC, en een staatsgreep zou hebben voorbereid.

Halfbroers

Jordanië, een land geprangd tussen Syrië, Irak, Saoedi-Arabië en Israël/Palestina, werd van 1952 tot 1999 geregeerd door koning Hoessein (1935-1999). Doordat diens zoon en kroonprins Hamzah bij diens overlijden nauwelijks 19 jaar was, greep die naast de troon. Die troon ging naar de huidige koning Abdoellah II (geboren in 1962). In 2004 nam Abdoellah II echter de titel kroonprins af van Hamzah, en gaf die aan de jonge Hoessein, zijn oudste zoon. Anders uitgedrukt, Hamzah ving twee keer bot. Hij kan wel nog rekenen op de steun van zijn moeder, koningin Noer (geboren in 1951). Dat is de vierde vrouw van gewezen koning Hoessein. Koning Abdoellah II is dan weer de zoon van de tweede vrouw van gewezen koning Hoessein, prinses Moena. Anders uitgedrukt, koning Abdoellah II en prins Hamzah zijn halfbroers.

Jordanië is ontstaan in 1921, en werd erkend door de Volkenbond in 1922, ook al bleef het een Brits mandaatgebied tot 1946. Het land heeft dan ook de bedoeling binnenkort zijn 100-jarig bestaan te vieren. En dit jaar herdenkt men de tiende verjaardag van het ontstaan van de Arabische Lente. Het zijn vermoedelijk die twee verjaardagen die Hamzah er toe gebracht hebben om in actie te treden. Dat zou hij gedaan hebben door contacten op te nemen met de geheime dienst van een niet nader genoemd land, de oppositie in Jordanië te steunen, en de bedoeïenenleiders aan te moedigen tot verzet.

Abdoellah II steeds meer geïsoleerd

De meerderheid van de Jordaanse bevolking mag dan al Palestijns zijn (de Jordaanse koningin Rania inbegrepen), de machtsbasis van de Hachemitische dynastie (zoals het Jordaanse koningshuis heet) ligt bij de bedoeïenen, die het leger, politie en veiligheidsdiensten domineren, terwijl de Palestijnen duidelijk de eerste viool spelen in handel en economie. Maar er is meer.

Het is Hamzah wellicht niet ontgaan dat Abdoellah II steeds meer geïsoleerd raakt. De relaties met Israël, waarmee Abdoellahs voorganger en vader in 1994 een vredesakkoord tekende, zitten op een dieptepunt. Er was recent nog een rel met de Joodse staat toen de Jordaanse kroonprins Hoessein een bezoek wou brengen aan de Al Aqsa-moskee in Jeruzalem (Jordanië heeft het voogdijschap over de islamitische en christelijke gebouwen in Jeruzalem). De twee landen maken ook ruzie over water en vaccins tegen corona. Israël weigert vaccins te leveren aan buurland Jordanië (de CEO van AstraZeneca, Pascal Sorio, is zo vriendelijk geweest om Israël een voorkeurbehandeling te geven bij de levering van vaccins) terwijl het ondertussen wel vaccins levert aan Guatemala, gelegen in centraal Amerika.

Moeilijke relaties

Dat Roy Shaposhnik, gewezen lid van de Israëlische Mossad (de Israëlische buitenlandse geheime dienst) een privéjet geleverd heeft aan Hamzah, zodat die zonder problemen zou kunnen vluchten met zijn familie indien nodig, maakt de situatie alleen maar moeilijker. Het waterprobleem is een oud zeer: Israël pompt excessief veel water uit de Jordaan, en de Dode Zee, een van de traditionele toeristische attracties in Jordanië, dreigt door de Israëlische dorst ooit te veranderen in een Droge Zee.

Met het Syrië van Bashar al Assad, de grote vriend van het sjiitische Iran, waren de relaties nooit goed, en sinds Irak in handen is van sjiieten zijn de relaties met dat land ook veel minder dan vroeger. En dan is er Saoedi-Arabië. Door nauwer aan te leunen bij de Palestijnse president Mahmoed Abbas heeft Abdoellah II Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten (VAE) van zich vervreemd. Lastig, want die welvarende landen zijn afgelopen jaren al vaak met geld over de brug gekomen voor het eerder bescheiden boerende Jordanië.

Twintig arrestaties

Saoedi-Arabië en de VAE nemen het bovendien niet dat Abdoellah II hen bekritiseert omwille van de normalisatie van hun relaties met Israël, normalisatie die nadelige gevolgen heeft voor Jordanië. Ook de relaties met de Verenigde Staten zijn wat bekoeld, Abdoellah II was steeds een koele minnaar van de plannen van Jared Kushner, de gewezen adviseur en schoonzoon van ex-Amerikaans president Donald Trump, die een omstreden vredesplan had voor Israël en de Palestijnen.

Uiteindelijk werden 20 mensen gearresteerd omwille van het complot. De grootste vangst is ongetwijfeld Bassem Awadallah, die over zowel de Jordaanse als de Saoedische nationaliteit beschikt. Hij was ooit een vertrouweling van koning Abdoellah, maar zijn loyaliteit gaat nu vooral naar de omstreden Saoedische kroonprins Mohammed Bin Salman, MBS voor de vrienden. Tweede opvallende arrestant is Cherif Hassan Ben Zaid, een lid van de koninklijke familie. De Jordaanse koning kan wel nog rekenen op de steun van de top van leger, geheime diensten en politie.

Economie boert slecht

Is het Jordaanse regime repressief ? Toegegeven, Jordanië is geen parlementaire democratie naar pakweg Zwitsers model, maar in vergelijking met wat we zien in Bahrein, Egypte, Qatar, Saoedi-Arabië en Syrië, om nog niet te spreken over het voormalige Libië onder Khadafi of Irak onder Saddam Hoessein, behoort Jordanië absoluut niet tot de meest repressieve Arabische en islamitische regimes. Is de overheid corrupt? Volgens de Corruption Perceptions Index 2020 is Jordanië minder corrupt dan Bulgarije, Hongarije, Kroatië en Roemenië (dat zijn vier leden van de Europese Unie en de NAVO), Bahrein, Koeweit, Marokko en Tunesië. Is de Jordaanse regering incompetent? Volgens het Human Development Report 2020 van UNDP (United Nations Development Program) scoort Jordanië alvast beter dan Egypte, India, Irak, Libië, Marokko, Pakistan en Zuid-Afrika. Maar in deze lijst boert Jordanië wel slechter dan Algerije, Koeweit, Libanon en Tunesië.

Uiteraard ziet Jordanië zich geconfronteerd met heel wat problemen. De openbare schuld van het land bedraagt 95% van het Bruto Nationaal Product (BNP), en dat is bijna zo erg als in België. De economie boert slecht, en in de grond zit zo goed als geen olie of gas. Door corona ligt het toerisme op zijn gat, en door de oorlogen in Syrië en Irak waren de grenzen met die landen afgelopen decennia vaak gesloten, zodat de export en import vrijwel stil kwam te liggen.

Problemen nog niet voorbij

De opvang van vele Syrische vluchtelingen is een zware dobber voor het land. Veel Syrische vluchtelingen werken bovendien aan heel lage lonen in de horeca, bouwsector en landbouw, wat de modale Jordaniër niet zint, want die heeft de indruk dat de Syriërs hun jobs afpakken. De moslimbroeders staan sterk in het land, maar worden in toom gehouden omdat (net als in Marokko) de koning uiteindelijk het laatste woord heeft. Iedereen mag dan Jordanië mag dan afschilderen als een oase van stabiliteit in een onstabiele regio, het land is heel fragiel, en er moet eigenlijk niet veel gebeuren om chaos te doen ontstaan.

De internationale steun die Abdoellah II ontving na het nieuws over een ‘staatsgreep’ is opmerkelijk. Zowel de Arabische Liga, Egypte, de Gulf Cooperation Council (GCC), Irak, Jemen, Koeweit, Libanon, Marokko, de Palestijnse president Mahmoed Abbas, Qatar, Rusland, Saoedi-Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten en de Verenigde Staten verklaarden solidair te zijn met de Jordaanse koning. Het ziet er echter naar uit dat de kus van Saoedi-Arabië een Judaskus was. Het land waarvan de geheime dienst een rol zou hebben gespeeld in de poging tot ‘staatsgreep’, en dat Jordanië niet bij naam wil noemen, is ongetwijfeld Saoedi-Arabië (was het pakweg Iran geweest dan had Abdoellah dat land zonder enige twijfel wel genoemd).

Abdoellah II kan het zich echter niet permitteren Saoedi-Arabië tegen de schenen te schoppen, want dit zou er toe kunnen leiden dat de Saoedi’s de talrijke Jordaanse gastarbeiders, actief in het land, het land zou uitzetten. Prins Hamzah heeft zich weer verzoend met het Jordaanse koningshuis, de crisis is voorlopig bezworen, maar de problemen voor Abdoellah II zijn in ieder geval nog niet voorbij.

Roy Shaposhnik

Jordanië: operette-staatsgreep loopt uit op sisser