Volgens Human Rights Watch zitten momenteel liefst meer dan één miljoen Oeigoeren opgesloten in een soort ‘heropvoedingskampen’, door de Amerikaanse Minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo ‘concentratiekampen’ genoemd, waar ‘slavenarbeid’ plaats vindt.

De meeste Oeigoeren zijn moslims, maar traditioneel belijden zij een vrij gematigde vorm van islam, in tegenstelling tot bijvoorbeeld de versie van de godsdienst die op het Arabische schiereiland gangbaar is.

Onder het mom van de strijd tegen religieus extremisme

In de Chinese kampen zou volgens mensenrechtenorganisaties ook marteling, verplichte sterilisering en politieke indoctrinatie plaatsvinden. Ook zijn er duidelijke indicaties van dwangarbeid, aangezien er zich vaak fabrieken vlakbij bevinden. De taal en de religie van de Oeigoeren werden in 2017 door China eenvoudigweg verboden, onder het mom van de strijd tegen religieus extremisme.

Het is juist dat er sprake is van een zekere radicalisering onder de Oeigoeren, waarbij er ook terroristische aanslagen plaatsvonden. De vraag is echter of het opsluiten van één miljoen mensen de meest effectieve aanpak is, laat staan aanvaardbaar vanuit rechtsstatelijk oogpunt.

China zou in drie jaar tijd maar liefst 380 dergelijke interneringskampen hebben gebouwd, van minder streng bewaakte ‘heropvoedingskampen’ tot zwaarbewaakte gevangenissen. De Chinese regering ontkende eerst het bestaan van de kampen, maar geeft nu wel toe dat ze bestaan. Ze zouden als doel hebben om via opleidings- en heropvoedingsprogramma’s armoede en terrorisme in de regio tegen te gaan.

‘Schuldig door associatie’

Op een online forum van de denktank European Foundation for Democracy, maakte activiste Rushan Abbas brandhout van de regeringsversie. Haar eigen zus kwam immers zelf in de kampen terecht. Die zus is arts, en heeft dus allesbehalve nood aan extra opleiding door de overheid. Zij weet nog steeds niet hoe het met haar zus gaat, en vermoedt dat zij werd opgepakt als gevolg van haar politiek activisme. Het Noord-Koreaanse rechtsprincipe ‘schuldig door associatie’ in de praktijk dus. Volgens Amnesty International vinden de vele arrestaties ook plaats volgens een systeem van administratieve detentie, zonder de gebruikelijke rechtsbescherming.

Canadian parliamentary committee calls China’s mistreatment of Uyghurs ‘genocide,’ urges Ottawa to sanction Beijing officials | @globeandmail https://t.co/KDUbULfa4u

— Inter-Parliamentary Alliance on China (@ipacglobal) October 22, 2020

Een comité van het Canadese Parlement verklaarde ondertussen dat de Chinese behandeling van de Oeigoeren neerkomt op ‘genocide‘, waarbij het ook opriep tot sancties voor specifieke Chinese gezagsdragers, op basis van zogenaamde ‘Magnitsky’-wetgeving, die reeds in voege is ten opzichte van specifieke Russische beleidsmakers. Zo’n sancties onderscheiden zich van economische sancties, die toch maar voornamelijk de bevolking treffen en daarom de geviseerde regeringen soms populairder maken. De Chinese regering reageerde als door een wesp gestoken, en waarschuwde Canada ‘om voorzichtigheid aan de dag te leggen in woord en daad’.

IPAC Global

Eind verleden jaar distantieerde de Engelse voetbalclub Arsenal zich van politieke stellingnames ter verdediging van de Oeigoeren door de Duitse topvoetballer met Turkse roots Mesut Özil. Recent werd hij niet langer opgenomen in de Arsenal-selectie, wat hem deed beweren dat dit omwille van zijn politiek activisme was, wat volgens hem de ‘commerciële belangen’ van de club in China schaadt.

IPAC Global, een coalitie van parlementsleden van over de hele wereld, voorgezeten door CD&V–kamerlid Els Van Hoof en Ecolo-kamerlid Samuel Cogolati, maar ook door de Amerikaans Senator Marco Rubio, probeert druk te zetten op China in deze zaak, alsook op vlak van de kwesties-Tibet en Hongkong. Een andere Amerikaanse senator, Ted Cruz, diende al een wetsvoorstel in om specifieke Chinese gedragsdragers aan te pakken, ‘omwille van etnische zuivering, inclusief gedwongen abortussen, van Oeigoeren en andere minderheden’.

Mensenrechtenraad

De vraag is of het verstandig is om economische schade in de handelsbetrekkingen te riskeren, wanneer China zich er toch niets van aantrekt. Het debat over deze ‘Magnitsky’–aanpak loopt nog. Aan de ene kant kunnen banktegoeden van ordinaire criminelen worden bevroren, dus waarom zou het anders moeten zijn voor buitenlandse overheidsmandatarissen die mensenrechten schenden? Aan de andere kant kan realpolitik soms ook wel vooruitgang op vlak van mensenrechten betekenen.

Wat er ook van zij, er is één ding dat Westerse landen zoals België in elk geval kunnen doen, en dat is zich verzetten tegen de opname van regeringen zoals de Chinese in de mensenrechtenraad van de Verenigde Naties. Dit gebeurde onlangs zonder dat landen zoals België zich hiertegen verzetten. De Verenigde Staten trokken zich in 2018 al terug uit dit orgaan, dus de vraag rijst waarom de Europese regeringen nog langer legitimiteit wensen te geven aan dit orgaan, dat ook Cuba, Venezuela, Saudi Arabië en Rusland als leden telt.

België

Ons land behoort tot de top 20 donors van de V.N., dus we hebben er toch enige invloed, die blijkbaar niet steeds optimaal wordt benut. In 2017 lekte nog uit dat de Belgische diplomatie Saudi Arabië had gesteund als lid van het VN-vrouwenrechtencomité, blijkbaar in ruil voor een Belgische zetel in de Veiligheidsraad. België en de Europese regeringen zouden de Chinese regering diplomatiek prestige kunnen afnemen, maar ze verkiezen actief om dit niet te doen. Dat westerse bedrijven zaken doen in China is een goede zaak voor de wereldvrede. Men kan niet van bedrijven verwachten dat zij aan politiek gaan doen. Van diplomaten en politici mogen we dat wel.

Fundamenteel is dit natuurlijk rommelen in de marge. ‘Sunlight is the best disinfectant’. Van het hoogste belang is te onderzoeken wat er nu eigenlijk met de Oeigoeren aan de hand is, en of de redenen die de Chinese regering geeft al dan niet hout snijden. Daarom moeten academici in alle vrijheid de situatie kunnen onderzoeken.

Erdogan

Dat ons land geen enkele directe invloed heeft op de situatie in China, is evident, maar de Chinese regering intimideert blijkbaar ook Belgische onderzoekers in België. Dat is althans wat ULB-Professor Vanessa Frangville beweerde op het recente online forum van de European Foundation for Democracy. Naar eigen zeggen kreeg Le Soir een ‘boze, intimiderende brief van de Chinese ambassade’, met de vraag om een opiniestuk dat zij in de krant publiceerde offline te halen. De relaties tussen de Chinese regering en onze academische wereld zijn allesbehalve optimaal. Na beschuldigingen van spionage, besloot de VUB zo verleden jaar om de samenwerking met het zogenaamde ‘Confucius Institute‘, dat door de Chinese regering wordt gesteund, te beëindigen.

Aandacht voor de behandeling van deze islamitische minderheid in West-China onderscheidt Westerse landen bovendien ook van landen met een islamitische meerderheid die over deze kwestie stil blijven. De President van Pakistan wil er bijvoorbeeld de relaties met China niet door laten verstoren en ook de Turkse President Erdogan heeft niet gedreigd met een boycot van Chinese producten zoals hij er wel één wil voor Franse producten – terwijl beide regeringsleiders zich wel druk maakten om enkele cartoons die moslims zouden beledigen.

Druppel op een hete plaat

Golfstaten zoals Saudi Arabië werkten in het verleden maar al te graag mee met China om Oeigoeren te deporteren. Het kan de moslims in het Westen die zich oprecht beledigd voelen misschien tonen dat de verdediging van het recht om cartoons te publiceren effectief gaat over vrijheid van mening en niet bedoeld is om moslims te tergen.

Ook al kunnen westerse landen misschien niet zo veel direct veranderen aan wat er gebeurt in het westen van China, toch zijn er een aantal maatregelen die de diplomatieke en de academische wereld kunnen nemen: opstappen uit diplomatieke organen die geïnfiltreerd zijn door autoritaire regimes, fors optreden tegen pogingen om de academische vrijheid te ondermijnen of meer waakzaam zijn bij het aanvaarden van subsidiëring van academische projecten. Een druppel op een hete plaat is dan toch al een druppel.

Rushan Abbas

China: dwangarbeid tegen armoede en radicalisering