Oostendse en Middelburgse slavenhandelaars verdienden goud aan zwarte Afrikanen. De Oostendse negotie is onbekend. Wel is er debat over een slavenmuseum in het nabije Middelburg.

De slavenhavens van de Lage Landen

Duizenden zwarten in ketens, uitgemergeld, ziek, met verwondingen, zweepstriemen op het lijf verhoogden de rijkdom van Oostendse en Middelburgse kooplieden. De Noordzee koppelt de ex-slavenhavens van de Lage Landen aan mekaar. Walcheren is prachtig met rond Middelburg luxueuze buitenplaatsen die de verwondering wekken. Het nabije Vlissingen heeft er niks mee te maken. Die stad en haven bloeien vandaag, echter de rijkdom in het Middelburgse vloeit voort uit de slavenhandel en de vroegere commerce. Tussen Middelburg en Amsterdam is er wedijver over het slavenverleden. In steno: Amsterdam was het centrum van de rijkdom door slavernij, daar woonden de plantagebezitters, in Middelburg vloeiden zilver en goud door de slavenschepen.

Oostende rustte in de late achttiende eeuw slavenschepen uit naar Afrika om goederen te ruilen tegen zwarten. Het aantal slaven op Oostendse schepen loopt in de duizenden, maar een goed zicht op de trafiek ontbreekt.

Nationaal slavernijmuseum

Een nationaal slavernijmuseum in Nederland komt dichterbij. De kansen van Amsterdam stijgen na een positief advies van de Raad voor Cultuur en de Amsterdamse Kunstraad. Historicus Ruud Paesie vindt Middelburg historisch gezien logischer. De slavenhandel liep vooral in Zeeland en zo’n zeventig procent van de slavenschepen kwam uit die provincie. Paesie is een specialist en publiceerde over de Middelburgsche Commercie Compagnie (MCC) die zich vanaf 1740 keerde naar de slavennegotie. Een compromis is een observatorium voor de slavenhandel bij de rijke Zeeuwse archieven en een museum aan de Amstel.

Oostende

Zo ver is Oostende lang niet. De kennis over de haven en haar slaventrafiek is schraal. Auteur en oud-diplomaat Herman Portocarero raakt de kwestie in zijn nieuwste boek “De zwarte handel” (2021). Dat heeft twee assen: enerzijds stelt het dat het huidige structurele racisme onder meer een erfenis is van de trans-Atlantische slavenhandel en anderzijds signaleert het de deelname van Oostendse commerçanten en kapitaal aan de slavenhandel. Stan Pannier, onderzoeker bij het Vlaams Instituut voor de Zee, neemt de draad op in De Lage Landen (ex-Ons Erfdeel)

Omwille van de steun aan de Amerikaanse opstandelingen vocht in 1780 haast heel West-Europa met Londen. De Zuidelijke Nederlanden stonden buiten de strijd. Zij waren leengoed van de Oostenrijkse Habsburgers en die verfoeiden de Amerikaanse ontvoogdingskamp. De Britten en hun vijanden harrewarden op zee en de rederijen zochten een neutrale plek. Dat werd Oostende. Stan Pannier: ‘In een poging het Vlaamse handelsvuur verder aan te wakkeren, riep keizer Jozef II Oostende uit tot een vrijhaven… Suriname en Afrika verschenen op het kompas… Waren er in 1770 vierhonderd schepen aangekomen in Oostende, dan waren er dat in 1780 duizend. Een jaar later verdubbelde alweer dat aantal…. Records werden gebroken, alleen op 11 maart 1780 al voeren 52 schepen de haven uit.’

Wetenschappelijk onderzoek

De drijvende kracht achter de Vlaamse Afrikahandel was Frederik Romberg, een Duitser met een bedrijf in Brussel en kantoren in Leuven, Gent, Brugge en Oostende. Romberg verdiende fortuinen met de zee-nering en verkocht eveneens scheepspapieren aan buitenlandse handelaars. In totaal vertrokken er in vier jaar een vijftiental schepen naar Afrika. Hoeveel slaven verdwenen in de ruimen van Romberg? ‘Wij weten het niet’, bekent Stan Pannier, ‘een getal dat vaak terugkeert is vijfduizend.’

Naast het aantal slaven op Oostendse schepen, blijven vragen: hoe werkten Zuid-Nederlandse handelaars zich in de trans-Atlantische trafiek, beheerst door de koloniale rijken? Hoe kraakten zij de monopolies? Stan Pannier zoekt antwoorden met de KU Leuven, het Vlaams Instituut voor de Zee en het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek.

Ruud Paesie

Slavengoud in Oostende