Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen gaat een opvallende richting uit in het Europese migratiebeleid. In een brief in de aanloop naar de Europese top van donderdag en vrijdag zet ze de deur wijd open voor terugkeercentra buiten de EU voor afgewezen asielzoekers. Deense, Engelse en Italiaanse initiatieven in die richting werden tot voor kort nochtans resoluut afgeschoten.

Op de Europese top later deze week zullen de regeringsleiders het nog maar eens over migratie hebben. Niets nieuws onder de zon, denkt u dan, maar het wordt almaar duidelijker dat Europa op dat vlak voor een flinke koerswijziging staat.

Nadat 17 Europese ministers van Binnenlandse Zaken vorige week op een vergadering in Luxemburg al voor een ‘paradigmaverschuiving’ hadden gepleit, lijkt nu ook de Europese Commissie de urgentie begrepen te hebben voor het invoeren van een efficiënter terugkeerbeleid en voor een harder standpunt tegenover landen van herkomst die daaraan weigeren mee te werken. De Duitse beslissing om opnieuw grenscontroles in te voeren – tegen alle principes van de Schengenzone in – en de signalen vanuit Hongarije en Nederland die op een zogenaamde opt-out uit het Europese asielsysteem aansturen, hebben dus wel degelijk effect gehad.

Te laag uitwijzingspercentage

Al jarenlang blijft het percentage effectieve uitwijzigingen van afgewezen asielzoekers in de EU schommelen rond 30 procent. Met andere woorden: de grote meerderheid van de asielzoekers die eigenlijk geen recht hebben op asiel blijft jaren in Europa hangen. ‘Mensen zonder verblijfsrecht moeten ter verantwoording worden geroepen en de Europese regeringen moeten de bevoegdheid krijgen om uitzettingen uit te voeren met volledige inachtneming van de grondrechten’, klonk het in een document dat 17 ministers van Binnenlandse Zaken vorige week in Luxemburg ondertekenden.

Voor ons land is het verbeteren van de terugkeercijfers een absolute prioriteit

De ondertekenaars schuiven daarbij ook opnieuw het idee naar voren om het handels- en visumbeleid veel zwaarder in te zetten als hefboom om landen van herkomst te dwingen hun onderdanen terug te nemen na een afgewezen asielaanvraag. Bij de ondertekenende landen zaten onder meer Nederland, Frankrijk, Duitsland en Oostenrijk.

Opvallend: Spanje en België ondertekenden de bewuste brief niet. In Spanje staat de socialistische premier Sánchez behoorlijk kritisch tegenover een strenger Europees migratiebeleid, terwijl de Belgische weigering blijkbaar ingegeven is door de huidige politieke toestand. ‘Met een regering in lopende zaken kunnen we geen standpunt innemen bij dergelijke initiatieven’, klinkt het op het kabinet van bevoegd staatssecretaris Nicole de Moor (CD&V), ‘maar de staatssecretaris heeft vorige week wel degelijk een dringende hervorming gevraagd van de Europese terugkeerrichtlijn. Voor ons land is het verbeteren van de terugkeercijfers, zeker sinds de covid-dip, een absolute prioriteit.’

Dweilen met de kraan open

Ursula von der Leyen lijkt de les nu ook begrepen te hebben. In een lange brief aan de Europese regeringsleiders drong ze maandag niet alleen aan op een snellere uitvoering van het veelbesproken Europese asiel- en migratiepact, maar ook op ‘allesomvattende partnerschappen’ met derde landen. Volgens Von der Leyen is het aantal illegale aankomsten op de centrale Middellandse Zeeroute – vanuit Afrika richting Italië en Malta– dit jaar met zowat twee derden gedaald.

We moeten ervoor zorgen dat migranten tegen wie in het ene land een terugkeerbesluit is genomen geen misbruik kunnen maken van barsten in het systeem om naar een ander EU-land te trekken

Tegelijk viel er een stijging van meer dan vijftig procent te noteren van het aantal aankomsten via de westelijke Middellandse Zeeroute en via de Atlantische oceaan, richting Spaanse vasteland en de Canarische Eilanden. Dweilen met de kraan open dus. Von der Leyen lijkt te beseffen dat het huidige Europese kader niet volstaat. ‘We hebben een nieuw rechtskader nodig om onze slagvaardigheid te vergroten’, klinkt het in de brief, ‘de terugkeerprocedures van de lidstaten lopen sterk uiteen, en we moeten ervoor zorgen dat migranten tegen wie in het ene land een terugkeerbesluit is genomen geen misbruik kunnen maken van barsten in het systeem om naar een ander EU-land te trekken.’

Terugkeercentra

Het meest opvallende voorstel volgt helemaal op het einde van de brief, waar de Commissievoorzitter pleit voor ‘operationele oplossingen om illegale migratie tegen te gaan en om in te gaan op de voorstellen die veel lidstaten op dit gebied al hebben gedaan’. Daarbij verwijst ze ook expliciet naar het idee om terugkeercentra buiten de EU op te zetten. Een concept dat, nadat onder meer Denemarken en Groot-Brittannië het enkele jaren terug voor het eerst op tafel legden, toen nog op luid boegeroep werd onthaald binnen de EU.

De Italiaanse premier Meloni kondigde vorig jaar op haar beurt aan dat Italië met Albanië zou samenwerken om asielzoekers vanuit Italië over te brengen. Deze week opende het eerste dergelijke opvangcentrum de deuren. ‘Nu de uitvoering van het protocol tussen Italië en Albanië van start is gegaan, kunnen we ook in de praktijk lessen trekken uit deze ervaring’, besluit Von der Leyen nog in haar brief. Van een stevige politieke bocht gesproken.

Doorbraak Magazine reisde enkele weken geleden naar Albanië. Op dat moment hadden de eerste detentiecentra daar de deuren nog niet geopend. Nu is dat dus wel het geval, maar vele vragen blijven nog onbeantwoord. Hoe denken de Albanezen eigenlijk zelf over de deal met Italië? Wat gebeurt er met asielzoekers die uitgeprocedeerd zijn? Worden zij teruggestuurd naar Italië, of verdwijnen ze elders in de illegaliteit? De volledige reportage vanuit Albanië – mét de nodige antwoorden – vindt u in het nieuwe Doorbraak Magazine dat nu in de krantenwinkel ligt. U kan ook online een exemplaar bestellen.

Sánchez

EU maakt zich op voor grote migratiebocht