Woensdag kondigde Eurocommissaris Phil Hogan op de Ierse openbare omroep RTÉ aan uit eigen beweging ontslag te nemen. Erg pijnlijk, want de zestigjarige Hogan had een van de machtigste baantjes in Brussel. Als Eurocommissaris voor Handel was hij de onderhandelaar met o.a. China en de Verenigde Staten wat betreft handelsgeschillen. Voordien was Hogan al zes jaar Commissaris voor Landbouw, een andere zware portefeuille.

De Ier Phil Hogan heeft met veel tegenzin ontslag genomen uit de Europese Commissie. De media staren zich blind op het zogenaamde Golfgate. Hogan nam met een tachtigtal andere toppolitici, rechters en hoge ambtenaren deel aan een diner ter gelegenheid van het vijftigjarige bestaan van een parlementaire golfclub Oireachtas Golf Society in de buurt van Galway. Toen de Irish Examiner dit vorige week donderdag 20 augustus uitbracht en wees op het feit dat de hoge heren hiervoor een regio in lockdown bezochten en weer verlieten zorgde dit voor veel ophef in Ierland.

‘Te goeder trouw’

Hoewel een Iers binnenlands probleem, was het volstrekt negeren van de coronamaatregelen door de politieke elite ook Europees onverteerbaar. Vrijdag 21 augustus gaf Hogans partij Fine Gael hem een vermaning. Tegelijk moest de Ierse landbouwminister Dara Calleary opstappen. Die minister moest weg, terwijl een topman van de EU blijkbaar mocht blijven zitten op het Brusselse pluche. Geen Ierse kiezer die dit slikte. Hogan hield de lippen eerst nog op elkaar en toen hij eindelijk sprak, luidde het dat hij uiteraard niks verkeerds had gedaan. Nochtans moet elke andere Ier die uit België komt veertien dagen in quarantaine.

Bij de Europese Commissie klonk het dat Hogan ‘te goeder trouw’ deelnam. Dit schoot in het verkeerde keelgat bij de zwaar onder vuur liggende Ierse premier Micheál Martin, die prompt op televisie verontschuldigingen eiste, maar fijntjes opmerkte dat Hogan niet onder de Ierse jurisdictie viel. Zaak afgesloten? Toch niet. Zaterdagavond zegden de Ierse premier en zijn vicepremier Leo Varadkar hun partijgenoot Hogan de wacht aan en hekelden diens late verontschuldiging. Tot overmaat van ramp lekte uit dat Hogan tijdens zijn tripje naar Ierland ook een ontmoeting had met Varadkar en zelfs tijd vond om een aantal keer te gaan golfen.

Hogans hautaine tweets

Zondag weigerde Hogan nog steeds om af te treden. Phil Hogan tweette zes berichten die uiteraard enkel olie op het vuur gooiden. Niettemin trok de Ierse regering haar oproep om ‘zijn positie in overweging te nemen’ in. Hogan leek de storm te hebben overleefd. Maandag bleek echter dat de Duitse voorzitster van de Europese Commissie Ursula von der Leyen tekst en uitleg wou over het tijdsgebruik van Hogan. Dit is op zich een zeer merkwaardige demarche, want het pro-Europese Fine Gael is stichtend lid van de Europese Volkspartij waartoe Von der Leyen eveneens behoort. Bovendien is de Europese Commissie een college en heeft Von der Leyen juridisch gezien geen enkel gezag over haar collega-Eurocommissarissen.

De aan Von der Leyen gegeven tijdsbesteding tussen 31 juli en 21 augustus bleek zeer selectief en bovendien vol hiaten te zitten. De Ierse pers vond bovendien halve leugen op halve waarheid. Zo bleek Hogan in nog een tweede lockdown-regio (Kildare County) te zijn geweest om ‘papieren op te halen’. Keer op keer bleek Hogan de Ierse maatregelen tegen Covid-19 aan zijn laars te lappen. Bovendien drong het niet door dat Hogan zich als het ware boven de Ierse wetten verheven achtte.

Von der Leyen verslikte zich

Von der Leyen was uiteraard not amused en in tegenstelling tot haar voorganger Jean-Claude Juncker (eveneens van de Europese Volkspartij), die Eurocommissarissen Günther Oettinger en Günter Verheugen de hand boven het hoofd hield na schandalen gaande van belangenvermenging tot leugens over buitenechtelijke affaires met ondergeschikten, koos Von der Leyen voor de vlucht vooruit en zette Hogan onder druk. Dit bleek een verschrikkelijke miskleun. Von der Leyen had misschien geen andere dan partijpolitieke redenen om Hogan aan boord te houden, maar persoonlijke antipathie speelde allicht mee. Afgelopen mei stapte Hogan bijna zelf uit de Europese Commissie toen hij solliciteerde voor een topfunctie bij de Wereldhandelsorganisatie (WTO). Dus zo verknocht aan zijn baantje leek Hogan toch niet. Met zijn magere palmares als Eurocommissaris voor Handel viste hij uiteraard achter het net. De WTO is onderdeel van het VN-systeem en daar telt lidmaatschap van de Europese Volkspartij (EVP) voor zeer weinig mee.

Von der Leyen en de Ierse regering proberen nu de belangrijke portefeuille van Handel in christendemocratische handen te houden. Fine Gael schoof ondertussen al een opvolger naar voren: de Ier David O’Sullivan. Deze voormalige EU-ambtenaar was reeds directeur-generaal voor Handel bij de Europese Commissie en de EU-ambassadeur in Washington. O’Sullivan werkte ook al als kabinetschef van Jean-Claude Juncker (EVP). In EU-kringen luidt het echter dat O’Sullivan niet goed opschiet met de Duitse christendemocrate Sabine Weyand (EVP). Zij is nu directeur-generaal voor handel, en was tot 2019 hoofdonderhandelaar voor handel voor zowel het TTIP (Het Trans-Atlantisch Vrijhandels- en Investeringsverdrag) als voor CETA (het handelsverdrag tussen de Europese Unie en Canada). Ook onderhandelde zij wat de Brexit betreft. Weyand, die als ambtenaar dus hetzelfde niveau heeft als O’Sullivan zou diens hoogste ondergeschikte ambtenaar worden.

Merkel in de problemen

De kans dat O’Sullivan de baan krijgt is dus erg klein. Von der Leyen kijkt aan tegen een stoelendans waarbij tal van lidstaten de portefeuille handel zullen claimen. Die stoelendans wordt dan het probleem van de Duitse bondskanselier Angela Merkel die tijdelijk voorzitter is van de Europese Unie. Charles Michel, president van de Europese Raad, is als liberaal in mindere mate betrokken, al heeft hij de reputatie steeds het gras voor de voeten van Von der Leyen weg te maaien.

Volgens geruchten bij de EU is de Letse vicevoorzitter van de Europese Commissie Valdis Dombrovskis, als lid van de Europese Volkspartij het best geplaatst als opvolger. De andere EVP-commissarissen zijn immers lichtgewichten zonder veel steun van Angela Merkel. De Roemeense Adina-Ioana Vălean (vervoer), de Cypriotische Stella Kyriakidou (gezondheid en voedselveiligheid), de Bulgaarse Marija Gabriel (onderwijs), de Griek Margaritis Schinas (Europese levenswijze) en de Kroatische Dubravka Šuica (democratie en demografie) maken geen kans.

De Hongaar Olivér Várhelyi (nabuurschap en uitbreiding) en de Oostenrijker Johannes Hahn (begroting en administratie) zijn dan weer wel lid van de EVP, maar worden gezien als exponenten van de eurokritische dwarsliggers Viktor Orban en Sebastian Kurz. Merkel en Von der Leyen willen voor geen geld cadeaus doen aan de Hongaarse en Oostenrijkse regeringen.

Opmerkelijk ontslag

Phil Hogan is na de Franse socialiste Édith Cresson pas de tweede belangrijke Eurocommissaris die ontslag dient te nemen. De Commissie Santer (1995-1999) moest destijds aftreden door de corruptie van verschillende commissieleden waaronder Cresson. Het was de grootste crisis die de Europese Commissie ooit doormaakte. Nu veroorzaakt de Ier Hogan dus kopzorgen. De machtsbalans tussen Europese socialisten en christendemocraten die de dienst uitmaken bij de Europese Commissie dreigt immers in het gedrang te komen. Het ontslag is een zware klap voor de huidige Europese Commissie. De EVP moest al enorme concessies doen om de Duitse Ursula von der Leyen in de voorzittersstoel te hijsen. De prijs die Merkel diende te betalen bestond uit de Green Deal en een complete greenwashing van alle bestaande Europese steunprogramma’s en van nieuwe regelgeving. Ook de Duitse budgettaire discipline ging toen overboord.

Qua crisiscommunicatie hebben Hogan en Von der Leyen de miserie aan zichzelf te danken. Hogan klampte zich hardnekkig vast aan zijn lucratieve Europese baantje en weigerde zich aanvankelijk te excuseren. Toen de excuses alsnog volgden waren ze te mager en te hautain. Op die manier kwam de Ierse regering onder druk te staan van de Ierse publieke opinie. Niet dat Hogan voor zijn job diende te vrezen. Een Eurocommissaris is officieel een ambtenaar en in eerdere Commissies wisten tal van Eurocommissarissen ondanks schandalen hun baantje te behouden.

Sjacheren

De zet van Von der Leyen om dus Hogan richting uitgang te duwen bleek een enorme flater van Von der Leyen. Niet alleen bracht ze het moeizame evenwicht binnen de Europese Commissie (die in theorie als college beslist over alles) in gevaar, maar ze maneuvreert ook haar huisbaas Angela Merkel in de problemen.

Merkel is dit half jaar overigens tijdelijk voorzitter van de Europese Unie en mag dus gaan sjacheren over het baantje van Eurocommissaris voor Handel. In principe moet een nieuwe Eurocommissaris ook nog door het Europees Parlement worden goedgekeurd. Omwille van het pro-Europese profiel van O’Sullivan gokken de Ieren nu op steun uit die hoek om hun Eurocommissaris geruisloos te vervangen door hun mannetje.

Sabine Weyand

Ontslag Phil Hogan is flater Von der Leyen