Aan de stukken van Sacha Dierckx zal ik nog veel plezier beleven. Sacha is medewerker van de progressieve denktank Minerva en publiceert net als ik graag stukjes. Woensdag schreef hij op VrtNws iets over Poolse bouwvakkers (mijn antwoord vind je hier) en vrijdag schreef hij in De Morgen iets over de vlaktaks. Die vlaktaks is een Open Vld-voorstel om de vijf belastingschalen (25 – 30 – 40 – 45 – 50 procent) te vervangen door twee schalen: 0 procent voor de kleinverdieners en 30 procent voor al de rest. Die twee schalen zouden dan gelden zowel voor inkomsten uit arbeid als voor die uit beleggingen.

Sacha’s regressieve gezagsargumenten

Sacha vindt die hele vlaktaks ‘een plan om koud van te worden.’ Hij citeert, ter ondersteuning van zijn standpunt, allerlei studies van de KU Leuven, de Hoge Raad van Financiën, het IMF en de OESO. Hij haalt de voormalige Amerikaanse minister van Arbeid aan, en een Nederlandse econoom. Bij al die studies blijf ik redelijk kalm. Als het moet, heb ik ook mijn gezagsargumenten. De grote Bas Haring bijvoorbeeld, die schrijft dat in de ‘macro-economie … uiteenlopende verhalen … naast elkaar [kunnen] bestaan zonder dat je er goed achter kunt komen welk van die verhalen het beste is.’

Volgens Sacha is de vlaktaks ‘regressief’. Ik zie niet in hoe dat kan. Een taks is progressief als je bij een groter inkomen een groter percentage belastingen betaalt, vlak als je bij alle inkomens een gelijk percentage betaalt en regressief als je bij een groter inkomen een lager percentage betaalt. Een percentage van 30 procent voor iedereen is dus naar mijn smaak vlak.*

Onze vriend van Minerva laat verstaan dat vlaktaksmensen de trickledown-theorie aanhangen: door vlaktaks de rijken nog rijker maken zodat de rijkdom aan de top vanzelf naar beneden kan druppelen. Dat zou een rare theorie zijn. Ik las ergens dat die theorie eigenlijk niet écht bestaat, toch niet onder economen – je hoort er alleen maar over praten door tegenstanders. En in elk geval ben ik de rare theorie niet tegengekomen in de pleidooien voor vlaktaks.

Niet alles wat Sacha beweert is onzin. Zo schrijft hij dat de complexiteit van ons belastingssysteem niet voortkomt uit de vijf belastingsschalen, maar uit de uitzonderingen en aftrekposten binnen het systeem. Inderdaad, en Open Vld belooft om die uitzonderingen en aftrekposten te vereenvoudigen en, hoop ik, af te schaffen. Sacha betrouwt die belofte niet, en dat is zijn goed recht. We moeten wachten op de definitieve plannen om te weten of dat wantrouwen gerechtvaardigd is. Als al die uitzonderingen en aftrekposten – of de meeste ervan – blijven bestaan, heeft de vlaktaks in elk geval weinig zin. Dat geef ik graag toe.

Het hele stuk van Sacha gaat ervan uit dat vlaktaks de ongelijkheid doet toenemen terwijl progressieve belasting de ongelijkheid laat afnemen. Dat is een geloofwaardige thesis. Als je die ongelijkheid heel erg vindt, zijn bezwaren tegen vlaktaks begrijpelijk. Als je bijvoorbeeld vindt dat niemand meer mag verdienen dan drie keer het modale inkomen, dan moet je sommige hoge inkomens aan 99 procent gaan belasten. ‘t Is mijn keuze niet, maar ik begrijp de logica.

Vlaktaks tegen misbruikte gaatjes

Je kunt het ook anders bekijken. Een systeem met progressieve belastingen maakt economisch presteren weinig aantrekkelijk. Hoe beter je presteert, hoe hoger het percentage belasting dat je betaalt. Als je filmacteur bent en je heet Leonardo DiCaprio, dan is elke succesvolle film een fiscale ramp. Je kunt dan twee dingen doen. Je maakt minder films, tot groot verdriet van je fans – of je geeft een groot deel van je inkomen aan advocaten en financiële raadgevers die gaten in de wetgeving opsporen waarlangs je je centen belastingvrij in veiligheid kunt brengen.** Kunnen die gaten dan niet worden gestopt? Eigenlijk niet. In een systeem van hoge belastingen heeft elk gaatje, elke uitzondering, elke aftrekpost wel een goede reden … die om een slechte reden kan worden misbruikt.

Hoge belastingen roepen een eigen economische sector in het leven: die van de belastingontwijkingsindustrie. Duizenden en tienduizenden van de knapste koppen ter wereld houden zich bezig met het oprichten van nepbedrijven, met het uitlokken van financiële verliezen, en met het verplaatsen van geld van de ene rekening naar de andere bank. Dat is ook een vorm van tewerkstelling en economische groei, natuurlijk, maar het bewijst dat de groene jongens toch op één punt gelijk hebben: niet álle groei moet worden toegejuicht.

Daarbij stelt zich nog een andere vraag. Zal de belastingontwijkingsindustrie niet onverminderd blijven draaien ook ná de invoering van de vlaktaks? Zullen rijke stinkerds die zoveel moeite doen om hun belastingen van 60 naar 30 procent te brengen niet evenveel moeite blijven doen om ze van 30 naar 15 te brengen? Ik geloof het niet. Hoe minder het geknoei opbrengt, hoe kleiner het enthousiasme ervoor zal zijn, zeker als de vlaktaks samengaat met een afschaffing van uitzonderingen, aftrekposten en ingewikkelde regels. Dan kun je met meer profijt je energie ergens anders in stoppen.

Een cadeau van ons eigen geld

Het mooiste zou zijn als de vlaktaks ook kon zorgen voor een algemene verlaging van de belastingen en bijdragen. Nu gaat 50 procent van wat wij verdienen naar de staat. We krijgen daar veel voor terug, zegt men, politiediensten, gratis onderwijs, goedkope geneeskunde. Dat is waar. Maar ’t blijft een situatie waarin iemand anders met óns geld voor óns een cadeau koopt. Vaak kan het niet anders, zegt men, maar 50 procent is wel erg veel. Hier en daar moet er toch een cadeau zijn dat we zelf, als we een beetje oppassen, voor minder geld kunnen verwerven – een mooier cadeau, dat beter bij ons past.

Hier kan de vlaktaks een gunstige uitwerking hebben. Als iedereen dezelfde 30 procent betaalt, zal iedereen een verandering in de staatsuitgaven in gelijke mate voelen. Elke aanvullende investering, elke bijkomende subsidie, elke nieuwe sociale uitkering vertaalt zich voor iedereen in eenzelfde belastingverhoging.*** En bij elke besparing gaat voor iedereen de te betalen belasting in gelijke mate naar omlaag. Wellicht zullen bij zo’n regeling meer mensen twee keer nadenken voor ze allerlei mooie gratisplannetjes onderschrijven. Meer mensen zullen dan – hopelijk – begrijpen dat ze hun eigen melkkoe zijn. En dat altijd al geweest zijn.
_________________

* Als het over belastingen gaat, gebruikt men de termen ‘progressief’ en ‘degressief’ in een precieze betekenis. Sacha Dierickx gebruikt de term ‘progressief’ in die precieze betekenis, maar de term ‘regressief’ gebruikt hij in de algemene betekenis van ‘minder herverdelend’. Hij volgt hierin de door hem geciteerde studies. Verder maakt hij geen onderscheid tussen een hypothetische ‘opbrengstneutrale’ vlaktaks die door zijn bronnen werden bestudeerd, en het Open Vld-voorstel. Hij beweert dat door dat voorstel de hoogste inkomens minder zullen moeten betalen, en de rest meer. In een voorstel met 0 en 30 procent moet niemand meer betalen. – Met dank aan Gert Verwilt die mij herinnerde aan het verschil tussen ‘degressief’ en ‘regressief’.

** Met name om die redenen – meer economische prestatie en minder belastingontwijking – zou een verlaging van de hoogste belastingstarieven in ons land kunnen zorgen voor grotere belastingsinkomsten, volgens een recente studie van Jacob Lundberg.

*** Eenzelfde? Niet helemaal natuurlijk. Want 30 procent op een hoog inkomen blijft natuurlijk hoger dan 30 procent op een laag inkomen. Maar je begrijpt wat ik bedoel.

Sacha Dierckx Bas Haring

Vlaktaks als fiscaal model tegen gaatjes