Op 14 november 2019 wandelen twee personen rond 10 uur in de avond door de Şişli wijk in Istanboel. Het wazige zwart-witbeeld van de bewakingscamera toont een derde figuur die komt aangelopen. Hij steekt het tweetal voorbij. Het beeld flitst een tiental keer wit. De rennende figuur verdwijnt in de nacht, terwijl een van de twee wandelaars op de grond valt. Zijn naam was Masoud Molavi Vardanjani. Hij overleeft de aanval niet.

In Vlaanderen is WhatsApp voor veel mensen het belangrijkste communicatie kanaal om foto’s en korte berichtjes uit te wisselen. In Iran was dat lange tijd Telegram. Telegram en Whatsapp zijn zeer gelijkaardig, maar behalve groepen ondersteunt Telegram ook kanalen. Een kanaal kun je zien als een open groep, waar iedereen op kan inschrijven, maar waarin enkel de beheerders berichten kunnen plaatsen. Voor buitenlandse media, zoals de BBC of Voice of America, zijn Telegramkanalen een middel om de Iraanse internetcensuur te omzeilen. Ook voor Iraanse dissidenten zijn Telegramkanalen een belangrijk medium.

Molavi beheerde zo’n Telegramkanaal. Hij publiceerde er informatie over corruptie binnen de Revolutionaire Garde, die hij omschreef als ‘corrupte maffiacommandanten’. Erg bekend was Molavi niet. Waarom men net hem viseerde, is dan ook onduidelijk. Maar volgens de Turkse onderzoekers is er geen twijfel over wie achter de aanslag zat. Zij wijzen twee Iraanse diplomaten aan als opdrachtgevers.

Politieke moorden

Op 19 juni 2020 werd de Iraans-Koerdische activist Sadegh Zarza neergestoken op het stationsplein van Leeuwarden. Hij werd zwaargewond, maar overleeft de aanval. De dader is een Iraniër die kort daarvoor als doctoraatsstudent naar Nederland kwam. Hij zegt uit politieke motieven te handelen. Geweld tegen Iraanse dissidenten in het buitenland is niet nieuw. Minder dan een jaar na de Islamitische Revolutie, die de Sjah van de macht verdreef, werd een neef van de Sjah vermoord in Parijs.

Het moorden is sindsdien nooit gestopt. In Januari 2019 legde de EU sancties op aan Iraanse inlichtingendiensten, omwille van Iraanse betrokkenheid bij 2 politieke moorden in Nederland (in 2015 en 2017) en een verijdelde moordaanslag in Denemarken in oktober 2019. In 2018 verhinderde de Belgische politie een bomaanslag op een congres van een Iraanse oppositiebeweging in Parijs. Ook toen wees men een Iraans diplomaat aan als vermoedelijke opdrachtgever.

Rohollah Zam

AMAD News was met anderhalf miljoen volgers lang een van de populairste Iraanse kanalen op Telegram. De beheerder van AMAD News was Rohollah Zam, de zoon van een bekende Sjiitische geestelijke. In 2009 nam Zam deel aan protesten tegen de mogelijk frauduleuze herverkiezing van president Ahmadinejad. Hij kreeg hiervoor een gevangenisstraf, en vluchtte na zijn vrijlating naar Frankrijk. Hij kreeg er politiek asiel, en later ook politiebescherming. Zam en zijn AMAD News waren controversieel. Zowat alle nieuws dat hem bereikte, publiceerde hij. Vaak publiceerde hij roddels zonder politieke relevantie, die achteraf ook soms niet waar bleken te zijn. Andere Iraanse oppositiefiguren vonden dat de onbetrouwbaarheid van AMAD News negatief afstraalde op de rest van de oppositie. Sommigen verdachten hem er zelfs van te werken in opdracht van de Iraanse geheime dienst, om de geloofwaardigheid van de oppositie te ondermijnen.

Via AMAD News kwam Zam als eerste met documenten die de ernstige gezondheidsproblemen van opperste leider Khamenei aantoonde. Hij publiceerde de persoonlijke bankafschriften van toenmalig minister van justitie Sadeq Larijani. Zam doorbraak ook de omerta rond de beschuldigingen van pedofilie tegen Saeed Toosi. Toosi is een vertrouweling van opperste leider Khamenei. Hij reciteert de Koran, en geeft ook les in recitatie. 19 Minderjarige studenten beschuldigden hem van seksueel misbruik. Na een veroordeling in eerste aanleg werd Toosi in beroep uiteindelijk vrijgesproken. Al zegt die vrijspraak vermoedelijk meer over de goede connecties van Toosi dan over de grond van de beschuldigingen.

Ontvoerd met Franse hulp?

AMAD News werd vooral belangrijk tijdens de protesten eind 2017, begin 2018. Zam verspreidde video’s van protesten over heel Iran, en hielp de protesten ook coördineren. Wanneer AMAD News echter instructies plaatst voor het maken van Molotovcocktails, grijpt Telegram in, en verwijdert het kanaal. Een dag later maakt Zam een nieuw kanaal, waar hij zijn berichtgeving over de protesten verderzet. De belangrijke rol van Zams Telegramkanaal leidt er uiteindelijk toe dat Iran in mei 2018 de toegang tot Telegram definitief blokkeert.

Op maandag 14 oktober 2019 zendt de Iraanse televisie een filmpje uit waarin Zam, geblinddoekt, in een rijdende wagen, spijt betuigd voor zijn activiteiten op Telegram. Op 15 oktober brengt de Franse krant Le Figaro het verhaal van Zams arrestatie door de Iraanse Revolutionaire Garde.

Onder het voorwendsel van een ontmoeting met grootayatollah Ali al-Sistani, zou Zam overhaald zijn om naar Irak te reizen. Al-Sistani is een uitgesproken tegenstander van de Islamitische Republiek als politiek systeem. Bij aankomst in Irak, werd Zam ontvoerd, en naar Iran gebracht. Omwille van zijn politiebescherming in Frankrijk, moest Zam reisplannen overleggen met de Franse veiligheidsdiensten. Volgens Le Figaro zou Frankrijk geweten hebben dat de reis naar Irak een valstrik was, en toch zouden ze Zam hebben laten vertrekken. President Macron onderhandelde op dat moment over de vrijlating van 2 Franse gevangenen in Iran. Tegelijkertijd probeerde hij het nucleaire akkoord te redden door Iran en de VS rond de tafel te krijgen. Een anonieme bron beweert in Le Figaro dat Frankrijk Zam niet waarschuwde, om Iran gunstig te stemmen. Zam werd in juni 2020 in eerste aanleg schuldig bevonden aan ‘verdorvenheid op aarde’, en veroordeeld tot de doodstraf.

Pionnen op het diplomatieke schaakbord

Maar je moet niet politiek actief zijn, om in Iran gevaar te lopen. In 2019 werd de Amerikaanse journalist Nicolas Pelham 7 weken vast gehouden. Een duidelijke reden voor zijn gevangenschap kreeg hij nooit te horen. Hij lijkt het voorwerp te zijn geweest van een machtsspel tussen de Revolutionaire Garde en de regering.

Eén van de Fransen in Iraanse gevangenschap tijdens de ontvoering van Rohollah Zam, was de socioloog Roland Marchal. Marchal werd vrijgelaten op 20 maart 2020, na 384 dagen opsluiting. In de gevangenis legde een bewaker aan Marchal uit waarom hij werd vastgehouden. Frankrijk had een Iraanse ingenieur gearresteerd, die Amerikaanse sancties had geschonden. Iran wilde de ingenieur vrij, en had een Franse gijzelaar nodig om druk uit te oefenen.

De bewaker kreeg gelijk, want uiteindelijk liet Frankrijk de ingenieur gaan in ruil voor de vrijlating van Marchal. Marchals partner, antropoloog Fariba Adelkhah, zit nog steeds vast. Zo zitten er momenteel een 10-tal Westerse burgers, onder onduidelijke beschuldigingen, vast in Iraanse gevangenissen. Meestal gaat het om Iraniërs met dubbele nationaliteit, die werden gearresteerd terwijl ze familie bezochten in Iran. Onder hen ook de Zweeds-Iraanse arts Ahmadreza Djalali, professor aan de Karolinska Universiteit in Stockholm en gastdocent aan de VUB. Hij zit sinds 2016 in een Iraanse gevangenis, waar hij wacht op zijn executie.

Corona, inflatie, sancties en explosies

Het nieuws uit Iran is momenteel amper bij te houden. Het land krijgt het coronavirus maar niet onder controle. De Iraanse munt heeft in 3 maanden tijd 40% van haar waarde verloren. Arbeiders staken omdat ze al maandenlang niet werden uitbetaald. Het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Duitsland lijken aan te sturen op de volledige terugkeer van alle sancties tegen Iran. In amper 2 weken tijd waren er explosies op een militaire basis waar ballistische raketten worden gebouwd, een belangrijke elektriciteitscentrale en een productielijn van centrifuges bij de nucleaire verrijkingsinstallatie in Natanz.

Maar ook in tijden van spectaculair nieuws mogen we de menselijke verhalen niet uit het oog verliezen. In het Vlaams Parlement werd op 1 juli 2020 unaniem een resolutie goedgekeurd. De resolutie vraagt de vrijlating van Ahmadreza Djalali. Ook draagt het Parlement de Vlaamse Regering op om in alle contacten met Iran aandacht te vragen voor mensenrechten. Europa is soms wat te veel het continent van mooie symbolische woorden, en weinig daden. Toch hebben ook woorden belang. Iraanse burgers, activisten en gevangenen hebben nood aan steun en aandacht. Het is goed dat het Vlaams Parlement hun situatie onder de aandacht houdt.

Saeed Toosi

Moorden voor de Revolutie