Op zondag 5 september 2021 vond de 94ste editie van de ‘Bedevaart naar de Graven aan de IJzer’ plaats. Onder een stralende zon tekenden er een 120-tal deelnemers present. Als thema kozen de organisatoren dit jaar voor ‘Worstelen met identiteit’. Als vertrekpunt verwezen ze hiervoor naar het verhaal van het Vlaamse IJzersymbool Lode De Boninge. Die worstelde aan het IJzerfront zelf met zijn identiteit. De maatschappelijke problematieken waarmee hij in zijn jonge leven geconfronteerd werd, en de onrechtvaardigheden waartegen hij zich verzette, werden geactualiseerd naar vandaag. De regie en de artistieke uitwerking van de bedevaart werden dit jaar verzorgd door Sam Vanoverschelde, achterkleinzoon van IJzersymbool Joe English, in samenwerking met Kathelijn Vervarcke.

Guy Pauwels, lid van de regiecommissie van de bedevaart en presentator van dienst, verwees in zijn inleiding naar de aan de Duitse reformist Maarten Luther toegeschreven uitspraak ‘Hier sta ik, ik kan niet anders’. Deze woorden vatten volgens Pauwels de essentie van de IJzertoren en de weide samen. Ook de bedevaarders kunnen immers niet anders dan er jaarlijks de gesneuvelden van de Eerste Wereldoorlog te herdenken.

Tussen de redevoeringen van de uitgenodigde sprekers en de muzikale optredens van de Gentse cabaretier Wim Claeys door, verduidelijkte Pauwels de inhoud van de vijf afgespeelde filmfragmenten met betrekking tot de levensloop van en de herinnering aan De Boninge. De fragmenten werden geknipt uit vier films die samen een geheel vormen dat als educatief pakket kan worden ingezet. Aan de IJzer vzw wil de kritische geest van jongeren aanscherpen door ze te informeren over ‘de bizarre historische gebeurtenissen’ die de Vlamingen op de site van de toren en daarbuiten beleefden in oorlogs- en vredestijd.

‘Gelaagde identiteit’

Op de bedevaart draait het allang niet meer rond het flamingantisme. Deze indruk is geen stellingname van de auteur, maar werd geformuleerd in een door FOCUS WTV verzorgde videoreportage over de recentste editie. In plaats daarvan verschoof de nadruk dit jaar naar het ruime begrip ‘identiteit’. ‘Identiteit is’, aldus Aan de IJzer-voorzitter Paul De Belder ten aanzien van een journalist, ‘een heel gelaagd iets en veronderstelt ook wel heel wat verdraagzaamheid. En dat is nu ook net een van onze drie pijlers. Daar zal dus aandacht voor zijn.’

Het is opmerkelijk dat noch de provinciale omroep van West-Vlaanderen, noch Het Laatste Nieuws of Gazet Van Antwerpen in hun beknopte verslagen van hun kant belangstelling toonden voor wat sprekers Nelly Maes, Kristien De Winter en ook Paul De Belder op de bedevaart verkondigden.

Oud-politica Maes sprak een tiental minuten over de identiteit van onze mensen als Vlaming, Belg en Europeaan. Daarbij leverde ze enkele kritische, maar ook opbouwende reflecties. De Winter, bestuurder bij het Vlaams Vredesinstituut, besprak actuele uitdagingen voor de vredesbeweging in Vlaanderen. Zo stond ze stil bij bewapening, de vorming van een al dan niet Europees leger en het relatief nieuwe ‘Europees Defensiefonds’. Daarin heeft Vlaanderen een cruciale rol te vervullen op het gebied van beleid en controle.

Nieuwe look

Dat de ideologische toespraken uit het verleden onder meer werden vervangen door videomontages en muzikale intermezzo’s heeft blijkbaar een effect op het belang dat de media en hedendaagse thuisblijvers hechten aan wat er in Diksmuide wordt verteld. Desalniettemin is het merkwaardig en redelijk oneerlijk hoe de media al gedurende jaren de aanwezigheidsaantallen vergelijken met die in de topjaren in het interbellum. Journalisten gaan zodoende onder andere voorbij aan de hedendaagse verdeeldheid binnen de Vlaamse beweging. Zij die deze materie opvolgen, weten evenwel dat in totaal een 2.500-tal Vlamingen dit jaar, verspreid over twee evenementen en rekening houdend met de bezorgdheden rond corona, de Vlaamse gesneuvelden herdachten. Stellen dat de thematiek van de ‘oude’ bedevaarten geen mensen meer kan mobiliseren, klopt dus niet.

Solidariteit onder de Vlamingen

De organisatoren lijken de hierboven beschreven gang van zaken echter niet aan hun hart te laten komen. Het er op de bedevaart dan ook in de eerste plaats op aan de bezoekers individueel te betrekken bij het verhaal van ‘Vrede, Vrijheid en Verdraagzaamheid’. Er werd dan ook gesteld dat de Vlamingen zelf lessen dienen te trekken uit hun geschiedenis. En dat ze hiermee aan de slag moeten gaan om het heden vorm te geven. De voorbije jaren kenmerkten zich door de beperking van individuele vrijheden. Dat leidde ertoe dat de Vlamingen ‘meer dan ooit in solidariteit, zij aan zij [moeten] staan. Om de last samen te dragen, elkaar te helpen waar nodig, te steunen in grootse en kleine daden.’ De vraag is evenwel aan wie de organisatoren deze oproep tot eendracht nu precies richtten.

Als ze hiermee andere initiatieven die voortkomen uit de Vlaamse beweging tot samenwerking willen oproepen, is het opvallend dat dit gebeurt na de afgelopen maanden nog het vizier te richten op Vlaamse organisaties die ideologisch mogelijk afwijken van het gedachtegoed van Aan de IJzer vzw. Zo werd het Overlegforum van Vlaamse Verenigingen in juli publiekelijk als ‘verschrompeld’ betiteld. De ondervoorzitter bekritiseerde in een opiniebijdrage voor HUMO de IJzerwake, nog voor het evenement had plaatsgevonden.

Sobere bedevaart

Voorzitter De Belder wees in zijn toespraak zelf op een vermeende verrechtsing bij de Vlaamse Volksbeweging vzw (VVB). Dit had mogelijk te maken met het feit dat VVB-voorzitter Hugo Maes dit jaar als spreker op de IJzerwake optrad. Tot slot viel ook het beperkt aantal deelnemende vertegenwoordigers vanwege VOS Vlaamse Vredesvereniging vzw op. Het gebrek aan de kleurrijke vaandels die herinneren aan de Vlaamse oud-strijders leidde ertoe dat de bedevaart een wel erg sober karakter kreeg.

Na het hoofddeel van de bedevaart vond nog een ingetogen en serene bloemenhulde plaats in de crypte. Dit gebeurde in aanwezigheid van bestuurders van Aan de IJzer vzw, VOS Vlaamse vredesvereniging vzw, een aantal politici en trouwe bedevaarders. Hopelijk kan het aantal deelnemers de komende jaren weer wat toenemen. Het is en blijft toch een van die evenementen waar men nog bij onze Vlaamse gesneuvelden en dus ook de IJzersymbolen stilstaat. Mogelijk kan een iets betere omkadering hiertoe bijdragen. Een deelnemer had de indruk dat de aanwezigen een beetje verloren liepen op de grote site. De gelegenheid om achteraf een drankje te nuttigen en na te praten zou alvast een stap in de goede richting zijn.

Sam Vanoverschelde

De IJzerbedevaart worstelde dit jaar met ‘identiteit’