De beschuldigingen aan het adres van Rusland over het mogelijk vergiftigen van een ex-spion beheersen al een maand het nieuws. In alle stilte passeerde in Duitsland intussen een beslissing met een grote impact op de relatie tussen de EU en Rusland, maar ook op de discussies binnen de EU over een energie-unie en energie-onafhankelijkheid.

Aanslag op ex-spion in Groot- Brittannië

Onlangs werd een Russische ex-spion en zijn dochter in Groot-Brittannië vergiftigd. De dochter is inmiddels aan de beterhand. De vader vecht nog voor zijn leven. Londen achtte president Poetin daarvoor persoonlijk verantwoordelijk.

Als reactie voerden vele EU- lidstaten — Duitsland en Frankrijk op kop — een grootse show op van solidariteit met de Britten. Nochtans zijn zowel Berlijn als Parijs de Britten liever kwijt dan rijk en zitten ze beslist niet te wachten op hun eventuele terugkeer.

Het gebruikte middel was de veeleer symbolische uitwijzing van Russische diplomaten. Landen buiten de EU zoals de VS en Canada deden dat eveneens. Nog nooit werden zoveel diplomaten van één land tegelijk uitgewezen.

Gaspijplijn Nord Stream 2

Daardoor raakte een andere, voor de EU veel belangrijkere, Duitse beslissing vrijwel helemaal ondergesneeuwd.
Slechts één dag nadat Berlijn vier Russische diplomaten aan de deur had gezet, keurde het Bundesamt für Seeschifffahrt und Hydrographie (BSH) in Berlijn op 27 maart 2018 de aanleg goed van de gaspijplijn Nord Stream 2 in de exclusieve economische zone in de Oostzee. BSH was de laatste Duitse instantie die zijn toestemming moest geven.

Die beslissing heeft er ongetwijfeld mee te maken dat de minister van Buitenlandse Zaken in de moeizaam tot stand gekomen regering Merkel, de socialist Frank-Walter Steinmeier is. De SPD is steeds een vurig voorstander van Nord Stream 2 geweest. De SPD-politicus en gewezen bondskanselier Gerhard Schröder (1998-2005) is bovendien nu voorzitter van de raad van bestuur van Nord Stream, het bedrijf dat Duitsland van Russisch gas voorziet. Als kanselier was hij al goede maatjes met Poetin.

Energie-unie

In 2015 stelde de Europese Commissie de oprichting voor van een energie-unie. De Slovaak Maros Sefcovic is de Europese Commissaris belast met de uitbouw van die unie. Deze moet zorgen voor betaalbare, zekere en duurzame energie.

De specifieke maatregelen hebben betrekking op 5 belangrijke gebieden, waaronder energiezekerheid, energie-efficiëntie en het koolstofvrij maken van de economie. De voorgestelde energie-unie steunt op 3 pijlers:

een kaderstrategie met daarin de doelstellingen van de energie-unie en concrete stappen om die te bereiken;
de visie van de EU voor de Klimaatovereenkomst van Parijs;
een plan om het streefcijfer van 10% elektriciteits-interconnectie in 2020 te halen.

De EU moet haar uitgaven voor energie-invoer verminderen. Die bedragen ongeveer €350 miljard per jaar, waarmee de EU de grootste invoerder van energie ter wereld is. Voorts zijn veel lidstaten sterk afhankelijk van een beperkt aantal leveranciers. Dat maakt hen kwetsbaar voor onderbrekingen van de energievoorziening.

Daarnaast moet de EU de doelstellingen van het klimaat- en energiekader 2030 halen voor fossiele brandstoffen en de uitstoot van broeikasgassen. Bovendien moet de EU een verouderende energie-infrastructuur moderniseren, haar energiemarkten volledig integreren en voor coördinatie van de nationale energieprijzen zorgen. Een volledig functionerende energie-unie zal leiden tot meer keuze en lagere prijzen voor consumenten en bedrijven in de EU.

Deze cijfers van de Europese Commissie spreken voor zich:

de EU voert 53% van al haar energie in;
6 lidstaten zijn voor hun volledige gasinvoer afhankelijk van één enkele externe leverancier;
75% van de woningen in de EU is niet energie-efficiënt;
94% van het vervoer is afhankelijk van olieproducten, waarvan 90% wordt ingevoerd;
de groothandelsprijzen voor elektriciteit en gas liggen respectievelijk 30% en meer dan 100% hoger dan in de VS.

In 2016 kwam ruim 40 procent van de Europese gasimport uit Rusland.

Baltische staten, Polen en Oekraïne

Als de EU niet ingrijpt, staat dus niets nog de bouw van Nord Stream 2 in de weg. Nochtans zijn met name de Baltische staten en Polen sterk tegen het project gekant. Zij beschouwen het terecht als een vooral politiek manoeuvre van Moskou dat beoogt de EU qua invoer van natuurlijk gas afhankelijker te maken van Rusland en zo de Russische greep op de Unie te vergroten.

Het project zet niet alleen Estland, Letland, Litouwen en Polen buiten spel maar ook Oekraïne. Nochtans erkent de EU de annexatie door Rusland van de Krim officieel nog altijd niet. Zij schijnt er in werkelijkheid wel mee te kunnen leven. Zo zwijgt de EU zedig over de aan de gang zijnde bouw door Poetin van een brug die de geannexeerde Krim met Rusland verbindt. Een project waar Napoleon noch Hitler destijds niet zijn in geslaagd.

Rusland en EU-regels

Het standpunt van de Europese Commissie is dat de Nord Stream 2 pijplijn zowel te land als ter zee volledig aan alle EU-energierichtlijnen moet voldoen. Volgens de planning loopt de pijpleiding door de exclusieve economische zones en territoriale wateren van Finland, Zweden en Denemarken.

Vorig jaar benadrukte Europees Commissaris Sefcovic dat het vooral gaat om richtlijnen betreffende ontvlechting, tarifering, capaciteitstoewijzing en toegang van derden. Hij voegde er nog aan toe dat de EU een juridisch vacuüm waardoor bij de aanleg van de pijpleiding offshore slechts de Russische wetgeving zou gelden moet vermijden.

Rusland van zijn kant is van oordeel dat de EU-regels slechts gelden voor de gedeelten van Nord Stream 2 te land. Moskou is zeer gekant tegen de EU-energierichtlijnen omdat die al de aanleg van een pijpleiding via de Zwarte Zee hebben verhinderd. Bovendien zou de eigenaar van Nord Stream2, het Russische staatsbedrijf Gazprom, in kleinere delen moeten worden opgedeeld. Gazprom zou ook de concurrentie moeten toelaten de infrastructuur te gebruiken.
Blijkens een persmededeling van 8 november 2017 blijft de Europese Commissie er niettemin op staan invloed te kunnen uitoefenen op de Nord Stream 2-pijplijn voor de levering van Russisch gas, niet alleen aan Duitsland maar ook aan andere EU- lidstaten.

Volgens de Commissie moet ook de invoer via pijpleidingen van gas van buiten de EU aan de Europese wetgeving voldoen. Zij oordeelt terecht dat het Europese energiebeleid erop gericht is de afhankelijkheid van andere landen te verkleinen en dat Nord Stream 2 daar niet toe bijdraagt. Berlijn vindt echter dat het om een louter commercieel project gaat en de EU-regelgeving daarom niet geldt. Dit Commissie-voorstel dreigt dan ook binnen de EU nog een hevig debat tussen voor- en tegenstanders van Nord Stream 2 op gang te brengen.

VSA en Nord Stream 2

Washington is nog altijd tegen de aanleg van Nord Stream 2. Op maandag 19 maart werd dit nog eens bevestigd door Sandra Oudkirk. Sedert januari dit jaar is zij plaatsvervangend onderminister voor Energiebeleid op het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken.

Op 2 augustus 2017 tekende president Trump de door het Congres aangenomen Countering America’s Adversaries Through Sanctions Act (Caatsa). Die maakt het mogelijk bedrijven te straffen die meewerken aan voor Washington ongewenste projecten zoals Nord Stream 2. Of het zover komt is nog onduidelijk.

Sandra Oudkirk

Rusland en de EU: energie-onafhankelijk of Nord Stream 2 pijplijn?