Aan de andere kant van de Atlantische Oceaan gelooft de helft van de bevolking, alle etniciteiten en sociale klassen samen, dat de grote en officiële media desinformatie (‘fake news’) in praktijk brengen. En dat is recente informatie. Doorbraak sprak hierover met Claude Chollet, de directeur van het Franse Observatoire du Journalisme (OJIM) in Parijs.

Informatie

Vanwaar komt die wetenschap over nepnieuws en is ze wel betrouwbaar?

‘Dat is informatie gerapporteerd door de National Review, die daarvoor steunt op een onderzoek dat voor het eerst werd gepubliceerd door het befaamde peilingsinstituut Gallup en de Knight Foundation, opgericht in 1950, die subsidies verstrekt aan journalistiek, gemeenschappen en kunsten.’

Wat is de essentie van die gerapporteerde informatie?

‘Toch eerst even aanstippen dat de New York Times het niet gepast of niet nuttig vond om deze peilinggegevens te vermelden. Zoals gezegd werd deze informatie gepubliceerd door de National Review, het toonaangevende conservatieve weekblad van de Verenigde Staten. Het weekblad, dat ook zeer kritisch is over Donald Trump, deed in zijn nummer van half februari verslag van een onderzoek naar de impact van de media op de bevolking en op de Amerikaanse democratie. Het resultaat is op zijn minst verbluffend te noemen. Meer dan de helft van de ondervraagden is van mening dat de grote media liegen en de bevolking verkeerd informeren, en daarmee een schadelijke rol spelen binnen en tegen de democratie, in haar liberale en representatieve Amerikaanse vorm natuurlijk. Opgemerkt moet worden dat het onderzoek betrekking heeft op de nationale media, allemaal en ongeacht de politieke voorkeuren die ze openlijk of sluiks vertegenwoordigen.’

‘De informatie die door de National Review naar voren wordt gebracht is afkomstig van Gallup en de Knight Foundation, instellingen die zelden worden bekritiseerd door de progressieve en (partij)democratische actoren van de Amerikaanse politiek. Het onderzoek van genoemde instituten onthult dat slechts 26 procent van de Amerikanen een “gunstige mening” hebben over de nationale media van het land. Dat is al langer zo, en ook algemeen geweten, maar dit is het laagste niveau dat in vijf jaar is bereikt. En meer dan de helft van de Amerikanen, 53 procent om precies te zijn, beoordeelt de nationale media van hun land ongunstig. Bovendien is iets meer dan 50 procent van de respondenten van mening dat diezelfde media “niet de waarheid vertellen”. En daarmee wordt zowel bedoeld dat ze feiten achterhouden, als dat ze gewoon liegen. Erger nog, de meerderheid van de ondervraagden is van oordeel dat ze ‘opzettelijk misleiden’ en ‘misinformatie’ verspreiden om de mening van de publieke opinie — en de politieke besluitvorming — te sturen in de door hen gewenste richting.’

Grote media

Staat de andere, kleinere helft van de ondervraagden dan positief tegenover de grote landelijke media?

‘Dat zou men kunnen denken, maar het klopt niet met de feiten. Sterker nog, slechts 25 procent van de respondenten denkt het tegenovergestelde en beoordeelt de nationale media positief.’

Dan stelt zich toch de vraag: waar komen dit wantrouwen en deze massale afwijzing vandaan?

‘Gallup-adviseur Sarah Fioroni, ondervraagd door The Associated Press, vertelde onverbloemd dat haar instituut erg onder de indruk was van de resultaten en zo’n opstandigheid niet had verwacht. Volgens het onderzoek zijn de meeste mensen die de geloofwaardigheid van de nationale media afwijzen, onafhankelijke kiezers. Dat zijn zij die noch tot de Republikeinse Partij, noch tot de Democratische Partij behoren en geen vaststaand, voorspelbaar stemgedrag hebben. In 2019 had 48 procent van deze onafhankelijke kiezers een negatief beeld van de landelijke media. Vandaag blijkt uit het onderzoek dat dit 75 procent is geworden. Daarbij komt nog een groei van 15 procent in het wantrouwen bij de Republikeinse kiezers. Alles bij elkaar genomen, vertrouwt nog slechts 16 procent van de onafhankelijken en 8 procent van de Republikeinen de nationale media.’

‘Maar misschien nog opvallender is dat ook bij de democratische kiezers het vertrouwen in de landelijke media afneemt. Terwijl 48 procent van de Democraten nog steeds een gunstige of zeer gunstige mening heeft, is 28 procent nu de tegenovergestelde mening toegedaan. Dat is volstrekt nieuw. Laat me nog even opmerken dat bij het onderzoek was een representatief staal van 6.000 respondenten betrokken was.’

Kleine media

Je spreekt voortdurend over ‘nationale’ en ‘landelijke media’ in de Verenigde Staten. Wat met de ‘overige’, kleinere media die daar toch ook bestaan?

‘Uit het geciteerde onderzoek blijkt ook zonneklaar dat het vertrouwen van de lezers/kijkers in de lokale media veel groter is. Slechts 25 procent van de respondenten is van mening dat deze worden gebruikt om te beïnvloeden en verkeerde informatie te verstrekken. Desinformatie ofte “fake news” wordt in indrukwekkend massieve mate geassocieerd met de grote, landelijke media. Daarom is het in onze Europese landen, net als in de Verenigde Staten, misschien tijd om vraagtekens te plaatsen bij de grondoorzaken van een dergelijke verloochening van de media. Ondanks alles worden die niettemin als essentieel beschouwd in de representatieve en liberale democratie. Stof om na te denken dus, aan beide kanten van de oceaan.’

Sarah Fioroni

Wordt ‘vals nieuws’ verspreid door de officiële media?